Osvojiti vlast, po svaku cenu

U pregledu arhivskog materijala bilo koje institucije u svetu koji se odnosi na period Drugog svetskog rata uglavnom nailazimo na vizuelni materijal koji je intenzivno ideološki određen. Ili je reč o totalitetu nacizma, ili o varijantama savezničkih predstava ratne stvarnosti. U ratu i posle njega najčešće postoje samo dve opcije – biti među pobednicima ili među poraženima. Iz te perspektive treba posmatrati i fotografije predstavljene u Muzeju Jugoslavije. Reč je o materijalu koji je pronađen prilikom obrade bogatog foto-arhiva ove institucije, a koji predstavlja snimke reportera Tanjuga nastale između 1944. i 1947. godine. Materijal obuhvata 905 crno-belih filmova lajka formata koje su načinili Petar Obradović, Branko Savić i Isak Koen. U Muzeju 25. maj (od 5. jula do 30. septembra) prvi put možemo videti deo iz ove prvoklasne dokumentarne građe po izboru autora izložbe Radovana Cukića i Milice Tomić, koji pokriva vremenski period od oktobra 1944. do 29. novembra 1945. godine. Izuzetak samo čine fotografije snimljene 1942. godine, na kojima su prema saznanjima istoričarke Nataše Mataušić, srpska deca iz Siska evidentirana u nekom od logora u jednoj od akcija spasavanja Dijane Budisavljević. Reč je o neprocenjivoj vizuelnoj dokumentaciji procesa zaokruživanja jedne ideje, plana i strategije jasno definisane i zacrtane još 1942. i 1943. godine na Prvom i Drugom zasedanju AVNOJ-a, Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije, skupštine jugoslovenskog komunističkog pokreta otpora. Na Drugom zasedanju stvoren je Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije, koji je imao zakonodavnu i izvršnu ulogu, odnosno ulogu Vlade, sa Josipom Brozom na čelu. Zadatak je bio osvojiti vlast nakon rata, stvoriti federativnu Jugoslaviju, poništiti odluke kralja i jugoslovenske vlade u izgnanstvu i organizovati izbore na kojima bi se potvrdilo buduće uređenje zemlje. U nizu koraka načinjenih u pravcu realizacije tako projektovanog cilja bilo je i osnivanje Tanjuga, Telegrafske agencije nove Jugoslavije, 5. novembra 1943. godine. Ideja za osnivanje potekla je od dve važne ličnosti narodnooslobodilačke borbe Jugoslavije. To su Moša Pijade i Vladislav Ribnikar. Moša Pijade je bio slikar, novinar i likovni kritičar, visoki funkcioner koji je učestvovao u donošenju najvažnijih političkih odluka za vreme i posle Drugog svetskog rata i organizator ilegalne štamparije komunističke partije između dva rata u Beogradu. Sa druge strane, Vladislav Ribnikar je potomak osnivača Politike, najstarijeg dnevnog lista na Balkanu, koji ga je od 1924. godine, od kada je postao njegov direktor, učinio najčitanijim novinama u Kraljevini Jugoslaviji. Za vreme Drugog zasedanja AVNOJ-a postao je potpredsednik Nacionalnog komiteta i poverenik za informacije, praktično ministar i potpredsednik u ratnoj vladi i prvi direktor Tanjuga. Ribnikar i Pijade sprovodili su u delo zamisao da novoosnovani medij kontinuirano propagira lidere i ideje narodnooslobodilačkog pokreta u izmenjenoj političkoj situaciji na terenu okupirane Jugoslavije. Zbog čega su ovi podaci važni za razumevanje fotografija predstavljenih na izložbi u Muzeju Jugoslavije? Ako sagledamo ko i šta je na njima predstavljeno, gde, kada, kako i zašto, utvrdićemo medijske mehanizme uz pomoć kojih je ustoličena i učvršćena konkretna politička ideja u delikatnom međunarodnom trenutku i veoma složenim okolnostima. Svaki korak pažljivo je promišljen, svaki snimak ima dobar razlog zbog kojeg je nastao. Prvi segment izložbe dokumentuje nam scene oslobađanja Beograda, rezultate Beogradske operacije, u kojoj je vrlo važno bilo pokazati da je jugoslovenska vojska bila ta koja je u saradnji sa saveznicima na terenu vodila bitku za oslobođenje glavnog grada i države. Fotografije beleže razrušen grad, ali i doček koji su vojnicima priredili građani Beograda po oslobođenju. Vojnici na fotografijama su uredni, podšišani, usresređeni, disciplinovani, organizovani. Takođe je pažnja posvećena političkim susretima i saradnji sa britanskom misijom, kraljevim namesnicima, ambasadorima, ali i ruskim predsednikom. Predstavnici narodne vlasti organizuju škole, rade na socijalnom zbrinjavanju dece. U okviru jedne takve akcije 12.000 mališana poslato je na oporavak u Bugarsku, što je čin koji je istovremeno rad na planu socijalne zaštite i političko-diplomatska abolicija fašističke Bugarske, koja nakon potčinjavanja Crvenoj armiji postaje saveznica. Organizuje se zdravstvena zaštita, osnivaju se bolnice, Zavod za transfuziju krvi, razvija se kulturna razmena, obezbeđuje pomoć u hrani, odvijaju sportski događaji, među kojima je veliku pažnju izazvalo gostovanje Sovjetske fiskulturne delegacije čiji su članovi bili i atletičari Aleksandar Pugačevski i Jevgenija Sečenova. Snimaju se i filmovi, poput filma Bura na Balkanu, jugoslovensko-sovjetska koprodukcija koja je u istoriji kinematografije poznatija pod imenom U planinama Jugoslavije. Sniman je 1945. godine u Beogradu, Zagrebu i Opatiji u režiji Abrama Rooma i Eduarda Tisea. Jedan od aktera Bure na Balkanu, Rus Ivan Nikolajevič Bersenjev, ući će u istoriju kao prvi glumac koji je na filmu tumačio lik Josipa Broza. Rezolucija Inforbiroa razlog je zbog kojeg je film završio u bunkeru. Kulminaciju ove fotografske agitacije čine javni skupovi i proslave važnih događaja koji podvlače značaj zapostavljenih slojeva društva - žena, radnika i seljaka. Slave se oslobođenje, Prvi maj, Dan pobede, trijumf Narodnog fronta na izborima i ostvarivanje konačnog cilja – proglašenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i pobeda Revolucije.