Betonom protiv zelenila i logike

Mirijevo je nekada bilo lepo mesto za život. Primer prijatnog perifernog naselja, daleko od osećaja zbijenosti centra grada. Projektovano u vreme kada je Beograd planiran humano, sa razumnom spratnošću, zelenilom i parkovima između zgrada. Zajedno sa manjom Višnjičkom banjom, smatran je za urbanistički primer. Danas, međutim, predstavlja primer loše prakse i ruženja grada, a novinske stupce puni aferama neplanske i nezakonite gradnje. Od humanog naselja po meri čoveka, poznatog po uvek nešto nižoj temperaturi vazduha od uzavrelog centra, postalo je prenaseljeno mesto sa preopterećenom saobraćajnom i kanalizacionom infrastrukturom. Po istraživanju Urbanističkog zavoda Beograda, naime, Mirijevo predstavlja naselje sa najvećim porastom stambenog fonda u poslednjih deset godina. Uzimajući u obzir divlju gradnju i loše planiranje, građani Mirijeva su se u samo nekoliko godina našli u potpuno drugom životu, u kome nema mesta na parkinzima i u školama, u kome se ne hoda po trotoarima, u kome srednjoškolci u prenatrpanim autobusima čekaju da izađu iz naselja po sat vremena. Jednom rečju, znatno je opao kvalitet života, a sve na putu ka zagušljivoj košnici kao krajnjem cilju. Mnogi delovi grada imaju problem neobuzdane i stihijske gradnje, ali retko gde je on izražen kao u Mirijevu. U našem glavnom gradu, sa dokazano najgorim kvalitetom vazduha u Evropi, Mirijevci poslednjih godina osećaju i blizinu deponije u Vinči, sada sporne spalionice. Međutim, baš u ovom u naselju gde je gradio ko je kako hteo, nekim čudom, jedna zona je ostala pod zelenilom, praktično netaknuta. Šuma Bajdina ostala je zaštićena od gradnje zbog brojnih klizišta, kao i podzemnih i nadzemnih voda. Velika zelena površina na 66 hektara, nešto manja od Zvezdarske šume, baš je ono što je kontrolisalo mikroklimu i pružalo letnju hladovinu, po kojoj je Mirijevo poznato. Decenijama je Bajdina smatrana zaštitnom zonom od klizišta sa obaveznom vegetacijom, pa je zavedena kao poljoprivredno zemljište sa ostrvima šumskog zelenila. Kako je poljoprivreda poprilično zamrla zbog širenja grada, izuzev par voćnjaka i njiva, živi svet se slobodno razvijao decenijama, tako da je nastala pretežno samonikla šuma sa više od 60 vrsta ptica, od kojih je većina zaštićena zakonom. Jedno područje bogato izvorima sa dva potoka i bogatstvom živog sveta. Neko iz civilizovanog sveta bi rekao, pravo blago u gradskom naselju, idealno za park-šumu. U vreme sve većih temperatura, oaza mira i hlada. Ipak, pre desetak godina počele su pripreme za promenu. Bajdina je, posle pola veka mira, doživela tužnu sudbinu. Sudbinu tako tipičnu za sve što je zeleno u Beogradu, ali i šire. Naime, u turbulentno vreme gradskih političkih previranja desilo se i neko previranje sa planovima generalne regulacije, pogotovo za Mirijevo. Na javnom uvidu urbanisti su, potpuno logično, dragu nam Bajdinu predložili za zelenu javnu površinu. Baš kako bi se i očekivalo u 21. veku. Sa promenom vlasti, kao da je neko napravio „grešku“ i to blago postaje građevinsko zemljište sa namenom stanovanja. Prosto rečeno, najavio se plan za betoniranje. Ono malo ljudi koji su to uvideli ostali su bespomoćni. Potpuna tajnost i netransparentnost procesa, daleko od očiju građana, odradili su svoje. Šest godina je generalni plan ostao mrtvo slovo na papiru, jer je trebalo da se neki stručnjaci odvaže da razviju nacrt detaljnog plana za rizičnu gradnju na jednom od tri najveća klizišta u Beogradu, prema zvaničnim podacima iz katastra klizišta. Čak su za potrebe plana rađena i neka nova istraživanja kako bi se našlo kakvo-takvo opravdanje. Međutim, nastao je tanak plan, autori su se ogradili, i sva odgovornost za rizičnu gradnju, potencijalne štete i gubitak ljudskih života je prebačena na buduće investitore. Na stranu rizična gradnja, osnovno pitanje stanovnika Mirijeva je zašto bi jedna ogromna zelena površina od suštinske važnosti za ceo grad trebalo da se poseče i izbetonira. Bez zadrške ili nekog promišljanja o ekologiji ili klimatskim promenama, planira se oko 5.000 stanova za više od 12.000 stanovnika. Detaljnije u brojevima, na području Bajdina, gde se trenutno nalazi oko 80 odsto prirodno regulisane šume, planira se urbanizacija nakon koje će ostati svega 23 odsto zelenila. Dakle, suprotno svim strategijama za životnu sredinu, Grad odlučuje da uništi postojeći zeleni pojas koji reguliše mikroklimu naselja i štiti čitav grad od isparenja iz deponije u Vinči. Po evropskim konvencijama, seča postojeće šume unutar naselja je dozvoljena samo u vrlo retkim slučajevima i preporučuje se da se grad razvija oko nje kako bi ona ostala oaza biodiverziteta i čuvar kvaliteta vazduha. Ovde se, iz nepoznatih razloga, desilo potpuno obrnuto. Postojeća saobraćajna infrastruktura nije u stanju da izdrži ni sadašnje stanovnike, a kamoli takav priliv novih stanovnika koji bi koristili iste resurse. Na primer, nikakav novi saobraćajni izlaz ka centru grada nije predviđen. Tako je počela jedna iscrpljujuća epopeja, tako tipična za ovaj grad, a opet sa nekim posebnim mirijevskim obrtima. Prvi korak je bio javni uvid za plan detaljne regulacije Bajdina. Podneto je oko 300 primedaba nezadovoljnih građana koji su protiv plana, ali i stotine primedaba onih kojima se gradnja isplati, tj. vlasnika parcela. Nezadovoljni građani okupili su se u jednu malu grupu koja je brzo porasla. Započeto je prikupljanje potpisa za amandman Skupštini grada, kojim se plan odbacuje. Sa početkom javne rasprave pokazalo se da nam preti još gori scenario betoniranja, sa idejom da se zauzme svaki kvadrat zemlje za stanove na račun javnih površina. Naime, na prvoj sednici, na zahtev pojedinih vlasnika parcela, Urbanistički zavod prihvata da se izbaci jedna škola iz plana, u korist stambenog objekta, a stepen zauzetosti stambenih jedinica i spratnost su drastično povećani. Sednica je zbog tenzija prekinuta. Na drugoj sednici, pojedini vlasnici parcela su tražili ukidanje i onog malog dela površine na kojem je, po planu, trebalo da bude ostavljena šuma. Zbog veoma burne rasprave sednica je opet prekinuta. U međuvremenu, na drugom kraju Mirijeva, u Ulici Grge Jankesa, preko noći se pojavilo gradilište između zgrada, na površini na kojoj je po regulacionom planu bio predviđen parking. Uvidom u dokumentaciju utvrdili smo da je zemljište vraćeno nekadašnjem vlasniku parcele i da je zatim Grad doneo plan o izgradnji zgrade od osam spratova. Ovo nas je navelo da dalje pogledamo gradske planove. Saznali smo da po planu generalne regulacije iz 2016, nijedna postojeća zelena površina ni park nisu zavedeni kao takvi, već isključivo kao površine za stanovanje ili komercijalne sadržaje. U skladu sa tim, od 2018. gradske institucije su razvile, ili usvojile, više planova za izgradnju zgrada na defakto postojećim parkovima i zelenim površinama. Građani su se spontano okupili i održano je nekoliko protesta ispred gradilišta u Grge Jankese. Pokrenuto je potpisivanje peticije za zaštitu svih zelenih površina u Mirijevu tako što bi im se dao odgovarajući status u planu generalne regulacije i generalnom urbanističkom planu. Broj potpisa raste i do sada uspavani Mirijevci se polako bude. Na najvećem ekološkom protestu koje je Mirijevo videlo, 28. juna okupilo se oko 200 građana. Govorili su borci iz drugih naselja, zajedno su se prošetali ulicama, a u Bajdini je simbolično ostavljen transparent „Sačuvajmo Bajdinu“, neko reče: „kao što je ona decenijama čuvala nas“. I ta ideja je suština. Da su šume i zelenilo naši čuvari, čuvari našeg zdravlja i održivosti u predstojećim burnim vremenima klimatskih promena, sve češćih ekstremnih pregrevanja i poplava. Ta svest nam nedostaje, umesto razumevanja za profit i porast građevinskog kapitala. Citiraćemo arhitektu Dragoljuba Bakića sa skupa u Mirijevu: „Ovde postoje privatni interes i javni interes, i mora da pobedi javni interes!“ Đorđe Lukić, Nikola Cvetanović