Vreme za antiinflatorni program mera

Globalna ekonomija suočava se sa visokom inflacijom, kao posljedicom brojnih šokova proizašlih iz ekonomske, zdravstvene i geopolitičke krize, sa kontinuitetom trajanja od 2008, ali dijelom i odgovora politike na suzbijanje ovih kriza. Visoka inflacija rezultat je više atipičnih inflatornih generatora. Podsjetiću, najprije smo imali dugogodišnju ekspanzivnu monetarnu politiku, baziranu na nekonvencionalnim mjerama, potom pandemiju i politiku zatvaranja privreda (lockdown), pa nagli porast agregatne tražnje usljed ekonomskog oporavka i, na kraju, rat u Ukrajini, sa snažnim negativnim efektima, posebno po evropsku ekonomiju. Inflacija u velikom broju zemalja bilježi rekordne nivoe, u SAD je premašila 8%, u EU je skoro 10%, a u zemljama regiona se već mjeri dvocifrenim brojem. U Crnoj Gori u julu iznosila je 14,9%, što je najviši nivo od uvođenja evra, 2002. Inflacija u Crnoj Gori je dominantno uvezena, najvećim dijelom determinisana rastom cijena hrane i energenata iz uvoza. U prvim mjesecima godine, na nju je, osim eksternih faktora, uticao i rast zarada - uveden poreskom reformom „Evropa sad“, koji nije bio praćen rastom produktivnosti - kao i rast brojnih socijalnih davanja. Uvećana primanja su podstakla tražnju, ne samo za proizvodima i uslugama, već i za kreditima, što je, u određenoj mjeri, podstaklo inflatorna očekivanja i djelovalo u inflatornom pravcu. Sasvim opravdano se pojavila zabrinutost da će visoka inflacija i njeni prateći efekti „gurnuti“ naše ekonomije u recesiju. Kao posljedica normalizacije monetarne politike kojom se želi obuzdati visoka inflacija, šestomjesečni euribor ovih dana bilježi rekordan nivo u posljednjih deset godina. Više kamatne stope povećavaju teret servisiranja dugova, otežavajući ionako nezavidnu finansijsku poziciju stanovništva i privrede, što može uzrokovati probleme insolventnosti i usporiti ekonomski rast. Za zemlje koje se suočavaju sa fiskalnim ranjivostima, poput Crne Gore, zaduživanje na finansijskom tržištu biće skuplje, a vraćanje dugova još izazovnije i teže. Dodatna otežavajuća okolnost u slučaju Crne Gore je neadekvatna struktura privrede, koja je dominantno usmjerena na uslužnu djelatnost, što povećava njenu zavisnost od eksternih faktora. Suzbijanje inflacije u što kraćem roku je prioritetan zadatak. CBCG, zbog eurizovanosti ekonomije, ima ograničene instrumente monetarne politike koje bi mogla koristiti u cilju suzbijanja inflacije. Zbog odsustva emisione funkcije, CBCG nema tako snažan uticaj na cjenovnu stabilnost. Ipak, kroz politiku obavezne rezerve, CBCG banka može uticati na kreditni potencijal banaka i, time, raspoloživost likvidnih sredstava u sistemu. U takvim limitirajućim uslovima, pripremili smo i Vladi uputili Preporuke za ekonomsku politiku 2022-2024, gdje smo predložili donošenje antiinflatornog paketa mjera koje bi bile privremenog karaktera, do otklanjanja poremećaja na tržištu. Predloženo je da se, između ostalog, razmotri kratkoročno ograničenje cijena, kao i smanjenje stope PDV-a na određene proizvode. U ostvarivanju svog mandata, CBCG daje doprinos opštoj makroekonomskoj stabilnosti kroz čuvanje zdravlja i stabilnosti finansijskog sistema. Pozitivne tendencije i ključni parametri poslovanja potvrđuju da je bankarski sektor najzdraviji segment crnogorske ekonomije. Banke u Crnoj Gori su stabilne, visoko likvidne i adekvatno kapitalizovane. Zbog ogromne neizvjesnosti i pratećih rizika, a sa ciljem daljeg jačanja otpornosti banaka, naredni period će zahtjevati pažljivo praćenje njihovog poslovanja i razmatranje potrebe uvođenja novih prudencijalnih mjera na mikro i makro planu. Paralelno, moramo se baviti strukturnim izazovima, poput onih koje donose klimatske promjene, a koji će nesumnjivo uticati na finansijsku i makroekonomsku stabilnost. Vlade imaju primarnu odgovornost za zelenu tranziciju, jer kroz zakone mogu obavezati privredu i pojedince da djeluju održivo. Svakako, i centralne banke treba da daju svoj doprinos uspješnijem upravljanju klimatskim rizicima. Stoga ova pitanja moraju biti adekvatno tretirana i kroz monetarnu politiku. Nedavno usvojenom Politikom CBCG u vezi sa izazovima klimatskih promjena precizirane su buduće aktivnosti ove institucije. Još jedan izazov kome ćemo biti posvećeni u predstojećem periodu odnosi se na oblast finansijskih inovacija i digitalnu tehnološku transformaciju.