Zaboravljena solidarnost

Srbija i ostale zemlje Zapadnog Balkana nisu često u fokusu ukrajinskih medija. NJihova zastupljenost u informativnom prostoru je sporadična. Interesovanje za pojedine zemlje nastaje kada se desi vanredni događaj koji može uticati na Ukrajinu i ukrajinsko društvo. Takva situacija, na primer, postoji već dugi niz godina u odnosu na Srbiju. Samo u poslednjih nekoliko godina ona se redovno „pojavljuje“ u medijima Ukrajine, što je povezano sa kosovskim pitanjem i aktivnom politikom Rusije u Srbiji. Upravo u tom kontekstu Srbija se najčešće pominje u vestima, video reportažama, analitičkim člancima i stručnim mišljenjima. Ukrajinski mediji veoma malo pažnje posvećuju razvoju bilateralnih odnosa Srbije i Ukrajine, postojećim projektima saradnje u raznim sferama. Ovakav pristup prikazivanju Srbije ukrajinskih stručnjaka i novinara nastao je 1990-ih, kada se raspadala socijalistička Jugoslavija. U to vreme ukrajinski mediji su se tek formirali, vladao je haos u informacionom prostoru, a Srbija nije bila u fokusu novinara. Više materijala pojavilo se tek početkom 21. veka, iako je zemlja i dalje ostala na periferiji ukrajinskog medijskog prostora. Za skoro 32 godine nezavisnosti Ukrajine, akcenat na pokrivanju tema u vezi sa Srbijom se nije promenio. Pre svega, to je uloga Beograda u ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Drugo, u centru pažnje je tema Kosova – rat, izbeglice, NATO bombardovanje teritorije SR Jugoslavije, proglašenje nezavisnosti Kosova, proces normalizacije između Beograda i Prištine. Treće, piše se o ruskom uticaju u Srbiji, širenju lokalne verzije ruskog sveta oličene u takozvanom srpskom svetu, kao i o saradnji Beograda i Kremlja. Već nekoliko decenija ovi glavni narativi o Srbiji doprinose formiranju jednostranog razumevanja zemlje u ukrajinskom društvu, stvaranju vakuuma u pogledu stvarnog stanja ukrajinsko-srpskih odnosa, prisustvu ili odsustvu zajedničkih projekata i perspektive za dalju saradnju između dve zemlje. Od februara 2022. godine i početka ruske invazije na Ukrajinu dodaju se novi elementi u ukrajinskom medijskom prostoru – položaj ukrajinskih izbeglica u Srbiji, regrutovanje Srba u Vagner grupu za borbe u Donbasu, odbijanje zemlje da se pridruži evropskim sankcijama protiv Ruske Federacije, eskalacija na severu Kosova i mogućnost da Putin otvori novi front na Balkanu. Tako se u ukrajinskim medijima učvrstila slika Srbije kao proruske zemlje koja igra i živi po moskovskim pravilima. Početkom devedesetih godina novinari su dosta pisali o ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini i ulozi Beograda. Glavni akcenat je bio na činjenici da su se Jugoslavija i Jugoslovenska narodna armija borile protiv Hrvata i Bošnjaka. Izveštači praktično nisu pominjali da su u Jugoslaviji bile dve zemlje – Srbija i Crna Gora. Kao i tada, današnji narativ da je Srbija bila Jugoslavija bez Crne Gore i dalje je prisutan u informativnom prostoru. Jasnoća po ovom pitanju pojavila se tek početkom 2000-ih, kada su se Beograd i Podgorica dogovorili o stvaranju državne zajednice. Tek kada je Crna Gora proglasila nezavisnost 2006. godine ukrajinsko društvo počelo je detaljnije da razume istoriju jugoslovenske federacije i Srbije. Informacije o JNA i Jugoslaviji objavljivane su isključivo bazirajući se na zapadnim i ruskim izvorima. Prvi su govorili o tome da su za raspirivanje ratova u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini isključivo odgovorni Beograd, Slobodan Milošević i JNA. Drugi – proruski mediji – tvrdili su da su Srbija i sami Srbi postali žrtve takozvane balkanske krize, koju su pokrenule nacionalističke vlade Hrvatske i BiH. Termin „balkanska kriza“ postao je važan deo ukrajinskog medijskog prostora, njegovo pominjanje je nužno asocirano na Srbiju, Jugoslaviju, Balkan i stalne ratove u regionu. Tako je slika zemlje, njenog lidera Slobodana Miloševića, čija je politika dovela do rata u Hrvatskoj i BiH, počela da se formira u Ukrajini. Odnosno, ukrajinsko društvo je došlo pod uticaj ne zapravo ukrajinskih narativa o Srbiji, već onih uvezenih iz Ruske Federacije, SAD i zapadnih zemalja. Usled toga su se pojavile dve ideje o Srbiji kao zemlji koja je započela ratove da spreči odvajanje srpskih teritorija; i kao o zemlji koja je i sama stradala od delovanja susednih republika bivše Jugoslavije. Negativna slika Srbije u medijskom prostoru Ukrajine se pojačala kada je 1998. počela kriza na Kosovu. Izveštavanje o događajima u autonomnoj pokrajini uoči početka vazdušne kampanje NATO protiv Savezne Republike Jugoslavije još jednom je odrazilo polarizaciju mišljenja ukrajinske javnosti. U svim materijalima Srbija, koja se i dalje poistovećuje sa Jugoslavijom, zaboravljajući na Crnu Goru, pojavljuje se kao agresor u još jednom sukobu na Balkanu. Novinari su najviše pisali o vojnoj kampanji Vlade Srbije protiv kosovskih Albanaca, o masovnim tokovima izbeglica iz autonomne oblasti u Albaniju, Crnu Goru i Severnu Makedoniju. Tadašnji predsednik Ukrajine Leonid Kučma, premijer Valerij Pustovojtenko i niz visokih zvaničnika osudili su akcije NATO. Pitanje potrebe da NATO prestane da bombarduje Jugoslaviju više od nedelju dana u martu – aprilu 1999. godine razmatrali su poslanici Vrhovne rade Ukrajine. O tome nisu pisali ni srpski mediji, pa je ova epizoda ostala u potpunosti zaboravljena. Do kraja februara 2022. godine niko nije ni pisao ni govorio o ukrajinskoj solidarnosti prema Srbiji. Predsednik Srbije Aleksandar Vučić takođe o tome nije znao kad je pozvao u martu prošle godine ukrajinskog ambasadora Oleksandra Aleksandroviča da Ukrajina osudi akciju NATO-a protiv SR Jugoslavije. Tada je Vučić rekao da će Beograd tek tada osuditi rusku invaziju Ukrajine. Ukrajinski ambasador je odgovorio da je Ukrajina bila prva među zemljama koje su osudile odluku NATO da bombarduje Jugoslaviju. Da se o ovome pisalo, slika Srbije u ukrajinskom informacionom prostoru, kao i Ukrajine u srpskom, ne bi bila toliko jednostrana i negativna. Pogotovo zato što je ukrajinska vlada tokom vazdušne kampanje NATO na Jugoslaviju pružala humanitarnu pomoć srpskim izbeglicama koje su utočište našle u susednim zemljama. Informacije o Srbiji u informacionom prostoru Ukrajine su postale sve dostupnije početkom 2000-ih, kada su ukrajinski mirovnjaci postali učesnici mirovne misije NATO-a na Kosovu. Ali to nije radikalno promenilo sliku Srbije. Negativna percepcija zemlje kao saveznika i partnera Rusije se intenzivirala u narednim godinama. Iako se u medijima stalno ističe činjenica da Beograd nije priznao Krim i Donbas kao ruske teritorije. Ovo bi trebalo da doda pozitivne crte opštoj slici Srbije među Ukrajincima, ali se to nije dogodilo. Među stručnjacima i novinarima ima dosta pokušaja da se da opširniji opis Srbije i Srba. I to uprkos činjenici da dosta građana Ukrajine samostalno putuje u Beograd ili druge srpske gradove. Mnogi Ukrajinci su pozitivno reagovali na pokretanje direktnog leta Kijev-Beograd, koji je uveden krajem 2020. godine. Postojanje takve rute trebalo bi da doprinese bilateralnom razvoju turizma i potencijalno dovede do postepene promene imidža Srbije u Ukrajini i Ukrajine u Srbiji. Međutim, i srpski mediji su među srpskim stanovništvom formirali negativnu sliku o Ukrajincima i Ukrajini. Tokom potpune invazije Rusije na Ukrajinu može se primetiti da se u ukrajinskom medijskom prostoru povećao broj materijala posvećenih Srbiji. To su obične vesti, analize, razne izjave državnog vrha itd. Povećan je i informativni materijal o Ukrajini u srpskim medijima. Zajednička karakteristika ovakvih materijala je njihova angažovanost i stereotipnost. Osim toga, značajan deo medija u Srbiji je pod ruskim uticajem ili emituje mišljenje koje kao da je formulisano u Kremlju. Možda se zato reći da se „rat” i „agresija” gotovo nikada ne nalaze u srpskim publikacijama, već postoje samo definicije koje koriste ruski propagandisti – „sukob”, „kriza”, „specijalna vojna operacija”. Samo broj tekstova o Srbiji je povećan, ali njihov kvalitet je i dalje nizak i to ne dovodi do promene odnosa Ukrajinaca prema balkanskoj zemlji. Dok zvanični Beograd ne uvede sankcije Rusiji i efikasnije ne spreči odlazak plaćenika u Donbas, Srbija će, u Ukrajini, i dalje biti viđena kao ruski „trojanski konj“. Katerina Šimkevič gostujući istraživač Beogradskog centra za bezbednosnu politiku i predavač na Zaporoškom institutu za ekonomiju i informacione tehnologije