Borba žitelja nikad ne prestaje

Ako je nezvanični kredo Čačka, prve nacionalne prestonice kulture, da stvori novi imidž, onda je to ovom gradu na Zapadnoj Moravi već u startu uspelo. Ceremonijom otvaranja Sve boje slobode u prošli utorak, Čačak je pokazao svu svoju kompleksnost, svedenu na dve reči „monumentalno“ i „otmeno“. Jer, baš tako je brojna publika većinom komentarisala multimedijalni spektakl kojim je reditelj Miloš Šarović prema tekstu Svetislava Jovanova, prezentovao širu sliku Čačka. Tako je prepoznatljiv buntovni karakter tamošnjih stanovnika, ovaploćen u Graditelju (Bojan Krivokapić), koji odgovara na pitanje Seljaka (Todor Trifunović) – zašto je tu, na „čagorju, čagoru, čikeru, čagoru, čikerju“, odnosno, nečem što štrči iz pustoši nekadašnjeg rečnog priobalja. „Došao sam da gradim crkvu“, objašnjava Graditelj, što bi značilo da će na tom mestu „čačkati i škakljati“, ne bi li zamišljeno i napravio. „Ova igra reči predstavlja etimologiju naziva grada, dok ceo resital govori o borbi žitelja koja nikad ne prestaje“, kaže Šarović. Ta borba se prvo odnosila na prirodu, jer valjalo je ukrotiti Ovčar, Kablar, kao i Moravu, što su svojom ćudljivošću Graditelju kvarile posao. I sama crkva Vaznesenja Gospodnjeg, naslednica manastira Bogorodica Gradačka, zadužbine župana Stracimira, brata Stefana Nemanje, iskazivala je prkos, ali ne u odnosu na prirodne stihije. „Hram je dvaput tokom turske vlasti bio pretvaran u džamiju, vraćajući se potom na primarno pravoslavlje, te u našem narativu prezentuje simbol vaskrsnuća“, ističe Šarović. Udarna ličnost spektakla bio je i Reditelj (Vladimir Jocović), koji je ovom odrednicom spojio sve bardove tog zanata poreklom iz Čačka, počevši od Puriše Đorđevića. I Košarkaš (Nikola Stanković) bio je samo zbirna imenica, objedinjujući sportske veličine poput Radmila Mišovića, Dragana Kićanovića, Željka Obradovića.... Samo se slikarka Nadežda Petrović (kao mlađa- Una Đelošević, a starija – Vanja Milačić) pojavljuje pod svojim pravim imenom, budući da označava „prvi momenat revolucije u novijoj istoriji“. Nadežda se zalagala za decentralizaciju kulture, što je i poenta današnjeg prestoničkog statusa grada na Moravi. Ona je bila i feministkinja, jedna od prvih u Srbiji, i, „da je živela u Nemačkoj, mogla bi da se meri sa Klarom Cetkin“, kako primećuje Šarović. Ovako, u patrijarhalnoj sredini, mogla je da postavi samo temelje borbe za ženska prava, kako svojim ponašanjem i stavovima, tako i čestom konstatacijom u svojim pismima „ ja hoću da sam slikar, a ne žena “. Dramsku osnovu u izvedbi beogradskih i čačanskih glumaca pratila je muzičko-plesna potka u interpretaciji Braće Teofilovića, Bilje Krstić, Kralja Čačka, Marije Nešić, Čegi benda, hora muzičke škole „Vojislav Vučković“ i KUD „Dule Milosavljević Žele“. Tako stopljene, prošlost i sadašnjost ispostavile su „tri glavna oblika slobodarske kulture grada – bunt, imaginaciju i igru“, kaže reditelj. Već u oktobru prestoničke godine, grad će dobiti Muzej košarke, stacioniran u Sokolani iz 1914, dok će, kao departman Narodnog muzeja, biti otvoren i Muzej detinjstva. Muzej poezije, kao kruna tradicionalne manifestacije Disovo proleće, smišljene 1964, u znak sećanja na Vladislava Petkovića, biće uspostavljen u Gradskoj biblioteci. Nekadašnje sedište Biblioteke, Hadžića kuća, najstariji je sačuvan spratni građanski stambeni objekat u Čačku, izgrađen oko 1860, i on će u godini prestonice udomiti novoosnovani Etnografski muzej grada Čačka. NJegova, danas jarkozelena fasada nije samo vizuelno atraktivna, već ujedno svedoči i o uobičajenom koloritu srpskih kuća tog vremena. „Kuće su se krečile i u žuto, i u oker“, primećuje Marko Čkonjević, menadžer u kulturi i promoter filmske umetnosti, ali i svog rodnog grada, za nas, grupu novinara. Čkonjević nas stoga vodi kroz uličnu galeriju grafita i murala, uvek otvorenu, i dovodi do Rimskih termi, čije je otkriće promenilo pravac zgrade u čijim su temeljima pronađene. „Gde god da se zagrebe, ispostaviće se neki artefakt, jer se ispod Čačka prostire čitav jedan antički grad iz prvih vekova nove ere“, objašnjava Čkonjević. Grad na Moravi setiće se i Sonje Savić, kroz manifestaciju Sonjin septembar, ali i predstavu „Sonja“ Andraša Urbana, rađenu u koprodukciji Bitef teatra iz Beograda i Gradskog pozorišta Čačak. „To je priča o izgubljenim generacijama i talentima, o tome kako na ovim prostorima postojimo samo do određene granice, a onda se sve samelje – u nešto“, kako kaže Urban. Ovome se mladi instinktivno opiru, pa im valja dati podstreka, a najbolji način je (opet) muzika. Toj vrsti duhovnog izraza posvećen je deo programa pod nazivom Na Moravi. To znači da će rok koncerti, di-džej sesije, ali i nastupi Simfonijskog orkestra i hora RTS-a, kao i violiniste Nenada Radulovića, i Festival ambijentalne i etno muzike, i Sabor frulaša... biti izvedeni na bini pored reke. Konačno pripitomljene. Na kaldrmi, a tačnije – u Narodnom muzeju, Gradskoj biblioteci, Kulturnom centru, u silosima, u SC Mladost.., program će biti podjednako raznorodan, obuhvatajući izložbe, predstave, radionice, književne večeri... Početak aprila rezervisan je za proslavu romske svetice Bibijake, uz zvuke grupe KAL, i Pretty loud, prvog ženskog romskog benda, kao i kulinarsko nasleđe ovog naroda. Segment programa Na slobodi posvećen je slobodarskim temama i ljudima koji su ih izneli. Celina Na raskršću ishodi iz činjenice da su se u Čačku uvek ukrštali različiti istorijski i kulturni uticaji. „Iz takvog tla potekli su veliki ljudi, koji su svojim postojanjem ostavili traga u funkcionisanju države. Neki od njih i dalje su prisutni i fizički, o čemu govori program Čačanski rasadnik, praveći sponu sa nazivom celokupne jednogodišnje priredbe – Čačanska rodna“, navodi Čkonjević. Dragana Nikoletić