Strast na platnu

Vizuelna reprezentacija nagog ženskog tela zaokuplja pažnju Paje Jovanovića početkom 20. veka. Od tada nastaje čitav niz njegovih aktova ili različitih, najčešće mitoloških kompozicija sa predstavama nagih ženskih figura. Anonimnost, depersonalizacija i idealizacija karakterišu Jovanovićev pristup u slikanju ovog motiva sve do susreta sa Herminom Dauber.

Najpre model, a zatim slikareva supruga, Muni je predstavljena na trinaest od trideset pet aktova u slikarevoj zaostavštini. Zahvaljujući njima, piše profesor Miroslav Timotijević, možemo pratiti njenu transformaciju od anonimnog ženskog tela u personalizovanu osobu, slikarevu suprugu Herminu Dauber Jovanović. Iako personalizovana, ona istovremeno izražava i idealnu predstavu žene, vladajući kanon lepote građanske Evrope početka 20. veka.

Sasvim drugačiju priču priča slika Akt pred ogledalom izložena u Legatu Paje Jovanovića. Izrazito putena i slikana u potpuno drugačijem umetničkom kodu, ova slika ima poseban kontekst i mesto u slikarskom opusu Paje Jovanovića. Reč je o Jovanovićevom delu koje je u privatnoj kolekciji i koje je do sada izlagano samo tri puta. Zahvaljujući rukopisu memoara Paje Jovanovića koji se čuva u Muzeju grada Beograda, kustoskinja Danijela Vanušić je utvrdila da je na slici predstavljena Berta, umetnikova minhenska ljubav, da je reč o najstarijem poznatom aktu Paje Jovanovića, iz 1895/1896. godine i da je delo retko svedočanstvo o burnom mladalačkom životu našeg slikara u Minhenu.

Memoarski rukopisi, pisani na zahtev Milutina Milankovića, fragmentarni su, što priču o Berti, Minhenu i slici Akt pred ogledalom čini nepotpunom. Izvesno je, međutim, da je Jovanoviću između 1884. i 1895, odnosno između dvadeset pete i trideset pete godine života Minhen boravište, između čestih putovanja. Kavkaz, Maroko, Egipat, Turska, Grčka, Španija, Italija, su zemlje koje je tada posećivao u potrazi za slikarskom građom. Razlog je ugovor sa trgovcem Valisom po kojem je u obavezi da za londonsku galeriju Frenč radi slike sa orijentalnim motivima. Popularnost predstava sa orijentalnim motivima u tadašnjoj Evropi bila je na vrhuncu, što je doprinelo da se žanr-slike Paje Jovanovića iz tog perioda prodaju kao vruće zemičke. Mladost, uspeh i društveni status pratila je i zainteresovanost za žene, što Paju Jovanovića navodi da taj period naziva sunčanim danima svog bećarskog života.

Jedna od žena iz minhenskog perioda o kojoj piše u svojim memoarima je i Berta, moja Valkiri devojka. Sva energija mi se utrošila u tom svakodnevnom hrvanju i gimnastičnom nadmetanju sa njom; u kojim je čas ona podlegala čas ja. Strasna i burna veza našla je svoje ovaploćenje u slici Akt pred ogledalom. Slikajući je veoma živopisno, Jovanović u Bertinom stavu žene koja je svesna svoje lepote i moći koju zahvaljujući njoj ima, izražava i svoju emotivnu začaranost i podređenost toj lepoti. Raskid je bio bolan, operacija teška baš opasna po život, piše umetnik. Iz spisa bismo mogli da naslutimo da je možda baš ova slika razlog, jer umetnik pominje pismo Bertinog brata Hansa i njegovu posetu u društvu rezervnog oficira i veleposednika Hajnriha. Naime, Hajnrih je video Bertinu sliku i toliko se zaneo da bi hteo da ju uzme za ženu ako ga ona hoće. Ne znamo šta je Berta odlučila, ali znamo da Paja Jovanović ubrzo napušta Minhen i da sliku nosi sa sobom. Dugo se nije odvajao od nje. Prodao ju je oko 1903. godine Slovencu Jožefu Gorupu.