Svetle mrlje socijalizma

Vremenska distanca i spoznaja o diskontinuitetima u razvoju društva olakšava uvid u doba socijalističke Jugoslavije. U javnom diskursu bledi oštra linija podele između rigidnih predstavnika sistema i disidenata usled niza transformacija kroz koje je prolazila ta zemlja. Može se svakako govoriti o različitim licima Jugoslavije i o tome kako je pojam društvene imaginacije deklarativno obeležen jednakošću i solidarnošću transformisan u liberalnu imaginaciju. Pažnju zaslužuje i brzo odricanje od tog nasleđa iako se još uvek krećemo kroz tu infrastrukturu. U knjizi Potrošeni socijalizam Branislav Dimitrijević se u najvećoj meri bavi periodom omeđenim obznanjivanjem samoupravljanja i donošenjem Ustava 1974. godine, koji je od strane ovdašnje političke elite kasnije označen kao početna tačka za raspad Jugoslavije. Dimitrijević se prvenstveno fokusira na konzumerizam i društvenu imaginaciju i razmatra ih kroz prizmu (popularne) kulture. Nelagoda zbog društvenih nejednakosti koje su vrlo brzo registrovane u posleratnom društvu apsorbovana je konzumerističkim strategijama koje su podržavane u okviru socijalističkog sistema. Dimitrijević jasno naglašava da su, na primer, nestankom AFŽ-a žene, makar i iz delimične pozicije autonomnog političkog organizovanja, prevedene u polje tradicionalne uloge, ali ovoga puta „emancipovane“ slobodnim kreiranjem ugodne spoljašnjosti. Zanimljivo je da je proces društvenog raslojavanja u socijalizmu na različite načine tekao u pojedinim umetnostima. Dobar primer za to je filmska proizvodnja. U socijalističkim zemljama je gotovo sve do pada Berlinskog zida u zemljama „iza crvene zavese“ postojala kontinuirana produkcija muzičkih komedija sa savremenom tematikom. U Jugoslaviji je, međutim, posle filma LJubav i moda usledio drastičan rez i ovdašnju kinematografiju je preplavio „crni talas“ sa periferijskim otpadnicima. Konzumerizam je prebačen u druge prenosnike proizvoda popularne kulture. Upravo je ovako izdvojena i konstitualna pozicija filma LJubav i moda za definisanje socijalističkog građanstva (koji je kroz muzički skor Darka Kraljića u ovom filmu ostao najdugovečniji) omogućila Dimitrijeviću da u analizi ovog filma ukaže na objedinjavanje populističkog humora i vizuelne modernosti koja stiže kao odraz američkog konzumerizma provučenog kroz italijansku optiku. Socijalizam je svakako funkcionisao na utopijskim projekcijama o boljoj budućnosti. Statistika kaže da je 1979. godina bila najbolja što se tiče prihoda i mogućnosti da se kupi što više. To je ujedno i trenutak kada se gubi efektivnost daljih pokušaja da se kreira utopija i - u umetničkoj proizvodnji koja sledi - u sve većoj meri otvara imaginarijum tamnih mrlja socijalizma (Goli otok, kolektivizacija, pritajeni nacionalizam…) Dimitrijevićeva knjiga Potrošeni socijalizam inspirativno je delo u kojem se na koncizan način i uz obilje ideja otvara potreba za razmišljanjem o stvaranju „studija Jugoslavije“. Ne u smislu podloge za kreiranje „jugosfere“ ili podgrupe unutar Evropske unije, već boljeg razumevanja aktuelnog procesa vezanog za sklapanje neposrednog pakta autokrate sa narodom. I dok utopijska imaginacija cveta, većini se čini kao da je sve u redu, a kada ona nestane pojaviće se već nešto adekvatno iz neuništivog carstva banalnosti.