Sedam i više otkucaja

Knjiga Dragane Kovačić pažljiva je analiza različitih nivoa značenja crteža u zapadnoevropskoj umetnosti u poslednje tri dekade 19. veka, za koju je autorka dobila nagradu „Lazar Trifunović“, najznačajnije domaće priznanje za likovnu kritiku. Iako je objavljena kao samizdat u elektronskoj formi, i kao takva dostupna veoma ograničenoj grupi ljudi, pretežno stručno orijentisanoj, publikacija svojom strukturom i sadržajnošću prevazilazi uske esnafske namene. Sačinjena od sedam nezavisnih eseja, zbog kojih i ima primarni naslov Sedam otkucaja, ova zanimljiva studija nudi sagledavanje umetnika, umetnosti i epohe na kompleksan način i u širem horizontu. I to posmatrajući samo jednu umetničku izražajnu formu – crtež. Kao nepatvoren segment umetničkog izražavanja, crtež je dobar prostor za sagledavanje primarnih ideja i namera umetnika, ali i ogoljeno mesto za uočavanje raznorodnih uticaja koji se na jedinstven način prelamaju u svakom pojedinačnom radu. U doba moderne, mesto i uloga crteža su redefinisani, i u odnosu na tradicionalne medije, kakvi su skulptura i slikarstvo, ali i u odnosu na tada nove vizuelne forme – plakat, fotografiju i film. Slojevitost novog identiteta crteža, kustoskinja Narodnog muzeja Dragana Kovačić posmatra kroz prizmu ekonomskih, političkih, socijalnih, tehničkih, naučnih i drugih modernizacijskih promena u zapadnoevropskom društvu krajem 19. veka. Svaka od tih promena nailazi na svoje opredmećenje u određenom intelektualnom i crtačkom pristupu najznačajnijih umetnika epohe Edgara Degaa, Vinsenta van Goga, Kamija Pisaroa, Pola Gogena, Žorža Seraa, Odilon Redona i Anri de Tuluz-Lotreka. Promene koje je modernizacija kao proces unosila i nametala zapadnom društvu, nisu mogle zaobići ni umetnike koji su bili njihov sastavni deo. Različiti vidovi klasnog uzdizanja zaokupljali su Engra, dok je Ežen Delakroa izrazio imperijalno kolonijalni duh modernog društva, koje je ono ispoljavalo prema drugim kulturama. Urbanističke promene nametale su drugačiju percepciju gradskog prostora i života u gradu, što je na autentičan način razvio Edgar Dega. Razotkrivajući način života pariskog društva koje se okupljalo u Operi, ponudio je čitav spektar novih vizuelnih rešenja proizašlih iz subjektivizirane percepcije koja se oslanjala na tadašnja iskustva i otkrića u polju fotografske slike. Život i pokret grada, kao važno čvorište moderne, imali su i svoju tamnu stranu. Industrijalizacija i modernizacija menjali su organizaciju života u gradovima i uticali na socijalnu i društvenu strukturu gradskog stanovništva. Siromaštvo, klasna nejednakost i potpuno odsustvo kredibilne društvene pozicije, kao mračne pojave modernosti, zabeležili su, razvijajući određenu crtačku strukturu, Van Gog i Pisaro. Birajući određeni umetnički izraz, oba umetnika su se istovremeno definisala i umetnički, društveno i ideološki, kao „nereprezentativni“ predstavnici modernizma – subverzivni u svojim nastojanjima, te otud neprihvaćeni i marginalizovani. Putovanje, kao odraz mobilnosti modernizma, ali i procesa spoznaje sebe i drugog, i sebe kroz drugog, svoju specifičnu materijalizaciju nalazi u Gogenovim radovima. Dok je Gogen blizak etnološkim, Sera se okreće optičkim i matematičkim istraživanjima, uz pomoć kojih, u svom kreativnom pristupu, izgrađuje svoju tihu „tačkastu“ perspektivu sveta. Ta perspektiva je samo jedna od predočenih u razuđenoj strukturi „otkucaja“ koje nam pruža Dragana Kovačić u svojoj knjizi.