Zlatno doba sa šest evra dnevno

Praćenje dinamike fonda isplaćenih zarada po opštinama trebalo bi da bude osnovni indikator regionalnih ekonomskih kretanja. NJime bi se merila uspešnost lokalnih vlasti u ekonomskom razvoju, ali i efekti mera koje sprovodi Vlada, kako kroz politiku primanja zaposlenih u javnom sektoru, tako i kroz ciljano privlačenje investicija u određene opštine. Beograd i Novi Sad, kao urbani centri, razlikuju se u strukturi zaposlenih od ostatka Srbije. Osnovna razlika proističe iz manjeg udela zaposlenih u prerađivačkoj industriji i u poljoprivredi i većeg udela zaposlenih u skoro svim uslužnim delatnostima. U prethodnih oko 20 godina dogodio se slom industrijskih giganata u gradovima srednje veličine i brzi razvoj uslužnog sektora (finansija, trgovine, saobraćaja, upravljačkih i svih drugih usluga). U odnosu na ove dve osnovne promene - slom industrije u većim gradovima i brzi razvoj Beograda i Novog Sada - postoji i tiho i potpuno umiranje više od polovina opština u Srbiji, koje imaju manje od 50.000 stanovnika sa pretežnom poljoprivrednom orijentacijom i u kojima je ugašena jedna ili dve fabrike najčešće tekstilne industrije. S obzirom na to da „sirotinjske opštine“ prevladavaju, veoma je važno znati efekte promena u politici plata i penzija na život u njima. Na primer, kada su 2014. smanjene za 10 odsto plate u javnom sektoru i penzije, to je najviše pogodilo upravo male opštine, u kojima ljudi rade uglavnom u javnom sektoru i u kojima je broj penzionera znatno veći od broja zaposlenih. I obratno, sadašnji rast (ili nadoknađivanje smanjenja) plata i penzija upravo relativno najviše povećava potrošnju u manjim opštinama. Poređenjem podataka o ukupnom fondu penzija, broju penzionera i prosečnim penzijama za decembar 2018. po opštinama iz mesečnog biltena Fonda PIO sa brojem zaposlenih i fondom zarada dolazi se do zaključka da u Srbiji ima 71 opština u kojoj je krajem 2018. bilo više penzionera nego zaposlenih. Ali, samo su dve, Barajevo i Svrljig, imale veći fond isplaćenih penzija od zarada. U Beogradu i Novom Sadu zajedno živi malo više od 29 odsto ukupnog broja stanovnika Srbije bez KiM. Istovremeno, njihov udeo u ukupnoj zaposlenosti prošle godine bio je znatno veći, 40,7 odsto, a u ukupnom fondu zarada Srbije čak 50 procenata, jer su prosečne neto plate u Beogradu i Novom Sadu za 22,7 odsto veće od republičkog proseka, a za 45,4 odsto od ostatka Srbije. S druge strane, u ova dva grada živi 27,9 odsto ukupnog broja penzionera, čija su primanja za 30,1 odsto veća od prosečnih penzija, a od kolega iz ostatka Srbije primaju 47,5 odsto više. Zbog toga penzioneri iz Beograda i Novog Sada u ukupnom fondu isplaćenih penzija učestvuju sa 36,3 odsto. Pošto im je udeo u zaradama (50 odsto) veći od udela u penzijama (36,3 odsto), to znači da Beograd i Novi Sad deo uplaćenih doprinosa prelivaju ostatku Srbije. U proseku je u Srbiji krajem prošle godine bilo 80,5 penzionera na 100 zaposlenih. U ova dva grada na 100 zaposlenih bilo je 55,2 a u ostatku Srbije 95,4 penzionera. Na svakih 100 dinara plata, za penzije je u dva najveća grada isplaćeno 29,4 dinara, a u ostatku Srbije 50,1 dinar. U Beogradu i Novom Sadu na 100 stanovnika ima 42,5 zaposlenih i 23,4 penzionera, što znači da 32,1 odsto pripada nekoj trećoj kategoriji stanovnika. U ostatku Srbije zaposlenih ima 25,4 odsto, penzionera 24,2, dok 50,4 odsto nisu ni zaposleni ni penzioneri. U prestonici Srbije i glavnom gradu Vojvodine u decembru 2018. je isplaćeno 27.290 dinara u vidu zarada i još 8.019 dinara u vidu penzija, ili ukupno 35.309 dinara po stanovniku. U ostatku Srbije ukupne isplate po stanovniku bile su upola manje, samo 16.841 dinar, od čega 11.220 dinara od plata i 5.621 dinar od penzija. „Beosađani“ su, dakle, u proseku imali za 109,7 odsto veća primanja nego stanovnici ostatka Srbije, s tim što je plata po stanovniku u ova dva grada bila veća za 143, a penzija za 42,7 odsto. Uz ovu osnovnu podelu na centar i periferiju, i u ostatku Srbije postoje velike razlike koje ukazuju na ekstremne slučajeve neravnoteža i siromaštva. U čak 11 opština ukupni prihodi od plata i penzija po stanovniku u poslednjem mesecu prošle godine bili su manji od 10.000 dinara. Na tom tužnom spisku su Titel sa prosekom od 9.996 dinara, Malo Crniće 9.947, Lebane 9.219, Ražanj 8.761, Žabari 8.546, Bojnik 8.455, Merošina 8.406, Žitorađa 8.030, Bujanovac 7.752, Tutin 7.637, a na dnu je Preševo sa 6.788 dinara. Stanovnici ovih opština imali su, dakle, u decembru 2018. po osnovu plata i penzija na raspolaganju između 57 evra (u Preševu) i 85 evra (u Titelu). Drugim rečima, svi su u ovih 11 opština u proseku imali manje od tri, a u Preševu ni dva evra dnevno. Ni prosek za Srbiju nije sjajan – oko šest evra dnevno ili 22.328 dinara mesečno. Od ova dva osnovna primanja više od 15.000 dinara po stanovniku imalo je 80 opština, ali je u isto toliko opština taj prosek bio manji. U 29 opština ta primanja su bila manja od 12.000 dinara po stanovniku, ali sigurno u njima relativno veći značaj nego u bolje stojećim opštinama imaju primanja od poljoprivrede, u naturi i iz inostranstva. Stanovnici Titela i Opova, pak, poslom gravitiraju ka Novom Sadu i Beogradu, pa imaju znatno veća primanja od 10.000 dinara, kao što bi se na osnovu podataka moglo zaključiti. S druge strane, beogradske opštine Savski venac, Stari grad, Vračar i Novi Beograd, sa najvećim prihodima od plata i penzija po stanovniku, nemaju kvalitetne podatke o primanjima, jer su one centri radnih mesta, ne i potrošnje stanovnika. Prema podacima iz Ankete o potrošnji domaćinstava, plate (49,1 odsto) i penzije (32,3 odsto) su učestvovale sa 81,4 odsto u ukupnim primanjima domaćinstava. Ostatak su činili prihodi od poljoprivrede (4,5), prihodi u naturi (3,4), prihodi van redovnog radnog odnosa (2,8), ostala primanja (2,7), prihodi iz inostranstva (1,2), pokloni i dobici (0,7) i prihodi od imovine (0,6 odsto). Veliki problem je i što u čak 71 opštini ima više penzionera od zaposlenih. Neslavni rekorder je Barajevo sa gotovo tri puta više penzionera nego zaposlenih i ono bi moglo da ponese titulu „srpski Majami“. Još kada bi naši penzioneri imali prihode kao američki, paralela bi bila apsolutno tačna. U samo šest opština - pet beogradskih i Pećinci – na 100 zaposlenih ima manje od 50 penzionera. S druge strane, osim što u 71 opštini apsolutnu većinu imaju penzioneri, u još 32 opštine zaposlenih ima do 10 odsto više nego „umirovljenika“, što znači da će vrlo brzo i one „preći crtu“ i imati više penzionerskih čekova od radnih listića. Nakon Barajeva, koje ima najgori odnos između broja zaposlenih i penzionera (1:2,67), sledi još 16 opština iz centralne Srbije, u kojima ima od 1,5 do 1,9 puta više bivših nego još aktivnih radnika, a tek onda sledi jedna vojvođanska opština, Čoka sa 1,44 penzionera na svakog zaposlenog. Mahom su na toj listi siromašne poljoprivredne opštine sa relativno malim brojem stanovnika. Za 50 odsto više penzionera nego zaposlenih imaju Žitorađa, Svrljig, Merošina, Priboj, Gadžin Han, Rekovar, Ražanj, Žagubica, Bela Palanka, Kučevo, Knić, Nova Varoš, Babušnica i Knjaževac. Od penzija većina stanovnika, dakle, preživljava, a ne živi. I dok se u Srbiji odlaskom u penziju „gasi svetlo“, u razvijenim zemljama tada pravi život tek počinje. Nemački penzioneri stariji od 70 godina mogli su ovog Uskrsa da dođu u Studenicu u konvoju od 12 kampera i sa dva autobusa, dok retki naši mogu da priušte nešto slično tome. Samo dve opštine u Srbiji - Barajevo i Svrljig - imale su veći fond penzija od zarada iako su penzije upola manje od prosečnih zarada. S druge strane, sve decembarske penzije u 81 opštini bile su veće, a u 79 opština manje od polovine fonda za plate u tim opštinama.