Kapsule ispunjene suštinom vremena

Proizašlo iz međunarodnih uspeha Čehoslovačke na Bijenalu u Sao Paulu od kraja pedesetih godina 20. veka, Praško kvadrijenale svake četiri godine od svog osnivanja 1967. predstavlja sadržajna i inovativna dostignuća u polju scenografije, scenskog dizajna i arhitekture, naglašavajući tako značaj scenskih disciplina u kreiranju i materijalizaciji ideje i poruke svakog pozorišnog i scenskog poduhvata. Skulptura Golden Triga, koja se nalazi na krovu Nacionalnog teatra u Pragu, a koja se u umanjenoj i modifikovanoj formi dodeljuje kao najznačajnije priznanje izložbe, inspiracija je za tematski okvir ovogodišnjeg izdanja Kvadrijenala. Skulptura predstavlja boginju pobede čije kočije vuku tri konja, koji metaforično predstavljaju tri stadijuma u ljudskom životu – mladost, iskustvo i mudrost, ali i tri segmenta kreativnog procesa koja se smenjuju u cikličnim fazama. To su: imaginacija, kao početak kreativnog procesa koji generiše stvaralačku energiju; zatim transformacija, koja je srž kreativnog procesa i u kojoj individualne ideje uranjaju, sa više ili manje uspeha, u kolektivnu viziju; i memorija, koja označava integraciju svih znanja i iskustava u autentičnu umetničku formu. Reč je o formi koja je u figurativnom smislu „kapsula ispunjena suštinom vremena“, jer u idejnoj i sadržajnoj ravni emituje čitav splet okolnosti svog nastanka, društveno-ekonomsko i političko okruženje i bitne momente i odlike svog vremena. U prolaznom pozorišnom životu, takvi procesi mogu biti prepoznati i praćeni samo u fragmentima koji ostaju iza realizacija, a to su modeli, crteži, kostimi i različiti objekti. Imajući u vidu ovakve idejne postavke, komesari nastupa Srbije u Pragu i ujedno i predstavnici institucija koje predstavljanje i organizuju, LJiljana Miletić Abramović, direktorka Muzeja primenjene umetnosti, i Tatjana Dadić Dinulović, profesor Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu, zadale su temu Samo(iz)gradnja, koja je razvijena u Nacionalnoj postavci i Studentskoj sekciji, kao kategorijama nastupa u kojima Srbija ima svoje predstavnike. Idejna postavka nacionalnog nastupa proizašla je iz komparativne analize ideološkog, društvenog, političkog, ekonomskog i kulturnog konteksta socijalističkog jugoslovenskog društva druge polovine 20. veka sa jedne strane, i aktuelne domaće varijante neoliberalnog društvenog koncepta sa druge strane. Uočljiva disproporcija vrednosnih postavki između društva u kojem je „rad pojedinca na sebi smatran društveno potrebnim i opravdanim“ i koje je sopstveni razvoj videlo kroz „obrazovanje, vaspitanje, unapređenje uslova života i rada“ svakog člana svoje zajednice, i današnjeg, u kojem se jedino podrazumeva „interes tržišta (ili novca) i interes države (ili partije)“, i koje u kontekstu „izražene fragmentarnosti“ podstiče disperziju i rastakanje energije, interesovanja i motivacije, navela je komesare nastupa Srbije da postave pitanje: da li je danas moguće uspostaviti zajednicu i kolektiv unutar kojeg će nastati nove ideje i vrednosti i kako bi ta zajednica trebalo da izgleda? Odgovor, u formi umetničkog i istraživačkog rada, dali su kustosi Nacionalne postavke, Maja Mirković, kostimografkinja, Siniša Ilić, vizuelni umetnik, i Bojan Đorđev, pozorišni reditelj. Postavka nazvana Radovi na sceni realizovana je kroz dva segmenta. Prvi je zasnovan na istraživačkom procesu i produkciji kolektivno strukturiranog rada, dok je drugi sačinjen iz dokumentacije i predstavlja izbor umetničkih radova pristiglih na javni konkurs. Kolektivni rad je slojevita i složena umetničko–arhitektonska konstrukcija koja sadržajno priziva i metaforički sugeriše marksističku tezu o bazi i nadgradnji, i svojevrstan je omaž Vjenceslavu Rihteru, autoru rešenja za Paviljon Jugoslavije na EXPO sajmu u Briselu 1958. godine. Konstrukcija od metala, stakla i drveta, teška nekoliko tona, koja je deo postavke u Pragu, sastoji se iz postolja, drvene konstrukcije i kompaktnog „oglavlja“ sa mobilnim dvostranim pločama spaljene i površine pokrivene ogledalima, koje u određenim trenucima menjaju svoje pozicije i razbijaju kompaktnost celine. Slojevitost simbolike ove arhitektonske scenske kocke nadograđena je izvedbenim intervencijama i interakcijom sa publikom i raznovrsnom dokumentacijom koja predstavlja pregled i stanje produkcije u oblasti scenskog dizajna i izvođačkih umetnosti. Na taj način je, sagledavajući istorijsko geografski okvir delovanja jednog segmenta rada zajednice, rešenje nacionalne postavke u Pragu ne samo postavilo pitanje profesije formulisano u rečenici: kako da govorimo o scenskom dizajnu, ako ne govorimo o uslovima u kojima se on dešava, već i pitanje našeg društva, jer kako da govorimo o budućnosti, ako ne govorimo o temeljima i vrednostima na kojima ona počiva?