Srpska pravoslavna crkva, pogotovo od pada komunizma i od dolaska patrijarha Pavla na njeno čelo, pokušava na sve moguće načine da reši pitanje raskola sa eparhijama u Republici Makedoniji. Upućivane su molbe, tražena pomoć od drugih pomesnih crkava, a održano je – i u Srbiji, i u Makedoniji – mnoštvo sastanaka sa predstavnicima otcepljenih eparhija.

Ti susreti doprineli su da se u Nišu 17. maja 2002. godine, napokon, postigne dogovor za prevazilaženje raskola, za uspostavljanje evharistijskog jedinstva Srpske patrijaršije i Episkopata u Republici Makedoniji.

Prema postignutom sporazumu, Srpska pravoslavna crkva priznaje “najširu crkvenu autonomiju” postojećim eparhijama u Republici Makedoniji. Zadržane su samo najnužnije veze koje autonomija podrazumeva, od kojih su dve i suštinske, ali i simbol: da izbor poglavara Crkve u Makedoniji potvrđuje patrijarh srpski i da taj poglavar na Liturgiji prvo pominje patrijarha srpskog.

Dopušteno je, čak, i da se u unutrašnjem međusobnom službenom opštenju koristi dosadašnji naziv – Makedonska pravoslavna crkva.

I pored velike medijske kampanje i negodovanja makedonskih državnih vlasti zbog Niškog dogovora, očekivalo se da će on biti prihvaćen i s druge strane. Pogotovo što se sa njim u međuvremenu saglasila petorica od sedmorice makedonskih episkopa! Međutim, već 28. maja članovi komisije Makedonske pravoslavne crkve organizuju konferenciju za štampu, na kojoj, očito pod pritiskom državnih vlasti i medija, relativizuju nacrt sporazuma koji su potpisali. NJihovo objašnjenje, onako kako su mediji preneli, glasi: “U Nišu je potpisan radni dokument prema kojem bi MPC prihvatila autonomni status sa mogućom promenom imena u Ohridsku arhiepiskopiju, ali da će konačno rešenje proglasiti poglavari dveju crkava, potpisima na ponuđenoj verziji sporazuma.”

Jedini koji je naknadno prihvatio i potpisao Niški dogovor bio je mitropolit veleski i povardarski Jovan. A to će onda biti razlog za njegov progon, na svaki mogući način.

Iako nije prihvaćen i sa makedonske strane, Srpska pravoslavna crkva nastavila je da se ponaša u duhu Niškog dogovora.

Pošto je jerarhija u Republici Makedoniji nastavila da istrajava na raskolu, Sveti arhijerejski sabor SPC na svom redovnom majskom zasedanju 2003. godine doneo je odluku o konstituisanju Svetog sinoda autonomne Ohridske arhiepiskopije. Tom prilikom izabrana su i dvojica novih episkopa Ohridske arhiepiskopije: Joakim i Marko. Istovremeno, mitropolita pološko-kumanovskog Kirila, koji je prednjačio u zagovaranju raskola, Sabor je “stavio pod zabranu sveštenodejstva, suspendujući ga od upravljanja Eparhijom i pokrećući protiv njega crkveno-sudski postupak”.

A na jesenjem zasedanju najvišeg tela Srpske pravoslavne crkve, iste te godine, Sveti arhijerejski sabor proglašava ništavnim svaki akt raskolničke jerarhije u Republici Makedoniji koji se odnosi na patrijaršijskog egzarha autonomne Ohridske arhiepiskopije gospodina Jovana, “donevši po tom pitanju i druge relevantne odluke, u duhu poretka vaseljenskog pravoslavlja”.

Nacrt sporazuma o vaspostavljanju crkvenog jedinstva (“Niški sporazum”) Srpska pravoslavna crkva, odnosno Pećka patrijaršija, imajući u vidu realne duhovne i pastirske potrebe, i odluke Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve broj 47/1958, 6/1959 – zapisnik 57 od 17/1. juna 1959. godine, priznaje postojećim eparhijama Pravoslavne crkve u Republici Makedoniji, odnosno, Ohridskoj arhiepiskopiji i njenoj dijaspori, široku crkvenu samostalnost, odnosno, najširu crkvenu autonomiju, ostavljajući pitanje konačnog rešenja, saglasno kanonskom sabornom poretku Pravoslavne crkve, budućem svepravoslavnom saglasju punoće Crkve u Duhu Svetome. Po svom konkretnom sadržaju to podrazumeva sledeće: 1. U svom unutrašnjem životu i u svojim crkveno-pastirskim delatnostima Pravoslavna crkva, o kojoj je reč, ima samostalnost u skladu sa opštevažećim kanonskim normama. Shodno tome, ona ima svoj Sveti arhijerejski sinod i poglavara. 2. Crkva o kojoj je reč upravlja se na osnovu opštevažećeg kanonskog ustrojstva Pravoslavne crkve i svog Ustava. 3. Poglavar predstavlja svoju Crkvu pred Srpskom pravoslavnom crkvom, a uspostavljanje evharistijske zajednice i kanonskog jedinstva sa Srpskom pravoslavnom crkvom jeste svedočanstvo crkvenog jedinstva sa ostalim Pomesnim crkvama. 4. Poglavar se oslovljava sa NJegovo Blaženstvo ili Blaženjejši i nosi belu panakamilavku sa brilijantskim krstom. 5. Izbor poglavara potvrđuje patrijarh srpski, pre svega zajedničkim služenjem svete Liturgije sa njim. 6. U činu ustoličenja novoizabranog poglavara učestvuje patrijarh srpski ili njegov izaslanik i jedan od arhijereja rečene Crkve. 7. Poglavar na svetoj Liturgiji, na “V pervih pomjani”, pominje patrijarha srpskog, a na Velikom vhodu može da pominje i poglavare drugih Pomesnih crkava, dok područni eparhijski arhijereji i vikarni episkopi pominju ime poglavara. 8. Poglavar ili njegov izaslanik, učestvuju u varenju i osvećenju svetoga mira sa patrijarhom srpskim, u znak jedinstva u Duhu Svetom. 9. U izboru i ustoličenju poglavara rečene Crkve patrijarh srpski obaveštava Vaseljensku patrijaršiju i Pomesne crkve. Sa svoje strane, o tome može obaveštavati i poglavar svojim mirnim pismom. 10. O osnivanju novih i arondaciji postojećih eparhija odlučuje Sveti arhijerejski sinod i o tome službeno izveštava patrijarha srpskog. 11. U slučaju suđenja episkopu ili u drugom slučaju slične težine, kada, saglasno kanonskom poretku Pravoslavne crkve treba da odlučuje sabor od najmanje dvanaestorice episkopa, broj episkopa koji nedostaje biće obezbeđen iz episkopata Srpske pravoslavne crkve. 12. Eparhijske arhijereje i vikarne episkope bira Sveti arhijerejski sinod rečene Crkve. 13. Poglavar, pri sasluživanju sa arhiepiskopom pećkim, mitropolitom beogradsko-karlovačkim i patrijarhom srpskim, stoji sa njegove desne strane. 14. Saglasno drevnom crkvenom predanju i istorijskoj praksi, Crkva o kojoj je reč nosi naziv Ohridska arhiepiskopija. Ohridska arhiepiskopija može, po dosada ustaljenoj višedecenijskoj praksi, u svom unutrašnjem međusobnom službenom opštenju sa Pećkom patrijaršijom da koristi naziv koji je do sada koristila. 15. Iz istih razloga, poglavar zvanično nosi titulu arhiepiskopa ohridskog i mitropolita skopskog, a u unutrašnjoj upotrebi može da koristi i dosadašnju titulu. 16. Pravoslavna crkva o kojoj je reč učestvuje na svepravoslavnim konferencijama, savetovanjima i svečanostima, a uz saglasnost Vaseljenske patrijaršije i u susretima poglavara autokefalnih i autonomnih Pravoslavnih crkva. 17. U duhu ovih odluka neophodno je usaglasiti ustavne propise koji se odnose na sporazum o vaspostavljanju kanonskog jedinstva. U Nišu 17. maja 2002. godine Mitropolit australijski Petar Mitropolit debarsko-kičevski Timotej Mitropolit strumički Naum Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Episkop niški Irinej Episkop bački Irinej Episkop vranjski Pahomije