Kriza usporila rast štednje

Štednja stanovništva je tradicionalno najstabilniji izvor sredstava banaka i danas predstavlja oko trećinu ukupnih izvora bankarskog sektora. Ukupna štednja stanovništva kod banaka iznosi oko 8,5 milijardi evra. Oko 5,8 milijardi su ostali depoziti, transakcioni računi stanovništva i privrede, 5,2 milijarde je ukupni kapital banaka, a oko 3,7 milijardi evra su krediti koje su banke uzele u inostranstvu, uglavnom kod matičnih banaka i međunarodnih kreditora. Ovi strani izvori banaka su smanjeni za oko 600 miliona od početka godine zaključno sa avgustom, dok je u istom periodu štednja stanovništva porasla za oko 120 miliona evra. Priliv štednje u banke u Srbiji pratio je dinamiku rasta bankarskog tržišta tokom poslednjih 15 godina. Dinamika je bila izražena u prvim godinama od 2001. naovamo kada je baza bila niska i vraćalo se poverenje u sistem nakon nezahvalne memorije zamrzavanja devizne štednje iz prethodnog perioda. Ovu dinamiku, pored postepenog vraćanja poverenja određivali su i ponuda i tražnja. Ponuda je bila velika, jer se novac iz „slamarica“ uplaćivao na deponentske račune, ali je značajan zamajac rastu štednje dao i rast dohotka, budući da je prosečan realan godišnji rast BDP-a u periodu do krize bio oko 5%. Takođe, intenzivan rast kreditne aktivnosti banaka, koja je finansirana i iz drugih izvora (kapital i zaduživanje u inostranstvu) ubrzavao je kreiranje novih depozita. Konačno, tradicionalno visoke doznake od oko 2-3 milijarde evra u proseku godišnje, uvek su bile dodatan izvor dohotka i štednje. U godinama koje su neposredno prethodile krizi, stopa rasta štednje stanovništva iznosila je i do 30% godišnje, da bi se od krize usporila na oko 10%, slično kao i rast kredita. U poslednje dve godine, međutim, priliv nove štednje građana u banke nije potpuno zaustavljen, ali je tempo drastično usporen. Ukupna štednja stanovništva na kraju septembra 2014. je tek oko 3% viša nego u istom periodu 2013. Slični faktori koji su delovali na rast štednih depozita, sada deluju na njegovo usporavanje. Zaustavljanje rasta štednje je najviše posledica slabe kreditne aktivnosti što, po sebi smanjuje potrebu banaka za novim izvorima. Banke koje su u periodu kreditne ekspanzije i snažnog rasta potrošnje koja ga je pratila, bile spremne da nude izuzetno primamljive kamatne stope kako bi privukle štedne depozite, sada beleže pad tražnje za kreditima i manje su spremne da plate za nove depozite. Paralelno sa tim, realne zarade stagniraju, a stopa nezaposlenosti je od krize znatno porasla, pa je smanjena baza za štednju građana. Domaća štednja u vidu depozita stanovništva je veoma važna i za makroekonomsku i finansijsku stabilnost. Naime, baziranje banaka na domaćim izvorima smanjuje izloženost potresima na međunarodnom tržištu. Naime, alternativni izvor domaćoj štednji je strano zaduživanje, a u tom slučaju uvećan je rizik od prelivanja negativnih efekata sa stranog tržišta u vidu smanjenja priliva ili čak odliva stranog kapitala, koji se onda reflektuje na nestabilnost domaće valute i poskupljenje cene zaduživanja. U ovom kontekstu, veoma je važno iz ugla privrednog oporavka jača svest o ulozi domaće štednje. Takođe, da bi se aktivirao multiplikativni efekat finansijskog posredovanja važno je i da se povrati tražnja za kreditima i to naročito za nove investicione projekte kako bi se štednja kanalisala na način koji dovodi do najvećih efekata na zaposlenost i dodatu vrednost. U Srbiji je inače strukturno nizak nivo investicija u odnosu na stepen razvijenosti, tj. na nivo BDP-a po stanovniku. Investicije predstavljaju u proseku manje od 20% BDP-a, a sudeći po potencijalu za rast i razvoj, mogle bi da iznose i oko 25% pa i do 30%. Glavna poluga budućeg oporavka nalazi se u pokretanju investicija, a onda će se i negativna spirala razduživanja privrede i sporog priliva štednje preokrenuti.