Epovi o balkanskoj propasti

Suočeni sa sličnim ratnim i tranzicionim procesima, koji su po posledicama gotovo jednako razorni, umetnici iz nekadašnjih jugoslovenskih država imaju potrebu za kritičkim promišljanjem nasleđa nekadašnje zajedničke države. Preispitivanje prošlosti kod njih nije u funkciji glorifikacije istorije ili nostalgičnih osvrtanja, već svesti o neophodnosti suočenja sa prošlim i prihvatanja pravih pouka koje bi iz tih teških previranja mogle da proiziđu. Sa druge strane, potreba za osvrtanjem je i posledica ne baš prosperitetne sadašnjosti sa kojom su svi, bez izuzetka, na različite načine suočeni. Traže se pravi odgovori, a polazišta su različita.

Reprezentativna slika detinjstva je tačka od koje kreće istraživanje autorke izložbe Plameni pozdravi u Muzeju istorije Jugoslavije. Ana Adamović analizira strukturu, karakter i nasleđe socijalističke Jugoslavije kroz bogatu arhivu Muzeja istorije Jugoslavije. Pažnju joj posebno privlači više od 260 fotografskih albuma koje su predsedniku Titu od 1945. godine poklanjale škole, pionirske organizacije i druge dečje ustanove. Ta dokumentarna građa transformisana je u radovima devetoro savremenih umetnika i umetničkih organizacija iz regiona. Dela razmatraju ambivalentan odnos prema, sa jedne strane ideološkom okviru koji je određivao odnos između države i sveta mladih, ali i sistematičnom, odgovornom i dugoročnom promišljanju njihove budućnosti, koji danas izostaje. Perspektiva koju nudi izložba je dobar primer afirmacije kulturnog nasleđa u dijalogu sa savremenom umetničkom praksom, na čemu MIJ kontinuirano radi.

Suprotstavljanje pesimizma sadašnjosti, koja je neuporediva i u ideološkom i kulturološkom smislu sa optimizmom i pozitivnom atmosferom prošlog je stanovište Igora Bošnjaka, koje on razrađuje u radovima predstavljenim na izložbi Samoupravljanje u galeriji Podroom. Umetnik beleži devastaciju tri arhitektonska zdanja koja su nekada imala različite namene. U njihovoj razrušenosti on pronalazi simboličke pokazatelje koji svedoče o epskoj balkanskoj propasti. Titov bunker u Konjicu, čijim je razmerama fasciniran, za Bošnjaka u neobičnoj istorijskoj i umetničkoj inverziji izražava viziju budućnosti iz prošlosti, koja u apokaliptičnoj atmosferi sadašnjosti ponovo postaje preteća slika budućnosti. Sličnu inverziju doživljava i sablasna slika bivše štamparije izdavačke kuće Svetlost iz Sarajeva u Trebinju, jedne od prvih u BiH, čija je smislenost danas dodatno poništena činjenicom da je transformisana u supermarket. Najzad, napušteno i zapušteno arhitektonsko nasleđe jedne istorijske epohe u svojoj razrušenosti umetnika podseća na pećinu budućnosti, sliku koju će o prošlosti imati neke buduće generacije.



Značaj kulture sećanja i odgovornog i kritičkog odnosa prema prošlosti je okosnica izložbe Rendered History Vladimira Miladinovića u Modernoj galeriji Likovni susret u Subotici. Izložena je serija crteža u tehnici laviranog tuša koji su proistekli iz proučavanja dostupne institucionalne dokumentarne i medijske građe. Oponašajući u njima strane dnevnih novina objavljivanih početkom devedesetih u Srbiji, ali i u regionu i svetu, Miladinović nas suočava sa ratnim i posleratnim traumama sa prostora nekadašnje Jugoslavije. Radovi razmatraju mesto medijske manipulacije i propagande u stvaranju istorijskih konstrukata na prostorima bivše Jugoslavije, ali i jezive posledice koje je takvo shvatanje izrodilo. Za Miladinovića je razumevanje i suočavanje sa takvom prošlošću neophodno za stvaranje zdravih veza u sadašnjosti. Umetnikovo insistiranje na tom procesu kritičar Nikola Dedić prepoznaje kao utopijski potencijal i revolucionaran čin jer je politički zahtev za uspostavljanje novog društvenog ugovora.