Izložba ,,Paja Jovanović i Gustav Klimt": Jena epoha, dva umetnika i tri muzeja

Te, posebno tople oktobarske večeri u Novom Sadu, prošlog petka, ispred Galerije Matice srpske, okupilo se mnoštvo ljudi da vide slike Paje Jovanovića i Gustava Klimta, naizgled nespojive umetnike iz Vršca i Beča. Kao da se nije ni prekidala nit iz godine kada je Novi Sad bio Evropska prestonica kulture i kada je u istom galerijskom prostoru bila izložba posvećena srpskom simbolizmu u evropskim okvirima.

I tada je bilo mnogo posetilaca, kao što je i sada Trg Galerija 1 bio pretesan da sabere sve ljubitelje secesije, stila i pokreta u umetnosti koji je na prelomu 19. i 20. veka krenuo upravo iz Beča i kao blickrig je svojom maštom i nekonvencionalnošću natopio sve moguće arhitektonske, slikarske i primenjene umetnosti širom Evrope, ne zaobilazeći ni naše prostore.

I, ako je za mnoge bio zagonetan naslov izložbe Paja Jovanović i Gustav Klimt, ne dovodeći njihova dela u istu ravan, a naročito činjenica da su izložena samo tri portreta malog formata, što je dodatno zbunilo mnoge, oni su ipak slikarski i stilski bili dovoljno jasni da ponesu bez štete opisne asocijacije i psihološke analize.

U Beču, prestonici Austrougarske monarhije, ka kome su naši umetnici gravitirali još od polovine 18. veka, isprepletali su se životi uvaženih nacionalnih slikara tog doba, Paje Jovanovića i Gustava Klimta. Ne ulazeći u detalje gde su se sve sretali i da li su se uopšte sretali, povezuje ih to što su za života obojica bili priznati i poznati slikari, iako je Klimta zvanična likovna kritika ponovo „otkrila“ šezdesetih godina prošlog veka.

Izložba je koncepcijski vrlo jasno determinisana. Izložena su tri ženska portreta iz tri muzeja. Dama sa lila šalom Gustava Klimta je jedino njegovo delo u kolekciji Umetničko-istorijskog muzeja u Beču, u kome je Klimt dekorisao i ogromne zidne površine na stepeništu u holu zgrade. Ono je donedavno bilo nepoznato javnosti, budući da se nalazilo u privatnoj kolekciji industrijalca Georga Lasusa i njegovih naslednika, koji su ga 2013. testamentom poklonili muzeju. Smatra se da je slika nepoznate osobe nastala neposredno pre osnivanja bečke secesije, na šta upućuje način slikanja portreta koji je Klimt razvijao u ranim godinama secesionizma. Upotreba zlatne boje, tako karakteristične za njegovo slikarstvo, pojavljuje se i na ovoj slici kao široka traka u dnu portreta, što je na izvestan način i početak njegovog prepoznatljivog i neponovljivog stila, koji je kulminirao u najpoznatijoj i najviše reprodukovanoj slici Ljubavnici.

Bečlijka Paje Jovanovića je takođe jedino njegovo delo u kolekciji jednog drugog bečkog muzeja, Galeriji Belvedere. Galerija je tu Jovanovićevu sliku, koja nikada do sada nije izlagana u Srbiji, otkupila 1905. sa Jesenje izložbe Društva bečkih umetnika. I to je portret anonimne Bečlijke, možda najreprezentativniji primer uticaja secesije na Jovanovićevo stvaralaštvo, o čemu svedoči i činjenica da je 2015. slika bila izložena u Parizu, na izložbi „U doba Klimta. Secesija u Beču“. Na toj slici Jovanović u izvesnoj meri napušta akademski realizam i približava se modernim strujanjima savremene evropske umetnosti.

Ta dva portreta su, prema rečima muzejske savetnice Galerije Matice srpske, dr Tijane Palkovljević Bugarski, bila osnov za postavku ove izložbe, kao izraz poštovanja i saradnje sa spomenutim bečkim muzejima, u kojima se čuvaju ta dela. Iz kolekcije novosadske galerije, kao treća slika na izložbi, postavljen je jedan od najpoznatijih Jovanovićevih portreta njegove supruge, poznat pod nazivom Umetnikova supruga Muni. Portret je, kao i Klimtova slika, stigao iz privatnog vlasništva 1950. i jedan je od mnogih portreta na kojima je model bila njegova životna saputnica, Bečlijka Hermina Muni.

Koncept tri slike na jednoj izložbi, jedna epoha, dva umetnika, tri muzeja, nepoznat u našoj kulturnoj javnosti, marketinški odlično pokriven, imao je toliko uticaja na privlačenje posetilaca da je i nakon dva sata po otvaranju izložbe bio veliki red ispred ulaza u galeriju.