Ne vređajte se, molim

Prošli put smo videli kako je u hrvatskom “tisku” dr Snježana Kordić optužena da je “najvatrenija borica za nepostojeći srpskohrvatski jezik”. Kod nas reč “borica” dosad nije zabeležena, ali se u poslednje vreme dosta govori o “borkinjama” za jezičku ravnopravnost polova. Toj su temi posvećena i dva rada koja su u poslednjem broju časopisa “Srpski jezik” objavili jedan profesor i jedna profesorka Filološkog fakulteta u Beogradu – dr Božo Ćorić i dr Smiljka Stojanović. Dr Ćorić, autor jedne zapažene knjige o mociji (kako se u lingvistici naziva promena roda), dao je svom radu naslov “Gramatički rod i pitanje polne diskriminacije u jeziku”. On podseća da se upotreba naziva muškog gramatičkog roda za žene “ocenjuje u nekim krugovima kao vid neravnopravnosti, diskriminacije prema ženama”. Za jezičke stručnjake, naprotiv, “problem praktično ne postoji budući da... nazivi tipa docent, stručnjak, gramatičar, urednik, spiker itd. nisu markirani, neutralni su u pogledu pola... impliciraju i muško i žensko u isto vreme”. Raznovrsnim primerima dr Ćorić pokazuje nezgodne strane izvedenica sa ženskim sufiksom: katkad su teške za izgovor (“arhitektkinja”), mogu biti dvosmislene (kao već poznata ministarka, ili generalica – generalova žena ili žena general?), a često je ženski oblik već zauzet za imenice neživog značenja, kao poslanica (“trenutno u parlamentu sede žene koje sebe smatraju poslanicima i druge koje sebe zovu i traže od drugih da im se obraćaju kao poslanicama”), trenerka, zamenica, saobraćajka i slično. Za nazive stručnjaka na -log, npr. psiholog, postoje tri moguća sufiksa: psihologinja (ali tako govore samo Hrvati), psihologica (fonetski nepravilno – očekivalo bi se “psiholožica”) i psihološkinja, danas donekle u upotrebi pa ipak neuobičajeno. O tome svedoči primer televizijske emisije u kojoj je jedna od učesnica drugu označila kao “koleginicu psihološkinju”, na šta je ova odvratila: “Možda vi jeste psihološkinja, ali ja sam psiholog.” Sama činjenica – zaključuje dr Ćorić – da se ženski oblik mora izvoditi iz muškog veći je znak diskriminacije nego ako oblik gramatičkog muškog roda upotrebljavamo jednako za oba pola. Bilo bi uzbudljivo kad bismo mogli reći da na ove Ćorićeve tvrdnje dr Smiljka Stojanović odgovara “ženskim” protivargumentima – ali nije tako. Veći deo njene opširne studije posvećen je ženskim prezimenima. To je srodno pitanje (skoro sva naša prezimena su gramatičkog muškog roda, a ženski oblik se mora izvoditi sufiksima kao “eva” ili “ka”), ali ipak posebno, i ovde ga moramo ostaviti po strani. U drugom delu rada, pod naslovom “Zanimanja i titule ženskih osoba”, dr Stojanović najpre zaključuje da mnogi nazivi nemaju ženskog oblika (rukovodilac, primarijus, selektor, konzul, bek itd.): tu ubraja – kao za inat “borkinjama” – i imenicu borac, navodeći primere kao “Slavica se dobro osjeća, pravi je borac” ili “Jelena Janković, srpski teniski borac”. I kad ženski oblik postoji, muški može biti prikladniji za upotrebu. Pored često pominjanog američkog državnog sekretara Kondolize, tu su i primeri kao “stručni saradnik Veselinka T.”, “stručni savjetnik Slavica Š.”, gde bi se same imenice lako mogle naći u ženskom obliku saradnica, savetnica, ali ne i kad imaju dodatak stručni. Posebno je zanimljiv podatak da smo Karlu del Ponte nazivali “glavna tužiteljka Haškog tribunala”, ali kad je reč o našim ženama iste profesije (iako su garantovano ženstvenije od Karle), novinari redovno pišu “okružni tužilac Gordana Mijatović” i slično. Analizirajući i hrvatsku štampu, Smiljka Stojanović je utvrdila da su tamo znatno rasprostranjeniji oblici kao “aktivistica”, “dobrovoljka”, “jezikoslovka”, “sutkinja”, “psihijatrica”, “ministrica vanjskih poslova” i slični. Ipak, i tu se sreću primeri kao “Marija Stupalo, savjetnik...”, “Vlasta Vrandečić nije pejsažist” ili “Marina Š. (18) koja je bila i vođa te organizator svih pljački...”. Zaključak Smiljke Stojanović se podudara s mišljenjem njenog kolege: “Neutralni oblik iskazan imenicom za zanimanje gramatički muškog roda nije polno okarakterisan i kao takav nikoga ne vređa.”