Klir na molebnu

U “Velikom rečniku stranih reči”, čiji su autori Milan Šipka i potpisnik ove rubrike, pod odrednicom klir stoji “vidi kler”. Tim povodom naš čitalac Zoran Radisavljević piše: “Moj prijatelj (bivši sveštenik, a sada urednik enigmatskog časopisa) i moja prijateljica (devojka koja se udala za sveštenika i pobednica raznih kvizova) tvrde da je kod pravoslavaca opšteprihvaćena reč klir i da kler niko ne govori.” Citira zatim mišljenje pomenutog prijatelja: “Svaka čast gospodi Klajnu i Šipki, ali ovo je malo čudno ignorisanje stanja u praksi. U Srpskoj pravoslavnoj crkvi reč klir ne samo da dominira nego je i jedini poznati oblik (pri čemu pod SPC ne podrazumevam samo sveštenstvo nego i ostale vernike, čiji broj je daleko manji od statističkog podatka iz popisa stanovništva, ali ipak nije za zanemarivanje). Reč potiče iz grčkog (kleros), preko staroslovenskog je ušla u naš jezik, a u latinski kao clerus. Verovatno se zato u zapadnim krajevima, koji su više pod uticajem latinskog, češće čuje kler, a u istočnim klir.” Sve je to navelo našeg čitaoca da pita: “Da li ste Vi i gospodin Šipka možda napravili grešku, i ako niste, zašto smatrate da niste?” Ako bih hteo da otklonim sumnje u grešku, bilo bi dovoljno da napomenem da se isto upućivanje (klir vidi kler) nalazi i kod Vujaklije, kod Klaića, u velikom rečniku Matice srpske, dok u novom “Rečniku srpskog jezika”, bez sumnje omaškom, odrednice klir i nema. Bolje će biti, ipak, da o ovoj reči malo opširnije porazgovaramo. Starogrčko kleros, od glagola koji znači “izabrati”, “naimenovati”, u prvom slogu ima etu (dugo “e”), koja se u novogrčkom izgovara kao “i”. Reči vezane za pravoslavno hrišćanstvo mi smo, preko Vizantije, primili s novogrčkim izgovorom: otuda Hristovo rodno mesto zovemo Vitlejem (naspram izvornog Betlehem), a opakog judejskog vladara Irod (kod katolika Herod). Kažemo metropola, ali visoko svešteničko zvanje izvedeno iz istog korena kod nas glasi mitropolit. Grčko ime Demetrios (po Demetri, boginji žetve) kod nas je došlo kao ime sveca, i zato glasi Dimitrije. Drugi grecizmi, izvan crkvene sfere, i kod nas su zadržali starogrčko E, najčešće posredstvom zapadnih jezika. Kažemo Homer i homerski, a ne više “Omir” i “omirski”, kako se još i početkom prošlog veka pisalo u Srbiji. Drugo slovo grčke azbuke zovemo beta (ne “vita”, kako se zvalo u starim časlovcima), pa i samu tu azbuku zovemo alfabet (dok je u ruskom alfavit). Najslavniji grčki “snagator” kod nas je Herakle, ili po latinskom Herkul, dok nam je novogrčki izgovor Iraklis poznat samo kao ime sportskog društva. “Kleros” se našao negde između ove dve grupe reči. Po značenju, naravno, vezan je za crkvu, ali ponajmanje za našu. Ako vas pitaju ko vas je venčao, ili vam krstio dete, ili došao da osvešta slavski kolač, možda ćete reći “sveštenik”, a možda familijarno “pop”, ali sigurno nećete reći “pripadnik klera” (ili klira). Kler se upotrebljava pretežno u političkom i sociološkom kontekstu, i to najčešće s negativnim prizvukom, kao naziv za sveštenstvo koje se meša u državne poslove. Otuda i izvedenice klerikalan, klerikalac, klerikalizam i složenice kao klerofašista, antiklerikalan i slične. Sve one se javljaju s vokalom e u osnovi: sa i je jedino klirik, u značenju “svešteno lice” ili “učenik bogoslovije”, ali to danas nije reč u svakodnevnoj upotrebi. U crkvenim krugovima svakako će se i dalje govoriti o kliru i kliricima, ali je to njihov stručni termin, onako kao što za sveštenika kažu jerej, za manastir lavra, ili za Bogorodicu Bogomajka. Između crkvenog i opšteg jezika, ne samo u našoj zemlji i ne samo u pravoslavlju, neizbežno postoje razlike. Videlo se to nedavno, kada je lingvista Bogdan Terzić u “Politici” upozorio na promenu imenice moleban. Tu reč do pre neku godinu niko izvan crkve nije ni čuo, nema je u velikom ni u jednotomnom rečniku Matice srpske, onda je počela da se pojavljuje u medijima, ali s padežima “molebana”, “molebanu”, “molebanom”. Sada nas Terzić podseća da je “a” nepostojano, dakle da bi trebalo pisati “na molebnu”, “posle molebna” i slično. Da li će to biti prihvaćeno i u jeziku medija – ostaje da se vidi.