Desničari levičarskog perja

U postpetooktobarskom preporodu se Srbija delila po mnogim ideološkim osnovama. Poslednja pretenduje da grupaciju koja se najčešće poziva na “nacionalne” vrednosti imenuje desnicom, a drugu, koja se poziva na interese iznad nacionalnih, nazove levicom. U toj podeli, desnica i levica, kao dva suprotna određenja formirana, pre svega, odnosom prema kapitalu i odnosom prema promenama, reformama ili revoluciji, izgubili su svoje izvorno značenje. A delimično i sam smisao. Osnovanost podele na desničare i levičare svela se na osudu “ultradesničara” i “klerofašista” ili osudu onih koji odriču bilo kakav nacionalni interes. No, kojoj se od političkih opcija danas mogu pripisati jedna od ove dve istorijske odrednice? Šta su za nas desničari, a šta levičari? Da li vidimo da je desno svako ko je protiv nezavisnosti Kosova, a levo svako ko misli da je Srbiji mesto u Evropskoj uniji? I kakve veze ta podela može imati sa svetskom levicom koja se protivi integracijama i desnicom koja propagira nadnacionalna povezivanja i interese? Tradicionalno levičarskim organizacijama poput Internacionale danas pripada i Demokratska stranka čije se osnovne vrednosti temelje na tekovinama neoliberalizma. Na istom paradoksu, s druge strane su zagovornici nasleđa i sporih promena, konzervativni radikali, koji ne prate kretanje kapitala i sve češće se pozivaju na socijalni program i zaštitu prava radnika. Akademik Mihajlo Marković smatra da se podela mora činiti po dva kriterijuma – jedan je desno i levo, a drugi nacionalno i anacionalno. “U levicu spadaju političke snage koje su se borile u ime sveta rada, a u desnicu oni koji su se borili u ime sveta kapitala. Jedni žive od naknade za rad, a drugi od sredstava koja su uložili. Prvi se osećaju heteronomno, a drugi autonomno, jer određuju šta će se i kako raditi; prvi se ponašaju po odlukama drugih, a drugi donose odluke. Desnici je važna sloboda inicijative i trgovine, levici politička sloboda, ali i pravična raspodela i socijalna pravda. Tako imamo Demokratsku stranku Srbije i Srpsku radikalnu stranku kojima je važna sloboda, ali u nacionalnom smislu, i Demokratsku stranku koja teži slobodi, bez barijera, u što širim integracijama. Zoranu Đinđiću je bilo stalo da Demokratska stranka pristupi Internacionali i tako je i bilo, ali šta ima levičarsko kod DS-a? Konzervativni DS pripisuje drugima konzervativizam.” Kada je nastala, u vreme Francuske revolucije, podela se odnosila na pobornike režima monarhiste, plemstvo i sveštenstvo, koji su u parlamentu sedeli desno. Republikanci, treći stalež, sedeo je levo. Kao borci za pravednu raspodelu i socijalnu pravdu, levičari se u početku bore za najosnovnija ekonomska prava a time i protiv snažne države. Socijalizam i sindikalizam postaju oblici njihove borbe u vreme i posle industrijske revolucije. U dvadesetom veku, levica se protivi imperijalizmu kao načinu za jačanje kapitala, kritikuje efekte globalizacije, ujedinjuje se sa pokretima za individualna ljudska prava, kulturnu i rasnu toleranciju, i zalaže se za fer trgovinu umesto slobodne i neograničene. U tom smislu, levica sve više zahteva intervenciju države prema velikim korporacijama. Ultralevičari veruju da nema levice bez komunizma, dok su im bliske ideje socijalizma i socijaldemokratije, osim u Sjedinjenim Američkim Državama gde se levicom smatra liberalizam kao briga o ljudskim slobodama. Desničari, takođe, mutiraju od čvrstog poštovanja države i zakona, hrišćanskog morala i tradicije, klasičnog ekonomskog liberalizma, religijske desnice do onih oblika liberalizma koji daju prednost slobodnoj trgovini nasuprot jednakosti. Desnica se u dvadesetom veku formirala s obzirom na predstavu o ekonomskoj politici podržavala je kapitalističku i protivila se socijalističkoj ili socijaldemokratskoj. Osim, opet, u SAD gde socijalistička opcija nije ni postojala. Posle kraha socijalističkih režima, i rušenja Berlinskog zida, ta podela nestaje po glavnom osnovu, po odnosu prema kapitalu. U najvećem broju kapitalističkih zemalja danas desnica podrazumeva ideje u vezi sa tradicionalnim vrednostima, očuvanje korporativnih prava i borbu za krupni kapital. Time i njegovo globalno širenje uz pomoć ograničavanja moći države. Taj anglosaksonski model primenjiv je donekle i na srpskoj političkoj sceni. Marković kaže da na međunarodnom nivou imamo podelu na levicu koja traži nacionalnu autonomiju, pravo naroda da koristi svoje resurse i pravdu. Desnica se zalaže za slobodu trgovine, bez nacionalnih barijera i da države, ako već postoje, ne insistiraju na carinama. On dodaje: “Desnica je i dalje za interese kapitala. Globalizam je prividna orijentacija onih koji misle o interesima kapitala. A suverenitet je odbrambeni mehanizam onih koji hoće da se suprotstave eksploataciji nacionalnog kapitala, industrije, poljoprivrede. Tako imamo DS, desnicu, koja je izložena prigovoru da ne vodi računa o nacionalnim interesima. Srbija bi, kao dominantno poljoprivredna zemlja, pre svega, morala da zaštiti svoje poljoprivredne proizvode subvencijama da ih ne bi izlagala niskim cenama stranih proizvođača hrane koji su već zaštićeni subvencijama.” Na sceni je mešanje osnovnih ideja dva pola; danas levičari zahtevaju intervenciju države, a državotvorna desnica čini obrnuto. Po Markoviću, to je posledica velikog uticaja Amerike koja je kupovala lidere socijaldemokratije da bi se suprotstavila socijalizmu. “De Gol i general Goal oštro se opiru američkim vrednostima ističući francuske, pa ispada da se konzervativci jače opiru globalizaciji nego socijaldemokrate. Onda imate socijaldemokrate koji uspevaju da uđu u Internacionalu. Danas je takvo shvatanje čista ideološka projekcija uperena protiv svih koji se protive vladavini jedne sile.” Na trenutno ponuđenom političkom miljeu u Srbiji su oni koje nazivaju desničarima ili čak ultradesničarima. I oni se najčešće povode za levičarskom kritikom američkih napada na neposlušne države. Ovdašnji “očevi” nacije pretvorili su se u levičare, a nekadašnji prevodnici grupe koja je uzvikivala “proleteri svih zemalja, ujedinite se” danas su etiketirani kao klerofašisti. Na drugom polu su oni koji se nazivaju levičarima računajući i najveći deo nevladinog sektora. Oni zahtevaju hitno uključenje Srbije u globalne tokove bez prethodne zaštite onog što je levičarskim pokretima u svetu danas imanentno – ljudska, individualna i manjinska prava. Takva podela se suštinski bazira na stavovima u vezi sa Srebrenicom ili Kosovom, odnosom prema Rusiji i Americi, bližoj i daljoj prošlosti, ali ne i efektima tranzicije, globalizaciji, nezaposlenosti i ekonomskom položaju građana. Kako je saniranje korporacijskih nepravdi zadatak levice, a takvu misiju primetno na sebe niko nije preuzeo, bar ne deklarativno. Čini se da je u Srbiji danas levica utihnula. Igor Ivanović, autor knjige “Kultura i identitet – pogled zdesna” smatra da levica uopšte i ne postoji, dok se desnica može pohvaliti širokim spektrom ideja. “Osnov svake desnice je antropološki pesimizam, ali je ona dosta fluidna, u kulturi, u politici, u filozofiji. Biti desničar u filozofiji i kulturi poput Ničea, ne mora da znači i u politici. Jaka desnica postoji u anglosaksonskoj tradiciji i u njenoj osnovi je teza da je čovek opasna stvar. Zbog toga su potrebni jaka država i zakoni i svi se konzervativci u tome slažu. Oni kritikuju apstraktno, zahtevaju konkretno, stavljaju iskustvo iznad razuma, iskustvo od krvi i mesa. Desnica je za postepene promene, ne revolucionarne. Sloboda treba da raste u društvu, da je tekovina. Neki su potrošili živote da bismo mi bili slobodni. Desnica zastupa slobode neotuđive od poretka i od privatne imovina. Levica, na drugoj strani, drži do 'novog čoveka, novog vremena'. Modernizacija je iznad svega, ali se često dešavalo da su najmoderniji režimi, poput Titovog, bili najveće diktature. Sa sve većom globalizacijom, deo desnice koji je bio vezan za demokratsku diktaturu, zalaže se za povratak kolektivne države. Socijalizam sve više postaje temelj desnice. Ako se preduzeće shvata kao porodica, potreban je i socijalni program. Neobuzdan razvoj stvorio je antropološku glad za moć, ali nema čoveka koji je apsolutni desničar ili levičar.” Kod nas se, po Ivanoviću, rađa nova klasa i jedne i druge orijentacije. “U desnicu spadaju ljudi koji su bili ekonomski neslobodni i postali su konzervativni na levičarskoj osnovi, dok se levicom smatraju nosioci infantilnog odnosa prema Zapadu. Onda se i konzervativno koristi u pežorativnom smislu, zbog toga što smo bili kolonijalno podneblje. Edmund Berk, koje je bio liberalni konzervativac, smatrao je da nepoverenje u sebe rađa poverenje u modernost kao odricanje svega što već postoji. Oba podrazumevaju niz značajnih individualnih osobina koje čine pogled na svet”, kaže Ivanović. Šaren politički spektrum i prilično nejasni ideali ovdašnjih partija, nisu, dakle, karakteristika samo srpske politike. I u dvopartijskim sistemima se često dešava da se jedna orijentacija hvata argumenata druge kada njeno biračko telo promeni pogled na svet. Uglavom zbog nehrišćanskih imigranata kojima se bezuspešno pokušava nametnuti hrišćanski obrazac ponašanja, zemlje zapadne Evrope sve su više desničarske, tako štite kulturne nacionalne vrednosti, ali i slobodno tržište i procvat kapitala. Globalizacija je zapravo nametnula manipulaciju oba pojma, koja je donekle počela već sa prvim tehnološkim promenama po završetku Francuske revolucije. Prvi “levičari” za vreme Francuske revolucije bili su iz buržoaskog sloja, propagatori “lese-fera” i slobodne trgovine, sve dok se širenjem biračkih prava i pobedom nad feudalizmom nisu našli pred zahtevima radničke klase, budućih pravih levičara. Kina je, 2004. godine, obnarodovala da ostaje na strani levice iako su promene koje je uvela bile sličnije desnici iz anglosaksonske tradicije nego socijalizmu. Mnogi režimi koji su se borili protiv komunizma preslikavali su zakone socijalističke Rusije, a glasni zagovornik radničkog pokreta, vođa Nacionalsocijalističke radničke partije, uveo je u istoriji najstrašniji povratak na konzervativno, jedino “čisto” arijevsko poreklo. Za predratno srpsko društvo levica je bila Zemljoradnička stranka. Retka koja se borila za socijalnu pravdu. Milan Ristović, istoričar, kaže da do tridesetih godina u Srbiji nije moguće jasno napraviti podelu, jer je, iako parlamentarna, na delu bila kraljevska diktatura. “Onda smo imali Slovensku ljudsku stranku, u Hrvatskoj HSS, i manje partije, kao i pokrete koji su bili ekstremniji, ali van zakona. U Srbiji su postojali radikali, Demokratska stranka i Zemljoradnička, koje se, u međuvremenu, još dele. Ali sve što je mirisalo na socijalizam bilo je van zakona. Prava levica nije mogla da deluje. To su bile građanske partije uglavnom nacionalne provenijencije. Imali smo još manjinske partije Srba u Hrvatskoj. Muslimani su stvorili svoju partiju na verskoj osnovi. Kao i danas, međutim, od programa je bila važnija politička snaga tih partija, pa su se stavovi, levi ili desni, stvarali u odnosu na trenutak.” Ristović objašnjava da i tridesetih godina ostaje podela na velike nacionalne partije. “Imali smo Jugoslovensku radikalnu zajednicu, koja je bila vladajuća, za nju su morali da glasaju svi državni činovnici. Radikalna stranka bila je građanska desnica, ali koketira sa idejama korporativizma. Prvi socijalistički pokret nastaje pre Prvog svetskog rata. Posle su pokušali da stvore partiju. U istorijskom kontekstu, dešavaju se situacije koje su bile nezamislive. Levica, svakako, nije isto što je bila tada. Ideje se menjaju i za dobru analizu svake od njih je od presudne važnosti istorijski kontekst. Tako u nekom trenutku HSS i DS su u koaliciji, a i Slovenci sa radikalima. Bivši levičari postaju desničari”, kaže Ristović. Pogrešno se levičarima nazivaju i svi antiglobalisti, jer su oni u osnovi protiv svake razmene naroda, suprotno levičarskom idealu. Alterglobalisti, s druge strane, poput levičara, kritikuju loše ekonomske efekte globalizacije. Struje koje se kite levičarskim stavovima u Srbiji nisu još na tom nivou diskursa. One klize u jednoumlje nasuprot slobodi individue. Pogrdno je u Srbiji zvati se desničarem, ali i socijalistom. Konzervativce protiv kojih svi levičari sveta protestuju, u Srbiji slave oni koji se kite levičarskim perjem. Desničar sa levičarskim perjem, zašto da ne?