Vaskrsenje i evolucija

Brzina kojom se uprkos dotadašnjem prirodnom toku naglo obnavlja i uspostavlja prethodno stanje, čini vaskrsenje bliskim ideji o mogućnosti naglih i radikalnih društvenih promena kojima se ostvaruje željena budućnost. Iako se za razliku od vaskrsenja kojim se munjevito obnavlja prošlost, revolucijom ekspresno stiže u budućnost, verovanje u brzinu kojom se može postići sanjani cilj postalo je kamen temeljac odgovarajućih religijskih i društvenih projekata. Olako obećavajući brzinu ostvarenja željenog, nove mesije i revolucionari nisu međusobno suprotstavljeni jer su na istoj strani. NJima su, u stvari, suštinski suprotstavljeni oni koji verujući znaju da se samo u realnosti sadašnjeg vremena postupno grade pretpostavke za ostvarenje najviših ljudskih ciljeva. U tom smislu i ideja vaskrsenja ima svoju evoluciju koja se tokom istorije i razvoja religijske svesti iskazala u hrišćanstvu. Bog nije evoluirao, ali je ideja o njemu doživela veliku evolutivnu promenu. Jedan od plodova dosadašnjeg milenijumskog kulturnog i civilizacijskog sazrevanja simboliše i institucija praznika kojom se obeležavaju i proslavljaju važni događaji iz života zajednice. Prehrišćanski obredi životnog obnavljanja i mitovi o ponovnom rađanju i večnom životu nagovestili su antropološku realnost hrišćanske vere u životno vaskrsenje. Paganske praznične promene bile su, naime, prvenstveno u funkciji očuvanja postojećeg poretka, a privremeno ritualno “otopljavanje” jačalo je strukturnu “zamrznutost” tradicionalnih društava. Obnavljan nakon perioda stvarne ili simboličke smrti, životni trag opisivao je ono što je propalo dok je iz središta pulsirala njegova neposredna vitalna potvrda. Rođenjem i smrću ne počinje i ne zatvara se životni krug već ocrtava ravan postojanja koja deli svet ovozemaljskog od realnosti onozemaljskog. Životno obnavljanje u prehrišćanskim kulturama dobilo je nakon Hristove misije dominantnu antropološku dimenziju koja je u prazničnom obeležavanju postala vaskrsenje samog života. Prirodni princip rađanja, čija tajna skriva suštinu obnavljanja sveta, transponovan je u ideju Boga tvorca čija je žrtva učinjena za spas sveta postala obrazac čovekovog životnog preobražaja, duhovnog pročišćenja i moralnog usavršavanja. Dugo praznično sazrevanje o obnavljanju života ujedno je i čovekov dotadašnji put do svesti o svom božanskom liku koji u drami vaskrsenja i ima izuzetnu ulogu. Vaskrsenje daje ljudski i božanski smisao činu žrtvovanja. Božansko regrediranje do ljudskog, nesigurnog postojanja, otvorilo je životnu neizvesnost ka tragičnom stradanju koje kao ishod slobodnog izbora vere u istinu postaje duhovno uporište i egzistencijalna izvesnost. Privremeno preovladavanje nižeg ne znači i poništavanje onog višeg i vrhovnog, već samo njegovu simboličnu smrt. Ukoliko je ljudsko sa negativnim predznakom prevladalo božansko, onda se vaskrsenjem božanskog ukazuje mogućnost ljudskog sa božanskim znakom. Za razliku od paganskog žrtvovanja zasnovanog na principu usmrćivanja jednog u cilju životnog opstanka drugog bića, hrišćanski obrazac žrtvovanja zasniva se na poništavanju sopstvenog ega i prevazilaženju neposredne utilitarne svrhe ovog čina. Onaj koji je mogao da na Tajnoj večeri ponudi taj hleb i vino kao sopstveno telo i krv, obznanio je uspostavljanje novog saveza sa Bogom. Savez je, zapravo, ključni pojam i osnovna poruka Biblije, kako i glasi, umesto latinski testamentum, odnosno zavet, adekvatan prevod grčke reči diathete za ovu svetu knjigu. Nakon starog Mojsijevog, novi savez sa Bogom overen je i NJegovom samožrtvenom krvlju. Sklapanje novog saveza nije bio samo simbolički čin, već je potvrđen i stvarnom Hristovom žrtvom u činu iskupljenja greha i izmirenja ljudi sa Bogom. Nagoveštavajući učenicima da se bliži čas njegovog odlaska, Isus ih teši da će se njihova tuga i žalost, poput porođajnih bolova koji prethode zadovoljstvu rođenja novog bića, preobraziti u veliku radost. Iako ova dva osećanja nisu istovremena, doživljavajući jedno od njih strpljivo možemo sačekati da iskušamo i ono drugo. Bol i zadovoljstvo su dva različita ali međusobno uslovljena stanja koja imaju svoju zajedničku životnu osnovu. Tačka u kojoj se dodiruju je mesto uvida u suštinu fenomena krajnosti koje prelaze jedna u drugu. Ovo zaboravljeno iskustvo nesvesno je sačuvano u jeziku. Današnje aktuelno značenje strasnog, kao povišenog emocionalnog stanja koje nas snažno obuzima zbog zadovoljenja određene potrebe vezane za pretpostavljeno uživanje i zadovoljstvo, potisnulo je njegovo nekadašnje značenje bola i patnje, koje je sačuvano samo u nazivu Strasne sedmice što prethodi Uskrsu. Međutim, smisao patnje i potonjeg zadovoljstva suštinski povezuje samo ljubav. Ukoliko je najveće životno zadovoljstvo u ljubavi, onda je najdublji bol srazmeran upravo tom osećanju. Zato i najveća patnja može da usledi samo zbog najveće ljubavi. U temelje našeg postojanja uzidana je, dakle, istina o blizini i bliskosti zadovoljstva i bola, radosti i patnje. Radost vaskrsenja daje ljudski i božanski smisao samom činu žrtvovanja. Božansko regrediranje do ljudskog otvorilo je životnu neizvesnost ka tragičnom stradanju koje kao slobodan izbor postaje naše duhovno uporište. Zato su i reči koje je Isus uputio učenicima pre svog odlaska više od utehe. U tom uzvišenom trenutku dodira sa duhom, trenutku u kome su porođajni bolovi izjednačeni sa radošću stvaranja, i dolazi na svet novi čovek. Duh je razbudio u njemu božansku iskru i ono što je do tada bilo mogućnost, postala je njegova stvarnost, svet u kome se rađa svojim slobodnim samožrtvenim izborom koji pretpostavlja bol, ali i veliku božansku radost sopstvenog uveravanja u smisao novog saveza sa Bogom. Hristovo stradanje kao obrazac samožrtvovanja i životnog preobražaja, moralnog pročišćenja i duhovnog usavršavanja ukazuje se u svetlosti antropološkog značenja spasa sebe i sveta. Ukoliko se princip samožrtvovanja iskazuje u spremnosti na samoodricanje i poništavanje sopstvenog ega, onda se i naše postojanje otvara prema horizontu vere kao činiocu duhovne izvesnosti. Ta spremnost na samožrtvu daje pravo na reč, koja iz današnjeg licemerja i zloupotreba najplemenitijih vrednosti, vaskrsava u slavu istine. Zato i žrtvena smrt božanskog samo jača veru i nadu u njegovo vaskrsenje, a time i mogućnost potvrđivanja ljudskog u njegovom oplemenjenom i uzvišenom smislu. Kada to kažemo, onda svakako mislimo i na veru u postupnost i istrajnost promena kao otklon i blagovremenu zaštitu od negativnih posledica koje donosi praksa zasnovana na olakom verovanju u obećani nagli i brz preobražaj naše životne realnosti.