Topličke veštice

Najzad smo doznali šta je bilo posle sa Šteficom Cvek! Četvrt veka nakon slavnog književnog i ne tako slavnog erotskog debija ovo bezazleno čedo života obrelo se u krnjim raljama starosti, i to kao usedelica ili udovica, sasvim svejedno, baš kao što je svejedno pod kojim ćemo imenom ovoga puta da ga tražimo, budući da bezmalo svi ženski akteri romana Baba Jaga je snijela jaje zapravo sliče jedan drugome kao jaje jajetu. Dubravka Ugrešić “snijela” je, dakle, opet jednu od svojih lako raspoznatljivih “ženskih” pripovesti, čije (ne)svakidašnje heroine su po pravilu i same književnice, slavistkinje, odnosno profesorke književnosti, ponekad lekarke ili obične službenice, pri tom poprilično osetljive na opšte i lokalne prilike, skoro bez izuzetka usamljene i pomalo smetene, ali isto tako ne odveć sklone kolektivnim zanosima i prkosima. Osobenost ove knjige sastoji se, doduše, u činjenici da je pisana “namenski”, u okviru internacionalne edicije “Mitovi”, posvećene aktuelnim i slobodnim obradama drevnih priča s opštim značenjima. Kao što kazuje već i sam naslov, autorka Štefice Cvek i Forsiranja romana reke odabrala je da ovoga puta prikaže onaj “epizodni”, “disidentski” i svekoliko ambivalentni lik iz (sve)slovenske mitologije koji je u isti mah veštica i pomagačica, čarobnica i negovateljka, i to kroz pripovednu sudbinu njegovih “reinkarnacija” u ovom vremenu, ali sve ostalo sasvim odgovara onome što smo u ruhu fikcionalne proze navikli da čitamo s potpisom Dubravke Ugrešić. Baba Jaga je snijela jaje može se, drugim rečima, bez mnogo dvoumljenja čitati kao još jedno “pačvork” ostvarenje, “sašiveno” i “skrpljeno” od nekoliko raznobojnih “krpica” u vidu poetski stilizovanog prologa, zatim intimističke priče o bolesti naratorkine majke, pa središnje povesti o ženama na krajnjem rubu poznog životnog doba i, najzad, završnog, metafikcionalnog i (pseudo)esejističkog traktata o problemima “babajagologije”. Ovaj poslednji deo, “Baba Jaga za početnike”, donosi interpretativne opaske o skrivenim, uglavnom simboličnim vezama prethodnih odeljaka s mitološkim slikama i značenjima, i tako služi kao svojevrsni alibi pomenutom namenskom dejstvu pisanja, ali ujedno i kao sredstvo njegove relativizacije, budući da je na neki način i sam “prozni uradak” tj. ispisan je u maniru pismene korespondencije fiktivnog stručnjaka za slovensku mitologiju i folkloristiku s isto ako fiktivnim urednikom celog ovog narativnog “fircanja” i “štepanja”. Upravo tu pomalja se, rekao bih, subverzivni učinak Ugrešićkine knjige. I ispovest o majci i povest o trima staricama, Bebi, Kukli i Pupi, koje u nekim poljskim toplicama traže poslednju životnu pustolovinu, sačinjene su, naime, kao tipično ugrešićevske, sentimentom i humorom jednako natopljene priče koje plene neodoljivom lakoćom pripovedanja, a za razliku od prethodnih romana, Muzeja bezuvjetne predaje i Ministarstva boli, gotovo sasvim su oslobođene gorkih nanosa najnovije političke istorije na prostorima zapadog Balkana, bivajući nadahnute pre svega otporom mitomanijskim stereotipima u polju rodnih odnosa i shvatanja. Izrekom (samo)rastumačen kao “izvrnuta bajka”, ovaj setno smešni “pačvork” pisca duhovite prozne parodije Život je bajka, koji samopotkazujuće učitava kulturno univerzalnu simboliku u pripovesti s trivijalnom tematikom i razvojnom logikom, otuda je možda zaista moguće čitati u svetlu naslovne, apdajkovske asocijacije ovog teksta. Kao i junakinje popularnih Istvičkih veštica, i glavne akterke ovog postfeministički diskretnog i sofistikovanog romana neotklonjivo su i zato neizbežno komično upletene u poslove i dane banalnog sveta naše svakodnevice. Ali dok su Apdajkove moderne suđaje još uvek mlade i još uvek zaista obdarene nadnaravnim sposobnostima, Ugrešićkine ostarele topličke “veštice” tek pipaju i tapkaju po sopstvenoj intuiciji, u mnogo većoj meri trpeći, kao, uostalom, i njihove znatno mlađe prijateljice, posledice vekovnih predrasuda o famoznoj ženskoj prirodi i ne uspevajući u potpunosti da pobegnu od njih čak i onda kad im se smeši nešto poput hepienda. Iza oveštale sintagme “matore veštice”, poručuje autorka, kriju se u stvari samo “malene, slatke stare gospođe”, vremešne Štefice Cvek uhvaćene u nevidljivu mrežu civilizacijskih predubeđenja, i zato rastumačiva slika i prilika onoga što skoro obavezno očekuje sve žene bez zaštitničkih muškaraca u još uvek svekoliko muškom svetu. Baba Jaga je snijela jaje zbog toga verovatno neće postati ni najuticajnija ni najpopularnija knjiga Dubravke Ugrešić. Ali sasvim je moguće da će to biti njena najintimnija i u izvesnom smislu najličnija knjiga, svojevrsna ispovest kroz pripovest koja premašuje svoj formalni povod i simbolično ocrtava privatne granice jednog višestruko intrigantnog i zanimljivog autorskog sveta.