Živeti u Lapovu

Najsvežiji obelodanjeni podaci, oni martovski, kažu da je prosečna mesečna zarada zaposlenih u Srbiji bila 42.873 dinara. I to sve sa porezima i doprinosima, dok je prosek onoga što su zaposleni dobili na kraju meseca, na ruke, odnosno na svoje tekuće račune, 30.809 dinara. I manja je prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, u odnosu na februarsku zaradu i nominalno (0,56 odsto) i realno (2,13 odsto), odnosno računajući porast cena u odnosu na prethodni mesec. Gledajući plate od početka godine, odnosno za prvo tromesečje 2008. godine, one nisu mnogo drugačije u poređenju sa martom. Pa su građani Srbije u prva tri meseca zaradili 30.004 dinara, nešto manje u centralnoj Srbiji, 29.906, a u Vojvodini 30.271 dinar. Da je prosek varljiv, svedoči činjenica da u njega ulazi i zarade direktora i članova upravnih odbora javnih preduzeća koje su u pojedinim preduzećima i više od deset puta veće od proseka, ali i one koji su tri puta manje od proseka. Pa ko to u Srbiji zarađuje iznad broja koji označava republički prosek, a iz koje profesije bi svi da pobegnu ako je to moguće? Najplaćeniji zaposleni u Srbiji rade u proizvodnji cigareta. Wihov prosek u prva tri meseca 2008. godine je skoro 70.000 dinara, odnosno skoro 100.000 dinara bruto. Odmah iza duvandžija, debljinom novčanika mogu se pohvaliti zaposleni u finansijskim institucijama, u Srbiji popularno nazvani bankari. Wihova zarada u prvom kvartalu ove godine u proseku je 59.256 dinara, s tim što vodeći menadžeri zarađuju i dvostruko, trostruko više od toga, dok zaposleni na šalteru imaju duplo manje od ovog proseka. Na trećem mestu najplaćenijih u Srbiji su radnici nacionalne avio-kompanije, odnosno oni koji rade u vazdušnom saobraćaju. Oni su u januaru, februaru i martu zaradili skoro 54.000 dinara. Na top-listi najvećih zarada sa preko 50.000 dinara su i organizacije na bazi učlanjenja, drugim rečima – komore, udruženja, nevladine organizacije i slično. Ali, svi se u Srbiji ne mogu pohvaliti svojom mesečnom zaradom. Recimo, zaposleni u tekstilnoj industriji, proizvodnji obuće, kože, drveta i radio i TV aparata. Wihova mesečna plata najčešće ne prelazi 12.000 dinara, a na začelju su radnici u proizvodnji odevnih predmeta i krzna sa prosečnom zaradom od 10.846 dinara. Sve ostale delatnosti, manje-više, zarađuju u visini republičkog proseka, neku hiljadu gore ili dole. Poslednje procene ukazuju da oko 60 odsto zaposlenih u Srbiji ipak zarađuje manje od onoga što se izračunava kao republički prosek, dok samo 40 odsto ima zaradu veću od prosečne. Među njima su i zaposleni u javnom sektoru, odnosno oni kojima se plate isplaćuju iz republičkog budžeta, a čije zarade su oko 35.000 dinara. Možda Srbija i nije izuzetak, kako pokazuju podaci Svetske banke, u razlici između najnižih i najviših zarada, jer je i razlika između tih zarada u zemljama okruženja oko deset puta, ali svakako jeste zemlja u kojoj rast zarada u javnom sektoru vuče rast i ostalih zarada. Sa tim se slaže i Sonja Avlijaš, istraživač Centra za visoke ekonomske studije. Ona kaže da bi bilo prirodno, kao što je u razvijenim zemljama, da rast zarada u privatnom sektoru, zahvaljujući rastu produktivnosti, onda pogura rast plata u javnom, a ne obrnuto kako je trenutno kod nas. I dok se u Srbiji u proseku živi od 380 evra mesečno, prosečna zarada u susednoj Hrvatskoj je 660 evra, a u Sloveniji 750 evra. U Srbiji se ipak zarađuje više nego u Makedoniji ili Bosni i Hercegovini, ali i više nego u članicama Evropske unije Bugarskoj i Rumuniji. Posmatrano po delatnostima, slika naše nekadašnje braće je takođe veoma slična. I kod njih najviše zarađuju kompjuterski programeri, menadžeri u raznim kompanijama ili bankama, inženjeri... S druge strane, Evropska statistička agencija Eurostat izračunala je da je kupovna moć građana Srbije manja u poređenju sa ostalim zemljama okruženja, ne računajući Bugarsku i Makedoniju. Srbi se, prema kupovnoj moći, nalaze tek na 45 odsto od onoga što se smatra prosekom članica EU, dok su ispred Srbije i Bosna i Hercegovina i Albanija sa 48 procenata. Kupovna moć Crnogoraca za polovinu je manja od proseka Evropske unije, dok je, na primer, Grčka na 86 odsto od pomenutog proseka. Najveći broj zaposlenih u Srbiji ne zarađuje dovoljno da podmiri potrebe prosečne potrošačke korpe. To potvrđuju i rezultati Instituta za tržišna istraživanja. Izračunato je da tročlano domaćinstvo u Srbiji na hranu i bezalkoholna pića potroši 40 odsto mesečnih prihoda, a kada se tome dodaju cene stanovanja, grejanja, vode, struje, ispadne da se potroši gotovo 60 procenata primanja. Najveći broj zaposlenih u Srbiji zarađuje mesečno od 25.000 do 35.000 dinara, ali bruto zarade, drugim rečima, zarade u koju su uračunati porezi i doprinosi. Preko 200.000 od ukupno 1.127.226 zaposlenih u Srbiji, prema podacima iz septembra prošle godine, zarađuje upravo između 25.000 i 35.000 dinara. Iza njih, po broju zaposlenih, nalaze se oni koji zarađuju između 35.000 do 45.000 dinara, njih oko 200.000. Za njima su oni koji na kraju meseca zarade između 20.000 i 25.000 dinara, a takvih je 125.000. S druge strane, zapanjujuće je da skoro 100.000 zaposlenih u Srbiji u septembru nije primilo mesečnu platu, dok je, podsećamo, bruto zarada oko 17.000 radnika bila manja od 9.000 dinara. Dragan Zarubica, iz Saveza samostalnih sindikata Srbije, kaže da radnika koji ne primaju platu ima u skoro svim delatnostima i profesijama u Srbiji. Ipak, kaže Zarubica, prednjače loše privatizovana preduzeća, kakvih ima dosta, ili preduzeća u kojima je raskinut ugovor o privatizaciji, a radnici mesecima zbog lošeg poslovanja nisu primali plate. Ali, ima i onih koji su u septembru prošle godine zaradili preko 85.000 dinara, i to 54.956 zaposlenih. I kako najviše zaposlenih u Srbiji radi u prerađivačkoj industriji, tako je upravo među njima i najviše onih koji ne primaju platu, ali i onih koji primaju u proseku od 25.000 do 35.000 dinara. I mesečna zarada zaposlenih u obrazovanju i državnom sektoru je u najvećem procentu, isto tolika, a među prosvetarima je 4.000 onih koji zarađuju preko 85.000 dinara. I u finansijama, odnosno u bankama je veliki broj onih koji se nalaze na vrhu statističke skale, ali najviše njih zarađuje između 45.000 i 65.000 dinara. Najmanje je bankara, pogađate, koji zarađuju ispod 9.000 dinara, ali su među njima, pored prerađivačke industrije, zaposleni u trgovini na veliko i malo. Zna se da je Srbija podeljena na razvijeniji sever i siromašniji jug. To potvrđuju i prosečne zarade, koje kako se ide ka južnijim regionima Srbije, bivaju sve manje i manje. Pa se tako na samom začelju srpskih opština po visini mesečne zarade za prva tri meseca 2008. godine nalazi Bela Palanka sa 11.049 dinara. Odmah iza Bele Palanke su Svrljig, Vladičin Han, Bojnik... Zanimljivo je da se među prvih pet opština sa najnižim zaradama nalazi i Rača, opština u Šumadijskom okrugu. Za razliku od Račana, njihovi susedi iz Lapova u martu su primili ubedljivo najveću zaradu u Srbiji. I dok je prosek Šumadijskog okruga oko 26.500 dinara, Lapovo se nalazi na prvom mestu, ne samo Šumadije, nego cele Srbije sa 49.673 dinara, dok je Rača na samom začelju sa 9.122 dinara. Pored Lapova, čija vlast se hvali velikim brojem inostranih firmi i predstavništava gde prosečne zarade nisu manje od 500 evra, standardno visoke zarade imaju zaposleni u beogradskim opštinama – Novi Beograd, Surčin, Vračar. Među opštinama sa velikim platama nalaze se i Apatin, kao i Kosjerić. Ipak, istraživači podsećaju da zarade u nekim opštinama, pogotovo onim beogradskim, ne govore o životnom standardu njihovih žitelja, već samo o nekoj kompaniji, fabrici ili javnom preduzeću koje se na toj opštini nalaze, a čiji zaposleni imaju visoke zarade. A kao tipičan primer navode se upravo pomenuti Novi Beograd, finansijski i poslovni centar Beograda i Srbije, i Surčin koji zahvaljujući aerodromu „Nikola Tesla” i platama njegovih zaposlenih ispade jedna od „najbogatijih” opština u Srbiji čiji stanovnici žive u blagostanju u odnosu na ostatak siromašne Srbije. Sonja Avlijaš kaže da razlike u zaradama od opštine do opštine, koje jesu velike, ipak nisu prava slika. Ona napominje da zbog statistike koja ne poznaje rast troškova života po regionima nego samo na nacionalnom nivou, ispada da su regionalne razlike veće nego što jesu. „Naravno da je jug Srbije siromašniji i da se u pojedinim opštinama u tim regionima živi izuzetno teško. Ipak, hoću da kažem da deset hiljada dinara u Beogradu i u Beloj Palanci nije isto, jer su troškovi života u prestonici mnogo veći nego u tim manjim opštinama, pogotovo ukoliko su one ruralne i živi se od naturalne proizvodnje”, kaže Sonja Avlijaš. Imajući i ove statističke slabosti u vidu, i pored većih troškova života, u Beogradu se ipak lakše živi. Inače, ne bi građani Srbije hrlili i na sve načine pokušavali da se dokopaju prestonice i prestoničkog života. Jer, kako pokazuju podaci sa tržišta rada, građani Srbije bi radije na listu nezaposlenih u Beogradu, nego na posao u nekoj od srpskih varošica.