Zagranične priče

Ko bi rekao da se iza gotovo lirskog naziva, Molski akordi, skriva u izvesnom smislu angažovana knjiga, čiji autor u završnoj belešci izrekom tvrdi da “politika je centralna nit koja spaja ove priče”? Uloga politike u jedanaest proznih celina Demićeve zbirke sasvim je, doduše, različita i kreće se od puke pozadine ili narativne “kulise” (“Ružičasti beleg ispod ključne kosti”) pa do naslovne “role” koja na neki način natkriljuje i same aktere prikazanog sveta (“Nevernik usred revolucije”), obuhvatajući pri tom istorijski raspon od sto pedeset godina, a to znači događaje i sudbine između burne 1848. i novih balkanskih ratova s kraja prošlog veka. Glavni junaci ove proze bez izuzetka, međutim, na svet gledaju iz iskošene a ne oficijelne ili “većinske” perspektive, oni su zapravo “kolateralne greške” politike: izbeglice, prognanici, “konvertiti”, “izdajice”, otadžbinski polutani, jednom rečju ljudi s “periferije naciona”, istorijski i životni autsajderi koji su iz ovih ili onih razloga primorani da pređu vidljive i nevidljive granice i stignu do široko shvaćenog iskustva “zagraničnosti”. Dve metafore primerno predstavljaju ovaj osobeni položaj. Prva od njih je tradicijska i data je, recimo u odličnoj priči “Nomen nescio”, u razvijenoj slici (ne)ukorenjenosti, “duboke” ili “plitke”, “bogate” bolom ili pak ambivalentno “siromašnije” za njega i otuda neizbežno problematične sa stanovišta uobičajenih shvatanja patriotizma i kolektivne pripadnosti. Druga, moglo bi se reći obratna, u krajnjoj liniji nekonvencionalna, dvosmislenim patosom natopljena metafora istaknuta je u samom nazivu knjige i tiče se onog neobičnog “ludila” s kojim “kod nas... sve počinje i sve se završava”, a koja je u stvari taj “molski akord koji boji i određuje smer naših života”. Usvajajući ovu ključnu predstavu, pesnik Dušan Srezojević, zatočenik odeljenja za umobolne i jedan od junaka naslovne pripovetke, govori o “ludačkoj košulji naciona” koju navlači sam, a potom mu je navlače i drugi, uvezujući ga u nerazrešivi egzistencijalni čvor privrženosti i ogorčenosti. Krajnji domašaj tog protivrečnog i zato suštinski modernog shvatanja odnosa individue i kolektiva naznačen je podnaslovnom sintagmom knjige, “končerto groso”. Kao i sam “molski” naslov, ova barokna muzikološka asocijacija, izvorno zasnovana na logici sučeljavanja pojedinačnosti i celokupnosti, u sebi, reklo bi se, nosi slobodno shvaćenu zamisao varijacija na istu temu kao načela prema kojem su uobličene i složene priče u Demićevoj zbirci. Svejedno jesu li u prvom planu kulturno prepoznatljivi junaci kao Jakov Ignjatović (“Nevernik usred revolucije”), Omer-paša Latas i Đorđe Marković Koder (“Zagranični razgovori”), odnosno Srezojević i Petar Kočić (“Molski akordi”), ili pak sasvim fikcionalni akteri (“Put kojim se staza uvija”, “Luk i voda”, “Život je predstava za druge”), svi, naime, pate od iste boljke koju najbolje opisuje formula “mešavina tronuća i uvređenosti”, odnosno paradoks nacionalnog osećanja kao u osnovi konzervativnog fenomena lojalnosti u dezorijentisanom svetu modernosti i savremenosti, datog iz vizure onih koji ironijom sudbine dobijaju priliku da se suoče s njim. U potpunosti okrenute iskustvu najnovijih ratova, prva i poslednja priča u knjizi, “Iesus Nazarenus rex Iudaeorum” i “Stakleni oreol”, na interesantan način obrubljuju ovu, moglo bi se kazati, polemično konceptualnu knjigu. Veristički zabeležena anegdota o razobručnim naravima tek stasalih ratnika “bez mane i straha” i zagrobno-fantastička vizija predaka koji sve s nevericom posmatraju sa zidova spaljenih kuća – to je onaj inverzivni i začudni okvir u kojem, čini se, zaista valja čitati Molske akorde. Prikazujući svekoliko “zagranične”, a to će reći na različite načine ponižene i uvređene junake koji svojom gorkom i gorljivom privrženošću matici svedoče o postojano prikrivanim kontradikcijama patriotizma kao ideala i pozitivnog stereotipa, i pri tom ne skrivajući ni lični udeo u ovakvoj slici sveta i vremena, Mirko Demić je posle nekoliko manje ili više zapaženih, manje ili više apartnih proznih ostvarenja sačinio ovu jetku i britku knjigu koja nosi njegov do sada verovatno najizrazitiji autorski pečat. Prekrivajući povremenu shematičnost u ocrtavanju karaktera i mestimičan retorski egzibicionizam, taj pečat donosi Demićevoj zbirci svojevrsnu jedinstvenost čak i mimo gotovo programske eksplicitnosti koja je prati i razjašnjava čitaocu.