Konstitutivna manjina

Više od 11 hiljada građana srpske nacionalnosti podržalo je inicijativu da se formira Srpski nacionalni savjet. Ovo novoformirano telo biće zvanični predstavnik Srba u Crnoj Gori, i to na osnovu Zakona o manjinama. Tako se desilo svojevrsno opredeljenje za status srpskog naroda kao manjinskog u Crnoj Gori, jer, kako tvrde u Savjetu, ta prava nije moguće ostvariti u parlamentu. Savjet ima 35 članova od kojih su devet predstavnika Radikalne stranke ali i osam članova Mandićevog SNS-a, zatim iz NVO Akademska alternativa i Srpskog narodnog vijeća, koji su skupa politički subjekti koji su prije godinu dana formirali „Srpsku listu”. SL je ušla u parlament osvojivši 12 mandata. U njihovoj platformi traži se ostvarivanje prava obrazovanja na srpskom jeziku, proporcionalna zastupljenost u javnim službama, obezbeđenje sredstava za stvaranje kulturnih i nacionalnih udruženja, osnivanje medija na srpskom jeziku... Dramatično pitanje srpskog naroda u Crnoj Gori u stvari je otvoreno 2004. preimenovanjem službenog srpskog jezika u maternji, koji je, tada imao „ruho” ustavne kategorije, da bi ga kasnije, crnogorski, još nestandardizovan, zamijenio na pijedestalu u novom Ustavu. Kako je na taj način bila ugrožena mogućnost adekvatne institucionalne zaštite srpskog jezika tako je bivalo i sa ostalim pravima Srba u Crnoj Gori. Na osnovu prošlogodišnjeg zvaničnog izvještaja Stejt dipartmenta Vladi Hrvatske je upućena oštra nota – zašto u vrhu njihovog pravosudnog sistema nema više od 2,2 odsto Srba kada ih je zvanično u ovoj državi 4,2 odsto. Dakle, tražili su proporciju! U Crnoj Gori, u kojoj ima 32 odsto Srba, na četiri nivoa najvećih pravosudnih instanci (ustavni, vrhovni, apelacioni i upravni) nećete naći ni jednog Srbina, kao ni u Savjetu javnog servisa RTCG, kao ni u Agenciji za nacionalnu bezbjednost...Ni u jednoj prosvetnoj ustanovi, od osnovnog do univerzitetskog nivoa, na njenom čelu se ne može naći neko ko je srpske nacionalnosti! U državnoj upravi nije prisutno ni jedan odsto Srba. Povodom osnivanja Savjeta srpske stranke nijesu imale razumijevanje za ovaj vid političke borbe, uslijedila su oštra sporenja koja mogu ugroziti istorijsku postojanost srpskog naroda u Crnoj Gori. Prema viđenjima prosrpskih stranaka (SNS, NS, DS) Srbi su državotvorni narod i Savjet je protivan njihovim programskim ubjeđenjima. Podsećanja radi, i po prethodnom Ustavu iz 1992. Srbi jesu konstitutivan narod, ali po važećem Ustavu Crna Gora je građanska država, u čijoj preambuli su nabrojani svi narodi, doduše bez odrednice „ravnopravni”. Predsjednik SNS-a Andrija Mandić osnivanje Srpskog manjinskog savjeta posmatra kao legitiman politički čin Srpske radikalne stranke u Crnoj Gori, smatrajući da taj stepen zaštite svakako nije adekvatan i da se ne može izjednačiti status zajednica koje čine nacionalne manjine sa položajem srpske nacionalne zajednice koja čini 32 odsto ukupne populacije:” Srpska narodna stranka i koalicija Srpska lista programski se zalažu da Srbi u Crnoj Gori povrate status konstitutivnog naroda, iz vremena petrovićevske Crne Gore, i po tom osnovu da ostvare svoja prava. U Crnoj Gori ne postoji većinski narod, jer oni koji se izjašnjavaju kao Crnogorci (nacija koja je uspostavljena na Drugom zasijedanju AVNOJ-a – 1943. godine) čine tek 42 odsto ukupne populacije, a istorijska je činjenica da su Srbi mnogo ranije od nastanka ove nacije osnovali Crnu Goru kao srpsku državu. Zato i ne prihvatamo da budemo gosti u Crnoj Gori niti status diskriminisanog naroda, koji pokušava da nam nametne Vlada CG”, ocjenjuje za NIN Mandić. Šta je suštinski prethodilo osnivanju Srpskog savjeta? Skupom u Mainama, 2004. godine, tema položaja Srba u CG i nacionalne disocijacije Crnogoraca i Srba stidljivo izlazi u širu javnost. Politička artikulacija težnji Srba, na čelu sa Andrijom Mandićem, je pretočena u izbornu platformu SNS-a na prvim izborima poslije referenduma, a potom suštinski sve ono što sada biva matrica platforme Savjeta, sem forme organizovanja, stalo je tada pod programsku kapu „Srpske liste”, koja je okupila glasove preko polovine Srba čime je otvorena prilika da se kolektivna prava Srba prezentuju kao legitimna i obavezujuća i za vlast i za opozicione stranke. Naš sagovornik Miroslav Vlahović, član Političkog savjeta Mandićevog SNS, ali i član izborne Skupštine Savjeta, reći će: “U želji da proširi svoj koalicioni kapacitet, da proširi politički prostor svog djelovanja, SNS je temu nacionalnih prava Srba stavila u drugi plan. Insistiranje rukovodstva SNS-a na bezuslovnoj saradnji sa Medojevićem učinilo je da nas nekoliko članova i funkcionera SNS-a počnemo da, u internoj komunikaciji sa rukovodstvom, kritikujemo takvu politiku Stranke predviđajući izvjesnu Medojevićevu podršku Vladinom predlogu Ustava. Možda postaje važno koji će model biti formalno primijenjen – da li će država tretirati Srbe kao manjinu i pri tome morati garantovati i obezbijediti korpus prava koja im garantuje i Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih prava manjina Savjeta Evrope ili će im se sva prava deklarativno pripisati kao konstitutivnom narodu, što po Ustavu Srbi više nijesu!? Ne ulazeći u probleme forme, istoričar Čedomir Antić kaže da je suština u tome da Srbi u Crnoj Gori nemaju prava, ukazujući: „Svako onaj koji smatra da je stvaranje Srpskog nacionalnog savjeta štetno, treba da razmisli da li je bolje da otvarajući u javnosti ovo pitanje nehotice naškodi krhkom narodnom jedinstvu i nastojanjima da prava srpskog naroda budu makar i skromno proširena ili bi možda bilo korisnije da ova nedoumica bude prebačena na teren onih koji su je smislili. Možda je sazrelo vrijeme da i Crnogorci dobiju svoj nacionalni savjet, i malo se distanciraju od aktuelne vlasti čiji su interesi ipak drugačiji od narodnih.” Tajming formiranja Srpskog nacionalnog savjeta je, čini se, dosta neoprezan, jer se ovih dana otvara priča o zvaničnom stavu u crnogorskom parlamentu povodom Kosova, koja u (za)datoj atmosferi „relaksira” već izvjesno lošu odluku po srpski narod u cjelini.