Privatna banka, a državni problem

Uz Atlas banku, još je samo Prva banka u domaćem vlasništvu. Posebno je indikativno što jedna državna kompanija – na koju utiče vlada, pa samim tim i sam predsjednik vlade – kao što je Elektroprivreda, odluči da baš u momentu kada Prva banka traži pomoć od 40 miliona evra radi dokapitalizacije, u nju uloži sedam miliona. I sve to u trenutku kada se potencira priča o krizi i višemilionskim gubicima a Elektroprivreda povećava cijenu struje crnogorskim građanima već četvrti put ove godine. U Prvoj banci akcije je prije pet mjeseci prodao potpredsjednik vladajuće Demokratske partije socijalista (DPS) Svetozar Marović, a prethodno ih je, uz premijera Mila Đukanovića, kupio u procesu njene dokapitalizacije po gotovo šest puta nižim cijenama nego što su u tom trenutku one vrijedijele na tržištu. Akcije Prve banke za oko pola miliona evra kupila je Marovićeva budvanska kompanija „Montinvest”. Početkom 2007. kompanija Aca Đukanovića „Monte nova” (ove godine likvidirana) postala je najveći akcionar Prve banke Crne Gore sa 28 odsto akcija, nakon čega je premijerov brat organizovao nekoliko dokapitalizacija preko kojih su akcionari postali ostali članovi njegove porodice, kumovi, prijatelji i privatnici. Trebalo je da oni doprinesu poboljšanju poslovanja (od bliskih ljudi braće Đukanović, akcionari Prve banke su i Ana Kolarević – sestra premijerova, Vuk Rajković, Goran Rakočević, Vesko Barović…). Od nekadašnje lokalne Nikšićke banke za dvije godine ova banka je postala nezaobilazna finansijska institucija u Crnoj Gori. Polovinom 2006. godine aktiva Prve banke bila je 29 miliona evra, a polovinom ove godine 546 miliona. Depoziti su prije dvije godine bili oko 20 miliona, a za ovu godinu, po raspoloživim podacima, oko pola milijarde. Prema tim pokazateljima, čijem rastu su doprinijeli i državni poslovi koji su se odvijali preko Prve banke, ova finansijska institucija je postala jedna od vodećih u Crnoj Gori. Crnogorske poslovne banke zaradile su prošle godine 13,9 miliona evra, 54 odsto više nego 2006. a dobitak je prošle godine najviše uvećala Prva banka Crne Gore, čak 4,5 puta na 3,8 miliona evra. Banka je postala prepoznatljiva tako što je masovno odobravala kredite građanima, posebno osobama bliskim vlastima koje su tim novcem kupovale nekretnine ili trgovale na berzi. Prva banka nudila je najširu paletu usluga, najbogatiju ponudu kredita, uslove i rokove odobravanja. Jedan od problema sa kojima se banka danas suočava je i otežana naplata kredita od “prijatelja”, odnosno od povezanih firmi i lica, a ta klijentela među kojima su najjači privatnici u Crnoj Gori, zadužili su se radi kupovine akcija i nekretnina. Sada upravo tržište akcija i nekretnina doživljava krah. Nakon višegodišnje euforije na crnogorskom tržištu kapitala, koje je svojevremeno zauzimalo prvo mjesto na svjetskoj listi po rastu, sada je to isto tržište među prvih pet po padu indeksa u ovoj godini. Jasniju krvnu sliku domaćeg tržišta kapitala odavala je u posljednje vrijeme transakcija obveznicama koje je država emitovala na ime duga penzionerima, a koje su se realizovale upravo preko Prve banke. Uzroke problema Prve banke treba tražiti u njenom načinu poslovanja, a ne u globalnoj finansijskoj krizi, kaže za NIN doktor Mirjana Kuljak sa Ekonomskog fakulteta, naglašavajući da je ekonomski sistem Crne Gore prilično zatvoren za legalne tokove novca, da je zemlja sa visokim stepenom korupcije i koja ne može očekivati da strani investitori budu ohrabreni. Ona ukazuje da je problem poslovanja velikih biznismena u Crnoj Gori domaći, autohtoni problem, pri čemu jedino pomaže postojanje zakona o utvrđivanju porijekla početnog kapitala koji su morale donijeti sve zemlje u tranziciji, što sa Crnom Gorom nije slučaj. “Otkriti njihove puteve jedino se može sistemskim pristupom, političkom voljom da se radi na onome što EU traži – borba protiv korupcije (tzv. velike korupcije), utvrđivanjem porijekla njihovog početnog kapitala. Još uvijek ni pomena nema o kreiranju jednog takvog zakona, pored adekvatnog zakona o konfliktu interesa i potpisivanja evropskih regulativa koje se odnose na praćenje tokova novca između banaka u različitim zemljama. Zato i nemamo odgovor odakle početni kapital čovjeku koji je bio nezaposlen, a tu bi se klupko razmotalo”, ističe profesor Mirjana Kuljak. Kako je došlo do pucanja ove vrste čira, krize jedne familijarno-državne banke? Po mišljenju naše sagovornice, treba dati odgovor na pitanje – gdje su se tokovi novca prekinuli (što ne možete ispratiti jer se radi o osobi koja nije prijavila porijeklo svog kapitala), gdje je došlo do prekida krvotoka dotoka novca? da li u seljenju novca, prodaji nekretnina? “Marović je bio u posjedu informacija koje su dostupne uskom krugu ljudi, pa se povukao još u martu mjesecu. A upravo taj uski krug kreira događaje! Elektroprivreda je javno preduzeće koje ima probleme i poskupljuje struju a odjednom učestvuje u dokapitalizaciji Prve banke sa više od šest miliona evra. Ako KAP (Kombinat aluminijuma) radi preko Prve banke, a osnovni impuls je struja Elektroprivrede, to je reproduktivni lanac. A sada se traži 40 miliona evra od vlade. Oni su vezani za svoje gazde, a ne građane, to je crna kutija u kojoj ne znamo mehanizme ali smo samo svi svjesni posljedica”, konstatuje profesor Mirjana Kuljak. Prije svega, još uvijek izostaje ozbiljna revizija bilansa te banke, “da vidimo na koji način su se trošile pare deponenata, klijenata te banke, pa tek onda da se donese odluka da li i na koji način država treba da uđe u čitavu priču, a posebno da se vidi da li vlasnici banke iz sopstvenih sredstava sa ofšor računa i imovine mogu da obezbijede sredstva za sanaciju ove banke” (Nebojša Medojević). Isplivao je ovih dana sukob Prve banke i vlasnika Željezare, kompanije MN Specialitdž Steels, koja je najavila pokretanje tužbe protiv banke jer, navodno, nije realizovala dostavljene platne naloge. Vlasnici Željezare tvrde i da im je u banci “zarobljeno” oko 26 miliona evra, a iz Prve banke uzvraćaju da će Željezari depoziti biti na raspolaganju kada vrati garancije, akreditive i dug od 52 miliona evra. Ipak, Đukanovićeva kompanija “Kapital invest”, na osnovu dostupnih podataka, kupila je i akcije vrijedne oko 100.000 evra u Željezari, Kombinatu aluminijuma u Podgorici, Elektroprivredi, “Eurofondu” i “Trendu”. Odsustvo kontrole Aco Đukanović je referendumske 2006. godine postao većinski akcionar „Prve banke”, a u novembru iste godine je od Ministarstva finansija, Zavoda za zapošljavanje i Fonda za razvoj kupio još 42 odsto kapitala. Ovih dana, nakon više od dvije godine posjedovanja većinskog paketa akcija, Đukanović je tražio i dobio odobrenje CBCG da i zvanično upravlja „Prvom bankom”. Tokom organizovanja referenduma 2006. aktivnosti Odbora za finansiranje ostale su jalove, bez rezultata. Kontrolu tokova i mehanizama kojim je novac u formi tobožnjih donacija ili tajnih poklona bio usmjeren na pomaganje kampanje aktuelnih vlasti, nemoguće je bilo obezbijediti. Crna Gora je ambijent srastanja organizovanog kriminala sa djelovima vlasti, sumnjive privatizacije i nekontrolisane „sive” ekonomije, eksplicitno navodi „Studija izvodljivosti” Evropske komisije od pomenute prelomne 2006. godine.