Božanski crtač

Dva Mikelanđelova (1475-1564) crteža u Palaco „Italija“ u Beogradu, privukla se veliku pažnju javnosti. Za mnoge je bilo dovoljno da ih je uradila ruka „božanskog“ Mikelanđela, kako su ga nazvali još za života. Ali, sem toga što ih je genije stvorio, oni imaju poseban značaj jer se tiču čuvene slike „Tondo Doni“ poznate i pod imenom „Madona Doni“. Naime „Tondo Doni“, koja se danas čuva u firentinskoj Galeriji Ufici, jedna je od četiri sačuvane Mikelanđelove slike rađene na drvenoj podlozi. Međutim, mnogi stručnjaci tvrde da je to jedina slika za koju se sa sigurnošću može reći da je Mikelanđelovo delo, i to da ju je uradio posve sam – bez pomoći šegrta. Dva crteža u Palaco „Italija“ - studije su za ovu sliku koja je zaštitni znak Galerije Ufici. Do Beograda su došla zahvaljujući ambiciji zaposlenih u Palaco „Italija“ da ove godine Italijanski kulturni centar posebno zanimljivim programima obeleži 130 godina diplomatskih odnosa između Srbije i Italije. Nastali su oko 1504, 1506. kad i slika Madone sa malim Hristom i Jovanom Krstiteljem. Zahvaljujući intervenciji Italijanskog instituta za kulturu, Fondacija „Kaza Buonaroti“, koja brine o bogatoj Mikelanđelovoj zaostavštini – odobrila je pozajmicu. Jedan crtež predstavlja studiju za Bogorodičinu glavu, rađenu crvenom olovkom, a drugi je zapravo skica za nogu malog Hrista. Mikelanđelovi crteži su prelepi kao samostalno umetničko delo, ali oni pre svega omogućuju vezu sa skulpturom, slikom, arhitekturom. A, Mikelanđelo se svim tim uspešno bavio pa je pojam „renesansni čovek“ vezan koliko za Leonarda toliko i za Mikelanđela. Postao je slavan još za života. On je zapravo prvi zapadnjački umetnik o kome su napisane dve biografije još dok je bio živ. Slavna je ona koju je pisao Đorđo Vazari u kojoj on po dometima dela Mikelanđela izdvaja u odnosu na njegove savremenike. A, posle smrti njegovog glavnog rivala Rafaela, Mikelanđelo je dominirao rimskom scenom sledeće četiri decenije. Crteži nisu nastajali da bi bili prikazivani publici, služili su kao studije i pripreme za izvođenje glavnih, reprezentativnih dela – bilo da se radilo o freskama, skulpturi ili, kao u ovom slučaju, o slici. Mikelanđelo je stoga mnoge crteže uništio pre svoje smrti kako bi sprečio da nekome padnu u ruke i verovatno je želeo da sakrije od javnosti sve pripreme koje je vršio za velike porudžbine. Od dva izložena crteža posebno je značajna studija ženske glave. Naime Mikelanđelo je bio fokusiran na muško telo i ova studija za glavu Bogorodice na slici „Tondo Doni“ spada u retke studije ženske glave. Ne samo Mikelanđelu, u renesansi su inače muškarci pozirali i za ženske likove. Ali, ovaj sjajan crtež, dug 200, a širok 176 milimetara jedan je od najstarijih rađen crvenom olovkom. Ali... Tu je sad opet na delu niz teorija. Jedni istoričari umetnosti tvrde da je to muška glava, drugi da je studija za glavu proroka Jovana u Sikstinskoj kapeli, ili čak da je to crtež glave „Umirućeg Aleksandra“ poznate helenističke skulpture koja se danas čuva u galeriji Ufici a nekad se nalazila u Rimu. „Tondo Doni“, što bi u bukvalnom prevodu značilo „ovalni Doni“ takođe je i svojevrsni slikani „program crkve“. Mikelanđelo je u Firenci bio pod jakim uticajem dominikanca Đirolama Savonarole. Iako je slika nastala da obeleži venčanje Donija sa jednom devojkom iz porodice Stroci, njeno programsko značenje možda zbunjuje. Naime, ram je okrugao i tu dileme nema. Dizajnirao ga je sam Mikelanđelo i takvi ramovi su se koristili za slike koje nastaju u vezi s nečijim venčanjem. Problem je što se – sasvim neuobičajeno – na slici „Svete familije“ nalazi Jovan Krstitelj koji se inače ne prikazuje u ovoj temi. Zatim, mali Hrist, dete se nalazi iznad majke što bi značilo da je superioran u odnosu na Mariju. Ipak, bleštave boje koje će se ponoviti i na freskama u Sikstinskoj kapeli svedoče da Mikelanđelo nije sebe video pre svega kao umetnika – slikara. Mnogo više rafinmana ima na njegovim skulpturama, pa tako i na licima „aktera“ slike „Tondo Doni“. Naime tkanina je oštro modelovana i nema onu mekoću koju ima na skulpturama. Mikelanđelo je zaista i smatrao manje važnim sve ono što ga odvlači od onog „za šta je rođen“ – a to je bila pre svega skulptura. Ali, restauratore i konzervatore je u Firenci zapanjila još jedna stvar vezana za ovu sliku. Naime, kad su je u 20. veku očistili od vekovne patine – nisu mogli da otkriju na slici poteze četke.