Sve gazde Knez Mihailove

U najpoznatijoj pešačkoj i trgovačkoj zoni u Srbiji, u beogradskoj Knez Mihailovoj ulici, jednom od glavnih mesta za šoping, nije samo prestižno imati lokal, već je tu i osigurana zarada. Tim pre je, tokom prošlih godina u privatizaciji, bilo značajno doći u posed nekih od atraktivnih lokala. Nije baš sve moglo da se kupi, ali je moglo i da se iznajmi. Prema sadašnjem stanju stvari, vlasnici franšiza za čuvene svetske brendove u Knez Mihailovoj su najkrupniji domaći kapitalisti: Miroslav Mišković, Petar Matić, Milija Babović, Dragan Đurić, Mladen Grujić... Ipak, to ne znači da su oni ujedno i vlasnici lokala u kojima prodaju te robne marke. Nekih jesu, dok neke zakupljuju od države, tačnije grada ili opštine Stari grad, i to po cenama koje su nekoliko puta niže od tržišne cene kvadrata na toj lokaciji. Naime, opština Stari grad, grubom računicom, trenutno mesečno gubi oko milion evra zbog neusklađenosti između stvarne cene zakupa i one koja se već godinama primenjuje za zakupce. Šta se danas može kupiti u Knez Mihailovoj, odnosno koji su to brendovi zamenili nekadašnji Beteks, Srbijateks, Ateks, Centrotekstil? Knez Mihalovu, sudeći prema vlasnicima robnih marki, mogli bismo podeliti na četvrti. Na samom ulazu u ulicu, pa negde do broja 19, uglavnom su stacionirani lokali sa brendovima koje zastupaju firme u sastavu Delta holdinga. Najpre, Nivea šop, Aksesoriz, Najk, a zatim Zara, Aldo, Monsun... Odmah preko puta Zare, odnosno nekadašnjeg Beteksa, a u zgradi robne kuće Elektrotehna, doskoro su bili brendovi Petra Matića, Springfild i Kortefil, ali su lokali sada prazni. Kako saznajemo, Matić više nije zastupnik ovih brendova, ali je zato vlasnik lokala na pomenutoj lokaciji. Sredina ulice „pripada“ Miliji Baboviću, čija je firma Fešn kompani zastupnik marki Mis siksti, Bata, Riplej, Enerdži. Raštrkani po celoj ulici su lokali Zekstre Dragana Đurića, kao i brendovi poput Dizela ili Vikenda, čiji je Zekstra zastupnik. Nezaobilazno je i da dobar deo Knez Mihailove zauzimaju brendovi u vlasništvu Mladena Grujića. Istraživanje Centra za istraživačko novinarstvo NUNS-a o vlasništvu nad brendovima pokazalo je da Grujić ima pet brendova koji se prodaju u Knez Mihailovoj, a od kojih je najpoznatija drogerija Lili. I dok pomenuti biznismeni „poseduju“ oko polovine ove ulice, ostatak otpada na male prodavnice obuće ili garderobe, knjižare, kao i poslovnice mobilnih operatera i banaka. Privatizacija ove ulice, tačnije poslovnog prostora u njoj, počela je, kako nam kažu dobro upućeni, još u prvoj polovini devedesetih godina, kada je pojedinim partijskim pulenima gradskih vlasti omogućeno da kupe male lokale u Knez Mihailovoj ili poprečnim uličicama. „U dogovoru Miloševića i čelnika SPO-a, koji je tada imao vlast u Starom gradu, partijskim pulenima dozvoljeno je da sa naslednicima predratnih vlasnika sklope ugovor o kupovini lokala, s tim što bi se kupci uknjižili kao novi vlasnici kada se za to steknu uslovi, odnosno kada se sprovede restitucija. Pošto je propisima o nacionalizaciji bilo moguće imovinu vratiti starim vlasnicima, vlast je ubrzo i vršila restituciju, pa su kupci upisivani kao vlasnici tih lokala“, objašnjava za NIN Mahmud Bušatlija, savetnik za strane investicije. Bliski vlastima su tako tokom devedesetih na legalan, ali i u najmanju ruku sumnjiv način dolazili u posed lokala u najatraktivnijoj trgovačkoj ulici, da bi krajem devedesetih, tačnije u decembru 1999. godine, država ukazom donela Zakon o posebnim uslovima prodaje određenih nepokretnosti u državnoj svojini. Tim propisom dotadašnji zakupci poslovnog prostora imali su pravo da od države kupe taj prostor. Iako iz Republičke direkcije za imovinu nismo dobili spisak fizičkih i pravnih lica koja su to uradila tokom 2000. godine koliko je zakon bio na snazi, zna se da su zahtev za kupovinu podnela i društvena preduzeća poput Centrotekstila, Narodne radinosti, Srbijateksa, Ineksa, Obuće Beograd... U preduzeću Poslovni prostor Stari grad kažu nam da nisu sva ova preduzeća kupila imovinu za koju su do tada imali pravo korišćenja, jer se neki od ovih prostora i dalje nalaze u vlasništvu države. Neki su 90-ih godina, ipak promenili vlasnika. Masovnom privatizacijom tekstilnih ili trgovinskih preduzeća koja su imala ili vlasništvo ili pravo korišćenja nad nekretninama u strogom centru grada, domaći tajkuni dokopali su se najatraktivnijih lokacija u ovoj zemlji. Privatizacijom propalog preduzeća Narodna radinost kompanija Delta Miroslava Miškovića došla je u posed atraktivnih lokacija na početku Knez Mihailove, baš kao što je ista kompanija kupovinom Beteksa i Obuće Beograd postala vlasnik prostora od blizu 1.000 kvadrata u kojima je danas Zara. Takođe, Mladen Grujić kupio je Srbijateks i Beoturs, a Dragan Đurić, vlasnik Zekstre, preduzeća Šumadija i Savremena administracija. Miodrag Kostić jedan je od vlasnika preduzeća Beogradelektro, kojem pripada zgrada u Knez Mihailovoj 9, odmah do restorana Ruski car, dok se Cepterova knjižara nalazi u zgradi koja je pre Drugog svetskog rata pripadala Hrvatskoj štedionici. I privatizaciju robne kuće Elektrotehna, koja je u Knez Mihailovoj 14-16 imala ogroman poslovni prostor, pratila je afera u kojoj su učestvovali kupac Petar Matić, ali i saradnik premijera Zorana Đinđića Zoran Janjušević, kao i uhapšeni sudija Trgovinskog suda Goran Kljajević. Mile Antić, iz Mreže za restituciju, podseća da je najveći deo Knez Mihailove ulice sagrađen pre Drugog svetskog rata i da tu imovinu potražuju naslednici starih vlasnika. „Sve ono što je bilo izgrađeno pre rata i što je država nakon 1945. godine nacionalizovala, trebalo bi da je u vlasništvu države. Društvena preduzeća, suprotno ustaljenom verovanju, nisu vlasnici tog prostora, nego su tokom druge polovine prošlog veka od države dobili pravo korišćenja tog prostora, sa naknadom ili bez nje. To što su pojedine firme kasnije došle u posed tih nekretnina, pitanje je za vlasti u Srbiji, koje su to odobravale, odnosno nisu zaštitile državnu imovinu“, kaže Antić za NIN. Robne kuće Beograd su se tako, na pravno sumnjiv način, uknjižile kao vlasnik prostora u broju 5, baš kao što se i preduzeće Jugoelektro upisalo kao knjižni vlasnik dva sprata u zgradi broj 33, inače državnoj imovini koja je pre nacionalizacije pripadala Zadužbini Nikole Spasića. Ipak, postoje i zgrade koje su građene posle rata a koje su kupili biznismeni u privatizaciji. Na primer, zgrada Centrotekstila (i istoimeno preduzeće) na samom ulazu u Knez Mihailovu, prodata je u privatizaciji za 18,9 miliona evra švajcarskoj firmi u vlasništvu Filipa Ceptera. Slično je i sa lokalom u broju 10, koji je sagrađen na temelju kuće porušene u bombardovanju Beograda u Drugom svetskom ratu, a koji je prodat firmi Radiks za 15 miliona evra ili 32.000 evra po kvadratnom metru. „To svedoči o stvarnim cenama kvadrata u Knez Mihailovoj. Dakle, tajkunima nije bilo u interesu da kupuju po tržišnoj ceni taj prostor, nego da se na volšeban način ili preko privatizacije preduzeća dočepaju vlasništva nad tim prostorom za male pare. Ako je preduzeće bilo vlasnik prostora, odlično, a ako je imalo pravo korišćenja, još bolje, jer se to pravo sada prenosi na nove vlasnike preduzeća“, kaže dobro upućeni sagovornik NIN-a. Najveći broj lokala, za razliku od stanova koji su uglavnom otkupljeni tokom devedesetih, i dalje je u vlasništvu države, a njima upravlja i Republička direkcija za imovinu, Agencija za poslovni prostor grada Beograda i Javno preduzeće poslovni prostor Stari grad. Naime, zakonom o sredstvima u svojini Republike Srbije, država je u prethodnih 15 godina prenosila, ono što je želela, na upravljanje lokalnim samoupravama, tako se oko 45 lokala danas nalazi pod upravljanjem opštine Stari grad, a sa pet lokala gazduje Agencija za poslovni prostor Beograda. Zbog podele lokacija koja se desila tokom 90-ih godina, u Knez Mihailovoj strani brendovi, tačnije brendovi čiji zastupnik nije preduzeće domaćih kapitalista, mogu se prebrojati na prste jedne ruke. Lokacije su odavno podeljene i zakupci se, kako nam kaže službenik jedne gradske institucije, već godinama dovijaju kako znaju i umeju da bi te lokacije zadržali. Zbog cene zakupa koja je četiri puta niža od tržišne, licitacija zakupa opštinskih lokala skoro da i ne postoji, a oni koji neke već koriste, imaju interes da dodatno iznajmljuju lokale od opštine Stari grad. Delta tako iznajmljuje pet lokala od opštine, Fešn Milije Babovića tri, a Grujićeva firma Snavel Srbijateks četiri. Cena zakupa tog prostora je 3.127 dinara, i to od ove godine, dok je ranije bila samo 906 dinara. Podsetimo, tržišna cena kvadrata poslovnog prostora u Knez Mihailovoj trenutno je oko 100 evra, dok je pre dve ili tri godine dostizala i 200 evra. Prostom računicom, opština Stari grad koja upravlja sa oko 10.000 kvadratnih metara poslovnog prostora u Knez Mihailovoj, mesečno prihoduje oko 22 miliona dinara, odnosno pet puta manje nego što bi prihodovala da je cena kvadratnog metra tržišno određena. Da ne računamo koliko je opštinski budžet izgubio do sada, pošto cene zakupa pre 2011. godine nisu prelazile ni 1.000 dinara. Za razliku od opštine Stari grad, grad Beograd koji upravlja sa pet lokala u Knez Mihailovoj nije menjao cene zakupa. Zbog cene od 906 dinara, grad za 822 kvadrata poslovnog prostora u pomenutoj ulici mesečno dobije samo 8.000 evra što je čak deset puta manje od prihoda koje bi imao da lokale izdaje po stvarnim cenama zakupa. Kolika je zarada zakupaca prostora u Knez Mihailovoj ilustruje i čaršijska priča da se jedan od uspešnijih biznismena hvalio svojim prijateljima kako je zakup lokala u Knez Mihailovoj isplaćivao od jednog poludnevnog pazara. Upravo zbog niske cene, neretko, zakupci državnih lokala isti taj lokal kasnije daju podzakupcima, naravno po tržišnim cenama, iako je to zakonom zabranjeno. Kako nam kažu u javnom preduzeću Poslovni prostor Stari grad, svakodnevno se suočavaju sa takvim primerima. Cenu zakupa, kažu nadležni, određuje Skupština grada ili Skupština opštine, ali uz prethodnu saglasnost grada Beograda. Ipak, odgovor zbog čega su te cene toliko niže od tržišnih, pa gradski ili opštinski budžet trpi gubitke na račun bogatih biznismena, nismo dobili. Što bi rekao jedan naš sagovornik, ova ulica je samo ilustracija onoga što se ovoj državi i društvu dešavalo u proteklim decenijama, od nacionalizacije, preko prodaje, privatizacije i na kraju neograničene korupcije i mutnih radnji vlasti i bogatih biznismena. Zadužbina nikole spasića čeka povraćaj Opština Stari grad, u ime države, upravlja između ostalog i poslovnim prostorom u zgradama broj 19, 33, 37 i 47, inače predratnom vlasništvu Zadužbine Nikole Spasića. Vojin Đekić, predsednik Upravnog odbora Zadužbine kaže za NIN da su oni podneli zahtev za povraćaj cele imovine u naturi, te da od države očekuju da im vrati barem poslovni prostor i stanove koji nisu otkupljeni tokom devedesetih godina. „Poslovni prostor bi mogao da bude vraćen odmah, dok bismo od stanara koji imaju pravo doživotnog uživanja, mogli da dobijamo kiriju“, kaže Đekić. Inače, Zadužbini je 1959. godine oduzeto 12.000 kvadrata u Knez Mihailovoj, koje je Nikola Spasić zaveštao državi i narodu, dok im je ostavljen samo stan od 68 kvadrata u broju 47. Tamo je i danas Uprava ove zadužbine koja je pre nekoliko godina dobila pravo da upravlja imovinom od oko 5.500 hiljada kvadratnih metara, odnosno stanovima koji nisu otkupljeni. Ipak, ta zakupnina je oko 10.000 dinara mesečno za stanove preko 100 kvadrata, tako da Zadužbina trenutno sakupi nekoliko miliona dinara koje donira zdravstvenim centrima u siromašnim opštinama Srbije. Država se inače, kako saznajemo u Zadužbini, svih ovih godina nije propisno brinula o ovoj imovini, pa se tako preduzeće Jugoelektro uknjižilo kao vlasnik dva sprata u zgradi broj 33, u kojoj je inače imalo samo pravo korišćenja. Pošto je preduzeće privatizovano, a na državnoj imovini ili preciznije imovini Zadužbine izgrađen hotel, država je protiv Jugoelektra vodila sudski spor kako bi povratila vlasništvo nad pomenuta dva sprata. „Prostor je kasnije vraćen državi, naloženo je da se podignuti hotel sruši, čak je država dobila pravo na prinudno izvršenje presude, ali se to ipak nije desilo“, kaže Vojin Đekić. Na kraju, Zadužbina i dalje nije vlasnik imovine, a pošto cenu zakupa stanova određuje država, novcem koji tako sakupe ne mogu uraditi mnogo. Sa druge strane, od lokala u ovim zgradama nemaju ništa, jer njima i dalje upravlja opština Stari grad. Slučaj Robne kuće Beograd U Knez Mihailovoj ulici su i dva objekta koje je svojevremeno koristilo preduzeće Robne kuće Beograd, a koje danas stoje prazne. Robne kuće su pre nekoliko godina privatizovane, ali prostor u Knez Mihailovoj postao je predmet sudskog spora. Iako je i danas vlasništvo države, a pod upravom opštine Stari grad, od objekta u Knez Mihailovoj 43, od preko 3.000 kvadrata, opština, kažu u JP Poslovni prostor, ima samo trošak, jer ima obavezu da održava zgradu, a sa druge strane, zakupac tek delimično plaća kiriju, tačnije plaća 906 dinara po kvadratu, a ne 3.127. Kako nam kažu u ovom preduzeću, ništa ne mogu da preduzmu dok se ne reši sudski spor, jer na snazi je tek privremena zabrana otuđenja ove imovine. Još zanimljiviji slučaj je objekat u Knez Mihailovoj 5, koji je takođe bio predmet spora i odlukom suda ovaj prostor ponovo je državna imovina. Mile Antić, iz Mreže za restituciju, kaže da je zgrada Robne kuće praktično već vraćena starim vlasnicima, čeka se samo da se oni i formalno uknjiže kao vlasnici. Naslednici ovog prostora nudili su 2009. godine državi, odnosno Vladi Srbije, da se u deo zgrade u Knez Mihailovoj 5 useli neka nezavisna državna institucija, pa je Memorandum o namerama poslat na adrese Agencije za borbu protiv korupcije, Republičkog ombudsmana, Komisije za zaštitu konkurencije, Poverenika za informacije od javnog značaja i Državne revizorske institucije. Ovim institucijama je, kako saznajemo u Mreži za restituciju, nuđeno da besplatno koriste prostorije, i nakon što one budu vraćene naslednicima starih vlasnika, ali odgovor Vlade Srbije i pomenutih nezavisnih tela, porodice naslednika nisu dobile. Iz kabineta premijera Mirka Cvetkovića obavešteni su da će odluku o njihovom predmetu doneti Direkcija za imovinu kojoj je poveren posao gazdovanja državnom imovinom, ali Direkcija se za sada nije izjašnjavala.