Stranac i liberalizam

Prvo Merkelova, pa onda Kameron najavili su kraj multikulturalizma. Mnogi su, i kod nas i u svetu, protumačili njihove izjave kao nagoveštaj odustajanja liberalnih demokratija od etničkog i kulturnog pluralizma, tj. njihovog okretanja ka stvaranju kulturno-etnički homogenih država. Međutim, to su neadekvatne interpretacije koje promašuju suštinu datog problema. Naime, po svom pravnom ustrojstvu, građanske države su kulturno-etnički neutralne, što će reći da su otvorene za etnički i kulturni pluralizam jer se u njima i etnička pripadnost i kulturna orijentacija, kao nešto što pripada privatnoj sferi, tretiraju kao stvar slobodnog individualnog izbora. Problem u vezi sa multikulturalizmom tiče se pre svega odnosa između liberalizovanih i neliberalizovanih ili nedovoljno liberalizovanih kultura. Dok su one prve kulture spojive sa građanskim pluralističkim i individualističkim principima, dotle ove poslednje, zahvaljujući svom sistemu običaja i vrednosti, zahtevaju institucionalno-pravni okvir koji je bitno različit od onog koji je primeren liberalno-demokratskoj državi. Primera radi, kulture u kojima vlast svoj legitimitet izvodi iz religijske sfere neusaglasive su sa građanskim principom odvojenosti religije od države. Isto tako, kulture u kojima žene nemaju pravo glasa niti da budu na političkim položajima nespojive su sa načelom polne jednakosti. Ako bi se u nekoj liberalnoj demokratiji imigrantima koji dolaze iz takvih miljea omogućilo da kao grupa institucionalno-pravno organizuju život u skladu sa svojim običajima, onda bi bio stvoren pravni podsistem koji bi predstavljao “strano telo” u okviru liberalno-demokratske države. Ovaj problem se u teoriji razmatra i kao problem Stranca, tj. onoga koji je u principu neuklopiv u neki pravni sistem. U državama koje nisu kulturno-etnički neutralne, tj. u državama koje, po prirodi svoje konstitucije, zahtevaju kulturno-etničku homogenost, Stranac je svaki čovek drugačije kulturno-etničke pripadnosti, i on baš zato nikada ne može postati punopravni član takve države. Stranac je u takvom kontekstu, dakle, svako ko ne pripada našoj kulturi, bez obzira na to da li je ta druga kultura pluralistička ili antipluralistička. U središtu takvog spora je kulturna razlika sama po sebi, jer dati sistem nije inkluzivan i stoga isključuje kulturnu razliku kao takvu. Međutim, imigrant iz neliberalizovane kulture nije u građanskoj državi Stranac zbog svoje kulturološke razlike same po sebi, već zbog toga što njegova vlastita kultura ne toleriše pluralizam. U središtu takvog spora nisu kulturne razlike same po sebi, već različiti pogledi na pluralizam. U suštini, to je sukob između pluralizma i antipluralizma, s tim što je on posredovan kulturnim pripadništvom, zato što je sama kultura iz koje imigrant potiče antipluralistička. Ovaj problem se može na principijelan način razrešiti liberalizacijom dotičnih kultura. Ali, s obzirom na dosadašnja istorijska iskustva, valja reći da je svaki pokušaj liberalizacije tih kultura posredstvom spoljašnje, nasilne intervencije u njih antiliberalan jer je protivan temeljnom liberalnom principu – slobodnom pristanku – po kojem ljudi, tj. narodi imaju pravo da sami biraju politički oblik države pod kojim će živeti. Prisiljavanje ljudi da prihvate određeni tip slobode mimo njihove volje duboko je antiliberalno, pa makar posredi bio liberalan tip slobode. Naravno, dati problem se u kontekstu građanskih država može ublažavati njihovim prilagođavanjem kulturnoj razlici, tj. dodelom manjinskih prava pomenutim manjinskim kulturnim grupama. To prilagođavanje može ići samo do tačke do koje ono ne ugrožava temeljne principe na kojima počiva građanska država: primat individualnih prava i njen jedinstveni političko-pravni identitet. Neke manjinske neliberalizovane kulture ne žele sistem manjinskih prava koji je povezan sa promocijom individualne slobode i autonomije. Neke grupe se opiru takvom sistemu zato što on implicira da unutrašnja struktura njihove zajednice bude reorganizovana u skladu sa liberalnim standardima demokratije i individualne slobode. Tribalne vlasti Pueblo Indijanaca diskriminišu one članove koji odbacuju tradicionalnu religiju grupe. Liberalno stanovište zahteva poštovanje individualne slobode unutar manjinske grupe i jednakost između manjinskih i većinskih grupa. Zbog ovih ograničenja, liberalna koncepcija manjinskih prava ne može prihvatiti zahteve svih manjinskih grupa.