Međuprostor između života i smrti

Šta je hladni rat? „Paaaa… hladni rat je, valjda, rat hladnokrvnim oružjem…“ ili „Hladni rat je rat papirima...“ ili „To je kad neko nešto radi na hladno...“, neki su od odgovora građana Srbije dobijenih u uličnoj anketi koju je moguće videti na internetu. I zaista, Hladni rat, koji je gotovo pet decenija tresao Istok i Zapad, a čiji je kraj označio najpre pad Berlinskog zida 1989. a potvrdio raspad Sovjetskog Saveza 1991. godine, lako je pao u zaborav na prostorima bivše Jugoslavije, jer su se ovde opasnijim od raketa s nuklearnim glavama pokazale kama, kalašnjikov, haubica, top, pa i gola ljudska ruka. Koliko su Jugoslavija i njena narodna armija ozbiljno brinule o mogućim posledicama Hladnog rata, saznali smo tek nakon njihove smrti. Početkom devedesetih godina, usred krvavog pira, u dubinama planine Prenj kod Konjica, u Bosni i Hercegovini, otkrivena je jedna od najvećih tajni države na izdisaju – Atomska ratna komanda (ARK), najveće podzemno postrojenje socijalističke Jugoslavije, i uopšte jedan od najambicioznijih i najskupljih projekata bivše države. Moderni bunker od preko šest hiljada kvadratnih metara, trebalo je da u slučaju nuklearnog rata primi nekoliko stotina pripadnika političkog i vojnog vrha zemlje. Danas, međutim, kada ovaj prostor ima sve karakteristike „promašene investicije“, Ministarstvo odbrane Bosne i Hercegovine odlučilo je da objekat Atomskog skloništa u Konjicu stavi u funkciju kulture, projektom „Bijenale savremene umjetnosti D-O ARK Underground“. Odluci Saveta Evrope da ovaj projekat proglasi kulturnim događajem Evrope, usledilo je potpisivanje Deklaracije o podršci Bijenalu ministarstava kulture BiH, Srbije i Crne Gore, a organizatori su Bijenale savremene umjetnosti iz Sarajeva i Centar za kulturnu dekontaminaciju (CZKD) iz Beograda. „Kada je nasilje postalo tako veliko, nije bilo moguće drugačije postaviti i shvatiti kulturu nego kao antiratni čin, kao deo nekog ljudskog prava, deo civilnog društva koje se brani od opšte militarizacije“, kaže Borka Pavićević, direktorka Centra za kulturnu dekontaminaciju, koja je sa Edinom i Sandrom Hozić oko ovog kulturnog događaja okupila neke od najznačajnijih intelektualaca i umetnika iz regiona, koji će na skupovima tokom predstojećeg vikenda, 8. i 9. aprila u beogradskom CZKD-u, govoriti na temu Ako je Hladni rat u kulturi završen, onda...?, a zatim i 10. aprila u Bošnjačkom institutu, „Fondacija Adil Zulfikarpašić“ u Sarajevu, na temu Hladni rat – Društvo, u nameri da predstojeće Bijenale u Konjicu stave u jasan istorijski, politički i umetnički kontekst. O umetnosti i Hladnom ratu govoriće umetnici Miodrag Protić i Nebojša Bradić, istoričari arhitekture, dizajna i umetnosti LJiljana Blagojević, Dejvid Krouli, Ines Vajsman i Branislav Dimitrijević, istoričarke Latinka Perović, LJubinka Trgovčević i Radina Vučetić, profesori Rastko Močnik, Zdravko Grebo, književnici Slobodan Blagojević i Hamdija Demirović. Branislav Dimitrijević i Petar Ćuković, selektori izložbe Bijenala Time machine - No network, koja će u Konjičkom Atomskom skloništu biti otvorena 27. maja, pozvali su više od četrdeset umetnika iz čitavog sveta da svoje radove izlože u Bunkeru koji je i sam artefakt Hladnog rata, i da zajedno sa istoričarima i teoretičarima okupljenim u seriji seminara i razgovora pokušaju da odgovore na pitanje - šta danas nazivamo ratom, te nanovo promisle o savremenom značenju pojma rata. „Istorijski i politički kontekst same lokacije, odnosno samog prostora kao mogućeg mesta izlaganja savremenih umetničkih intervencija, direktno uslovljava ove intervencije. Stoga svaki umetnički projekat koji bi bio smešten u ovom prostoru, nužno pokreće pitanja datih prostornih i simboličkih konfiguracija. Bunker je bio mesto predviđeno da se u njemu održi život ograničenog broja ljudi u ograničenom vremenskom periodu, te je ovo i osnovno polazište izložbe koja će na izvestan način predstavljati oblik ’simulacije života’ u definisanim okolnostima ’preživljavanja’, kako sa svim svojim političkim, tako i sa psihološkim, odnosno ličnim, intimnim doživljajima i shvatanjima. Otuda će pozvani umetnici biti upućeni da svoja istraživanja kontekstualno utemelje, ali i da taj kontekst prošire na nove savremene implikacije ovakvog ’međuprostora između života i smrti’, koja mogu da pokrenu relevantna pitanja budućnosti čitave planete”, ističu selektori Branislav Dimitrijević i Petar Ćuković. „Izložba savremene umetnosti na ovakvoj lokaciji bila bi i značajan korak ka novom povezivanju umetničkih scena u jednom politički i ekonomski razorenom delu Evrope.“ Među umetnicima i umetničkim grupama koji će svoje radove izložiti u Bunkeru su autori iz regiona, između ostalih, Dragoljub Raša Todosijević, Milica Tomić i grupa Spomenik, Braco Dimitrijević, grupa Škart, Šeila Kamerić, Kersten Konrad, Marko Peljhan, Vlatko Horvat, Natalija Vujošević, kao i mnogi drugi umetnici koji se bave različitim oblicima umetničkog istraživanja, iz Nemačke, Holandije, Finske, Bugarske, Velike Britanije, Austrije, Rusije, Egipta, Turske, Švedske, SAD, Rumunije... „Pouka ovog projekta je“, kaže se u programu Sarajevskog bijenala savremene umjetnosti, „da tajni objekat Atomskog skloništa neće biti okupiran vojskom već umjetnicima. Projekat D-O ARK Underground, kroz razmjenu znanja i iskustava sa regionalnim centrima savremene umjetnosti, stvoriće sinergiju kojoj će cilj biti uspostavljanje novih standarda i bolje razumijevanje sa susjedima“.