Sedmovrha prestonica

Despot Stefan Lazarević učinio je Beograd srpskim prestonim gradom. Zato se za prvo slovo u životopisu Beograda kao srpske prestonice uzimaju upravo despotove reči iz njegove Povelje gradu Beogradu: “Od Kosova bejah pokoren ismailjćanskom narodu, dok ne dođe car Persijanaca i Tatara i njih razbi, a mene iz njihovih ruku Bog milošću svojom oslobodi. Odakle, dakle, došavši, nađoh najlepše mesto, od davnina preveliki grad Beograd, slučajno razrušen i zapusteo, sazdah ga i posvetih presvetoj Bogomateri.”

Beograd nije uzeo za svoj dan neki od dana u slavu ovog verovatno najznačajnijeg događaja u njegovoj istoriji. Ali, to ni na koji način ne umanjuje njegov veliki značaj.

Posle skoro šest decenija slavljenja 20. oktobra, dana kada su 1944. godine, pri kraju Drugog svetskog rata, sovjetska Crvena armija i jugoslovenske partizanske jedinice oslobodile Beograd, Skupština grada 26. decembra 2002. godine donela je odluku u čijem 1. članu se kaže: “Utvrđuje se svečanost grada Beograda, a povodom dva značajna istorijska događaja: prvog pisanog pomena imena ‘Beograd’ i predaje ključeva slobodnog Beograda knezu Mihailu Obrenoviću.

Povodom ovih značajnih datuma vezanih za istoriju grada Beograda, utvrđuju se Dani Beograda od 16. do 19. aprila i obeležavaju se i proslavljaju kao svečanosti grada Beograda.”

Time su glavne beogradske svečanosti prenete iz oktobra u april.

Ove godine one su, uglavnom, bile u znaku velikog jubileja - šest vekova Beograda kao srpske prestonice.

Pod sloganom “Vekovi za pamćenje - vizije za stvaranje”, na dvadesetak lokacija u gradu održano je više od trideset programa, od kojih su neki bili svojevrsni hod kroz istoriju. Tako, recimo, u svečanom holu Skupštine grada, Javno preduzeće “Beogradska tvrđava” priredilo je multimedijalnu izložbu “Vizure Beogradske tvrđave od Rima do baroka” i predstavilo mapu detaljnog panoramskog prikaza “Beogradska tvrđava i Gradsko polje”; u Barutani na Kalemegdanu prikazana je trodimenzionalna animacija Beogradske tvrđave “Virtuelni Beograd 15. veka”, što je prvi put ne samo kod nas, nego verovatno i u svetu da se primeni takav interaktivni pristup arheološkom, kulturnom i istorijskom nasleđu; u Jugoslovenskom dramskom pozorištu priređen je muzičko-scenski prikaz “Vremeplov despota Stefana”, kojim je kroz različite vidove umetnosti dočaran duh starog Beograda; Istorijski arhiv Beograda u svojoj galeriji priredio je izložbu “Virtuelni Beograd 19. i 20. veka”, kojom je nastojao da predstavi sve glavne događaje i slike prestonog grada iz tog vremena...

A ono što je u svemu tome najvažnije: Beograd je disao u duhu ovih svojih svečanosti. Hiljade ljudi izašlo je i zastalo na Kalemegdanu da vidi neki od više zanimljivih programa (Sajam starih zanata i srednjovekovnih viteških igara, Sajam srednjovekovnog kulinarstva, Sajam meda, raznovrsnu svirku sa novosagrađenog otvorenog Muzičkog paviljona, višesatne programe za decu “Ima li zmaja u tvrđavi?”, Dečji maraton...).

Još sadržajnije bilo je na dunavskom keju kod hotela “Jugoslavija”, gde su sve gradske opštine na raspolaganju imale po jedan veliki beli šator u kojem su se predstavile sa svojim istorijskim znamenjima i najupečatljivijim slikama iz savremenog života. Videle su se slike nasleđa još od neolitskog naselja na Banjici, starog oko 6 500 godina...

Dobitnici nagrada grada Beograda za 2003. godinu Za književnost i prevodno stvaralaštvo Gordana Ćirjanić, za roman Kuća u Puertu Roman Gordane Ćirjanić Kuća u Puertu snagom i širinom umetničke vizije spaja istoriju Srbije i Španije, nacionalnu i ličnu sudbinu, političko i intimno, i predstavlja svakidašnje svedočanstvo o ljubavi i smrti. Ambiciozno suočavajući tradicionalno i savremeno, fikciju i dokument, Ćirjanićeva u ovom, istorijskom koliko i ispovednom, delu dostiže epsku celovitost, kakva se retko sreće u savremenoj srpskoj književnosti. Za pozorišno stvaralaštvo Predrag-Miki Manojlović, za ulogu Molijera u predstavi Molijer, još jedan život Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Ulogom Molijera Predrag Manojlović vraća se na pozorišnu scenu u punoj zrelosti svog dara na korist beogradskog teatra u celini. Manojlović je, u pravom smislu te reči, protagonista u predstavi, ali u isti mah i onaj koji podstiče i ostale glumce da uobliče ubedljive likove, pri čemu uspostavlja sa svojim partnerima odnos prisne i kreativne saradnje... Za film i radio-televizijsko stvaralaštvo Goran Marković, za režiju igranog filma Kordon, produkcija RTS i “Viktorija film”. Istaknuti filmski reditelj srednje generacije, inače i pozorišni čovek sa nekoliko zapaženih drama, Goran Marković je posle niza filmova ostvarenih u poslednjih četvrt stoleća načinio igrani film Kordon, koji na logičan način zaključuje njegovo bavljenje dramom i tragedijom srpskog naroda u devedesetim godinama... Neočekivano a dramaturški plodonosno, Markovićev film u prvom planu prati lične drame i mentalne lomove “oklopnika režima” koji su po naređenju nasrtali na sugrađane i svoju decu. Kao elegija za žrtvovane, Kordon pokazuje da velika istorijska zla uvek imaju ljudsko lice, ostavljajući značajan trag kao umetničko svedočanstvo o “godinama koje su pojeli skakavci”. Za likovno i primenjeno stvaralaštvo, vizuelne i proširene medije Dušan Otašević, za retrospektivnu izložbu objekata, slika i crteža pod nazivom Popmodernizam, priređenu u Muzeju savremene umetnosti. Izložba je predstavila gotovo kompletan opus nastao u periodu od 1965. do 2003. godine ovog izuzetno zanimljivog, autentičnog i doslednog umetnika, svrstanog na granično područje nove figuracije i pop arta, s jedne, i istovremeno protagonista postmodernizma s druge strane... Za muzičko i muzičko-scensko stvaralaštvo Bojan Suđić, za izvođenje scenske kantate Carmina Burana u Sava centru Projekat u kojem su učestovale muzičke škole iz Beograda, Zemuna, Novog Sada i Vršca okupio je preko 600 mladih muzičara. Pripreman je tokom nekoliko meseci predanog rada učenika i njihovih nastavnika, a krunisan izvanrednim uspehom prvenstveno zahvaljujući snazi umetničke ličnosti dirigenta Bojana Suđića... Za društvene i humanističke nauke Dr Dubravka Stojanović, za delo Srbija i demokratija 1903-1914 ...Opsežno delo dr Dubravke Stojanović o državi i demokratiji, ispisano na istraživačkom uzorku Srbije sa početka DŽDŽ veka, ne ispunjava samo potrebu istorijske nauke da o jednoj značajnoj istoriografskoj temi kritički sudi već i širu kulturnu potrebu društva da, oslanjajući se na analize naučnika, racionalno sagleda prošlost i sa njom “otvoreno” živi. Dobro poznavanje savremene literature posvećene teorijama demokratije, dubinsko razumevanje problema o kojem piše i njegova bogata empirijska elaboracija odredili su strukturu knjige Srbija i demokratija 1903-1914... Za prirodne i tehničke nauke Grupa autora za zajedničko delo dve objavljene monografije i to: “Intelligent Control of Robotic Sdžstems” (Inteligentno upravljanje robotskim sistemima) autora dr Duška Katića i akademika Miomira Vukobratovića i “Dinamics of Robots njith Contact Task” (Dinamika robota sa elastičnim kontaktima) autora akademika Miomira Vukobratovića, dr Veljka Potkonjaka i mr Vladimira Matijevića. Za pronalazaštvo Zoran Petrašković, za Sistem seizmičkog ojačanja - Sistem DC-90 Za medicinu Branislav Č. Pešić, za delo Atlas neurološke patofiziologije Za arhitekturu i urbanizam Zoran Radojčić i Dejan Miljković, za kompleksnu rekonstrukciju Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Za novinarstvo Veran Matić, glavni i odgovorni urednik RTV B92, za doprinos u očuvanju nezavisnog uređivačkog koncepta RTV B92, profesionalno unapređivanje medija i kreiranje mnogih aspekata kulturnog i javnog života glavnog grada. Za obrazovanje Grupa autora: Tinde Kovač-Cerović, LJiljana Levkov, Snežana Klašnja, Aleksandar Baucel i Borislava Maksimović za projekat “Nova škola” implementiran u prvom razredu osnovne škole. Za sport Milorad Čavić, svetski rekorder u plivanju na 100 metara delfin stilom - Evropski šampionat u malim bazenima, Dablin.

Veliki spektakl na vodi, dolazak na Ušće iz pravca Ade Ciganlije regate sa sedamdesetak plovila (brodova, čamaca, kajaka, jahti...), osvetljenih bakljama i reflektorima, uveliko su omeli jak vetar i veliki talasi na Savi: odolelo im je samo nekoliko plovila velikog gaza, kojima se nadomak pristaništa samoinicijativno pridružilo više obližnjih čamaca. Ali i to je bilo dovoljno da usledi ono što je planirano, po njihovom pristizanju na Ušće: veliki vatromet sa Kalemegdanske tvrđave! Beograd je zasijao u slavu svojih vekova!

Ostalo je zabeleženo da je Beograd i 1. avgusta 1927. godine, slaveći despota Stefana, proslavio dobijanje prestoničkog zvanja. Toga dana, na petstotu godišnjicu od upokojenja, despot Stefan je zvanično uvršćen u red svetitelja Pravoslavne crkve. A, u stvari, on je kao svetitelj slavljen već nedugo posle smrti, da bi u 16. veku njegovo ime bilo uneto u mesecoslove i srpske, i ruske i češke crkve.

Koliki je značaj u srpskoj istoriji imao despot Stefan govori i sama činjenica da je predlog za ovu njegovu “kanonizaciju” potekao od poznatog istoričara i državnika Stojana Novakovića (1842-1915)!

Sa despotom Stefanom, složiće se istoričari, Beograd je, zaista, preporođen. Pošto (krajem 1403. ili početkom 1404. godine), “obilazeći zemlju otačastva svojega”, nađe mesto koje, posle dogovora sa Ugarima, odredi za svoju prestonicu, “despot se mnogo staraše da Beograd izgradi što bolje”, zapisao je njegov biograf.

Despotov životopisac Konstantin Filozof (rodom iz Kostenice u Bugarskoj) koji se i sam u to vreme nastanio u Beogradu, potom beleži: “Stefan od tada ni malo ne mirovaše, kao veoma vredan i hrabar, nego se prihvata spomenutog grada, koji beše jedan od velikih drevnih gradova i na izvanredno lepom mestu kao malo gde u vaseljeni, pri tom sa prostranim izgledom i vidikom, i sa svakim utvrđenjem. Nigde ne mogosmo ni zamisliti ni naći slično ovome utočište, sa prilazima vodom i po suhu, tako da kad bi mnoge desetine hiljada (neprijatelja) došle pod njega, a stigne pomoć i unutra i spremi se za borbu, moglo se najedanput izaći. Da li je iko igde kazivao o takvom gradu? Zato despot, videvši ovo mesto i razmotrivši ga - i to da kažemo: brže nego onaj ravnoapostolni Konstantin (kada sagradi Carigrad) - brzo izgradi Beograd. Ali, ko je kadar da pisanjem iskaže kakvi su položaji i izgledi, i lepote ovoga grada; i koliko utvrđenja i kula sa bedemima sazida despot za ljude koji žive unutra i spolja. Od svih carskih gradova ovaj je vaistinu najlepši izgled imao.”

Potom, zadivljen njegovom lepotom, napominje: “A Beograd beše zaista sedmovrh.” I s puno ljubavi opisuje njegov izgled.

Iz ovih opisa saznaje se da je tada ovde, u gradu, bila Velika crkva (Mitropolija) Uspenja Presvete Bogorodice i da je tu bio presto mitropolita beogradskog i egzarha svih srpskih zemalja, a da je despot Stefan iznova podigao crkvu Tri Jerarha, “da bude za sahranjivanje arhijereja te crkve”, da je sazidao stranoprijemnicu za bolesnike, i u njoj crkvu i ime Svetoga Čudotvorca Nikolaja, a zatim podigao i crkvu Svetoj Petki, čije je čudotvorne mošti iz Trnova donela njegova mati kneginja Milica. Postojale su tada u Beogradu i crkva Ružica i još jedna mala kapela u samom despotovom dvoru.

Pošto je u gradu bilo rimokatolika i oni su u Donjem gradu imali svoju crkvu, dok su dubrovački trgovci imali svoju zasebnu crkvu izvan zidina grada. Svima njima bilo je omogućeno da mogu slobodno da se posvete svojoj veri.

Konstantin Filozof svedoči da “sa sviju pak strana svoje zemlje despot sabra najbogatije ljude i naseli ih u ovom gradu, i udostoji ih časti, kao nekada ravnoapostolni (Konstantin) u svome gradu”. Dade im razne povlastice i oslobodi ih svakih nameta, davanja carina i plaćanja prolaza, a uz to još i “izmoli potvrdu od okolnih mu zemaljskih gospodara, pa i od samog ugarskog kralja, da trgovci dobiju svako oslobođenje u tim krajevima”.

“Zato iz sviju okolnih zemalja počeše neprestano iz dana u dan dolaziti stanovnici, i za malo vremena veoma se gusto naseli ovaj grad”, kaže njegov biograf.

Rezultat takve despotove politike bio je da “u sve dane života svoga ovaj grad se prosvećivaše i uzrastaše”.

Računa se da je on tada imao između 40 i 50 hiljada stanovnika.

Beograd je u to vreme postao i centar kulture i pismenosti. Obreli su se ovde najpismeniji ljudi iz srpskih, grčkih i bugarskih krajeva, što je doprinelo da u ovom gradu bude stvorena najbolja škola slovenskog i srpskog jezika i pismenosti, kao i škola prevodilaca i prepisivača crkvenih, bogoslovskih, istorijskih i filozofskih dela.

Na isti način nastojao je da uredi i uzdigne celu svoju zemlju ovaj prosvećeni vladar.