Tren čednosti

Verovatno jedna od najurnebesnijih filmskih scena iz prošlogodišnje produkcije svakako je ona u filmu Rođenje, niskobudžetnoj britanskoj komediji, u kojoj pozorišni komad zasnovan na Hristovom rođenju postaje parodija čitavog događaja, usled silne želje teatarske trupe da se dodvori holivudskim producentima koji, navodno, stižu u grad. Đuskanje dečaka u Hristovim jaslicama, nezamenljiv je momenat ovog ostvarenja, koje, za divno čudo, koliko parodira dogmatsku priču toliko ne uspeva da naruši lepotu samog biblijskog narativa. Jer priča o Hristovom rođenju, kada god da je bila predstavljana u umetnosti u poslednja dva milenijuma, uvek bi sadržavala taj osobeni momenat jedinstva, sabranja, ljubavi, baš onaj koji je na tako suptilan način dotaknut u svega dve priče Novog zaveta. Istovremeno, priča je, očekivano, vremenom dobijala i brojne patetične i kičaste elemente, nametnute preteranom željom da takva scena bude što bliža sadašnjem trenutku. A same slike te božićne noći, nabijene emocijama i uverljive u svom dramaturškom iskazu, bile su predstavljane u istoriji umetnosti nebrojeno puta, ali opet znatno manje od dramatične i jezive scene stradanja na krstu, koja je i označila početak novog verovanja i uvod u novu eru. SINOPSIS Zvezda je sijala na Istoku. Zvezda putevodilja, najsjajnija od svih. Onima koji su znali da je prepoznaju, ukazala je na mesto rođenja Bogomladenca, koje je vekovima unazad najavio jedan od najstarijih proroka. Tri mudraca, najmudriji od svih, kretoše prateći putevodilju, koja im je u mrklini noći ukazivala na samo jedno mesto na zemlji, mesto na kome se rodio Car Nebeski - beleži jevanđelist Matej. NJu su ugledali i pastiri, koji su te noći čuvali svoja stada. I čuvši glas sa neba, uplašiše se veoma. Ali glas im reče da se ne boje više, jer se rodio spasitelj u Davidovom gradu, u Vitlejemu. Rodio se skromno, u jaslama, jer ne beše mesta u gostionici - svedoči jevanđelist Luka. I pastiri ostaviše svoja stada. I mudraci ostaviše svoja kraljevstva. I stigoše do mesta obasjanog čudom - devojka je rodila dete, živoga Boga, u prisustvu Josifa, čoveka kome je bila obećana. Očarani prizorom, mudraci padoše na kolena pred tek rođenim Sinom Božijim. I izvadiše darove koje su sobom nosili – zlato i tamjan i smirnu. Tri dragocena i u to vreme skupocena poklona, simbole budućih vekova... Sinopsis kao stvoren za film, slikarsko platno ili pozorišni komad. I zaista, od rane do savremene umetnosti, scena Hristovog rođenja bila je inspiracija mnogim umetnicima u različitim umetničkim sferama i uvek bi transponovala toplinu te noći, i upravo onih jasala u kojima se rodio mali Spasitelj. KLASIKA Od najranijeg slikarstva do 9. veka, scena Rođenja predstavljala je dete Isusa u Marijinim rukama, dok su nakon toga vizantijski ikonopisci počeli češće da prika­zuju Isusa u naručju starca Simeona, koji je ispustio dušu kada je na ruke primio bebu Hrista, uverivši se u istinitost proročanstva o dolasku samog Boga na zemlju. Već na prvim likovnim radovima, Rođenje je bilo smeštano u jasle, oko kojih su bili kako pastiri i mudraci, tako i brojne životinje, jaganjci posebno, koji su simbolizovali nevinost i čistotu tek rođenog Spasitelja. Istražujući Isusov lik u istoriji kulture, Darko Gavrilović u istoimenoj knjizi (izdavač Stilos) ukazuje da su vizantijski umetnici kasnije, u 12. veku, više prodirali u porodični svakodnevni život i iskoračivali u svet ljudskih sudbina, što su i unosili u hrišćansku umetnost, kako bi proizveli dodatni i posebni emotivni naboj kod publike. „Taj naboj imao je za cilj da pokrene svet asocijacija, tako što bi svakodnevna dešavanja iz sadašnjosti bila povezana sa vremenom kada je živeo Hristos.“ I u svetu skulpture, najpopularniji način prikazivanja Isusa deteta bio je u majčinom naručju. Jedan od najinteresantnijih radova u skulpturi svakako su dela majstora Radovana na zapadnom portalu trogirske katedrale u Hrvatskoj 1240. godine. U središnjem prizoru, u lineti, Radovan je humanizovao standardnu ikonografiju Rođenja Hristovog i obogatio nizom realističkih detalja. Osim što je životnom ubedljivošću prikazao odnos porodilje prema novorođenom sinu, Radovan je, u stvari, zabeležio kako se ta scena igrala u crkvenim prikazanjima, te je i zbog toga njegov rad važan, jer predstavlja jedan od najstarijih prikaza srednjovekovnog teatra. A srednjovekovni teatar obilovao je prizorima scena iz Hristovog života, koje su bile izvođene kako za vernike tako i za obrazovanje nepismenog stanovništva. Scenski prikazi vremenom su dobijali i muzičke podrške, koje su već u samom crkvenom ritualu bile neizostavni deo obreda, ali su u umetnosti izrastale u samostalne umetničke forme, od kojih je, logično, najsamostalnija bila Pasija. U srednjovekovnoj Evropi tako, između 10. i 16. veka, liturgijske drame bile su izuzetno popularne, ponekad čak i jedini oblici pozorišne umetnosti. A scena Rođenja, naravno, bila je deo brojnih ciklusa tadašnjih teatarskih predstava. U slikarstvu, renesansa je unela novine i u slikanju bebe Hrista. Dok je rana hrišćanska misao insistirala na činjenici da je Isus iz Nazareta bio rođen od Marije Djeve po Božjoj volji, što je bilo direktno unošeno i u umetnost tog doba, majstori renesanse su te iste znakove najčešće stavljali po strani ili su ih izostavljali. U vreme renesanse, u slikarstvu verski element više nije bio dominantan nad sekularnim – Isus i Marija prikazivani su kao obični ljudi, najčešće izvanredne lepote, ali to više nisu bile one u srednjem veku dobro poznate božanski nedodirljive figure. Ipak, mnogi slikari renesanse su temi deteta Isusa prilazili s dosta patetike, najverovatnije u nameri da ganu posmatrača dirljivom scenom majke i deteta, stuba svake porodice. MODERNA Savremena umetnost, međutim, donosi brojne eksperimente na planu prikazivanja rođenja u različitim sferama, prvenstveno zbog činjenice da je vekovna raznolika interpretacija tog, u istoriji civilizacije, tako značajnog trenutka donela i njene brojne varijacije. Književnost je reinterpretirala Božić ne samo u literaturi okrenutoj verskim temama, već i u delima posve modernih autora, poput Dikensona i njegove čuvene Božićne priče, ali i u tradicionalnim bajkama, poput Andersonove Devojčice sa šibicama, na primer. Mudraci sa istoka, očito vični astrolozi, vremenom su postali sveti kraljevi u očima vernika, pa su im čak i pripisana imena – Baltazar, Melkior i Gašpar, koja se ne spominju u originalnim spisima. Naizgled mala uloga mudraca u Novom zavetu, doživljavana je sa tolikim poštovanjem da je uvek bila visoko stilizovana, naročito u filmovima, koji su kasnije doticali tu scenu. Setite se samo Bena Hura, verovatno najboljeg filma sa religioznom tematikom nastalog u Holivudu. Hristovo rođenje opisano je već u prologu, a mudrac Baltazar postaje jedan od ključnih likova u kasnijoj filmskoj drami. Najveća priča ikad ispričana i Isus iz Nazareta, najčešće reprizirani filmovi na temu Hristovog života i stradanja, počinju scenama rođenja, koje u oba filma deluju poput pokretnog fresknog slikarstva. Iako se tačno ne navodi u jevanđeljima da li je Hrist rođen u kući ili štali ili pak u pećini, sva ponuđena scenografska rešenja korišćena su u raznim vizuelnim kulturama. Nekoliko puta, Hristovo rođenje poslužilo je i kao inspiracija za zasebna filmska dela, u kojima su korišćena i brojna druga dotad znana predanja, ali i u slučaju televizijskog filma Rođenje iz 1978. godine u kome je Mariju igrala tada obećavajuća glumica, a kasnije zvezda američkog nezavisnog filma Medlin Stouv, pa i u filmu Priča o Hristovom rođenju od pre svega pet godina, u kome je igrala nekada čudo od deteta Kiša Kestl Hjudž, nedostatak informacija o rođenju Boga na zemlji i njegovim prvim zemaljskim danima, odveli su obe priče u pomalo klišeizirane televizijske sapunske drame. Božić kao takav bio je posebno omiljen i u primenjenim umetnostima, poput goblena, vajarstva ili grnčarstva, gde su scene u jaslama uvek bile začinjene onom dozom patetike, koju su potom u modernijim, virtuelnijim umetnostima, uglavnom zamenile sablazan i kič. A takvi „radovi“ su trenutno, čini se, najzastupljeniji i do njih je najlakše doći zahvaljujući, naravno, internet-pretraživačima. Probajte samo - ukucajte nativity u Google. Što se muzike tiče, brojne pesme pravoslavnog istoka koje slave rođenje Bogomladenca uglavnom prepričavaju scenu dolaska mudraca, pastira i njihovog klanjanja i darivanja, ali definitivno jedna od najlepših svetovnih numera 20. veka koja opisuje dirljivost samog božićnog prizora svakako je Mali dobošar (The Little Drummer Boy) pesma sa savršeno emotivnim opisom skrušenosti vernika pred tako značajnom scenom u istoriji civilizacije. Inspirisana pričom o onima koji su bili odabrani da prisustvuju sceni rođenja, pesma govori o malom dobošaru koji je tek slučajno čuo za taj događaj i poželeo da i sam donese poklon. Kako je bio siromašan i nije imao ništa što bi mogao da daruje, dobošar upita Mariju da li može da na svome dobošu odsvira nešto tek rođenom Hristu. Marija mu dozvoli, a bik i jagnje ućutaše. I mali dobošar zasvira na svom instrumentu najbolje što je umeo i tako pokloni Bogu jedino što je mogao - ritam svog srca i svoje duše. Pa ram pa pa pam... i tako nekoliko puta. A beba to ču i nasmeši se... Predivan uvod u novo doba, koje je u čednosti rođenja i mogućstvu novog života, nažalost, uživalo veoma kratko.