Kroki jedne istorije

Radmila Stanković Nekada su Novobeograđani, o državnom prazniku, vodili decu da vide fontanu ispred Palate federacije, jer bi se tada upalile na stotine sijalica i reflektora i vodoskoci bi dobijali čudesne oblike. Fontana je tu i danas, tek ponekad u pređašnjem sjaju. Palata federacije je odavno Palata Srbije, u njoj se nalaze ministarstva unutrašnjih poslova, vera, omladine i sporta, deo Ministarstva kulture kao i Ministarstvo za KiM. Tu su Nacionalni savet za saradnju sa Hagom i Koordinaciono telo za jug Srbije. Svi oni rade u zgradi koja je jedna od najvećih riznica savremene jugoslovenske umetnosti - tu se nalazi nešto manje od 1.000 eksponata likovne i primenjene umetnosti. Odavno se može čuti, pročitati, da je ova zbirka najdrastičnije ogledalo udvoričke umetnosti u drugoj polovini 20. veka. Naravno, to ne potire činjenicu da se u ovom zdanju nalaze i remek-dela jugoslovenske umetnosti šezdesetih godina, i da se ne smeju svi umetnici zastupljeni u ovoj zgradi tretirati kao državni umetnici toga vremena. Kada stupite u svečani ulaz centralnog hola, sa strane ugledate po jednu kinesku vazu dobijenu na poklon, i gazite po tepihu veličine osam puta šest metara, koji je rađen po nacrtima vojvođanskog slikara Boška Petrovića. Tu su i dve bele gipsane skulpture vajara Save Sandića, kao i skulpture Mije Mijuškovića i Stevana Dukića. Zatim fontana ukrašena mozaikom bosanskohercegovačkog slikara Voje Dimitrijevića, kao i njegova slika. Odmah treba reći da su sva dela otkupljena na konkursu, ponekad slikari nisu potpisivali slike, već su upisivali šifru, jer bi im bilo neprijatno ako ne prođu. Tako se za sliku Sutjeska, u holu, sa mnogo dokaza pretpostavlja da je rad Ede Murtića. Hrvatski umetnik Ante Gržetić je autor skulpture u drvetu, skice za spomenik streljanim đacima u Kragujevcu koja je napravljena od mermera. Tu je i velika skulptura Bogosava Živkovića, amatera vajara, pod nazivom Drvo života. Ona je doneta iz Savezne skupštine jer se tamo nije uklapala, a na njoj su prepoznatljivi detalji iz istorije Srbije i sveta. Mnogi gosti iz inostranstva su se sa zanimanjem zaustavljali pored nje, jer ih podseća na čuveni Rimski stub u Brindiziju. I slovenački slikar Marij Pregelj je ostavio svoje kubističko delo pod nazivom Sutjeska, u mozaiku veličine 12 sa 8 metara. Neki će reći da podseća na slavnu Pikasovu Gerniku. Tu su i skulpture Drinke Radovanović koja je oblikovala Nikolu Teslu, Mihajla Pupina i Đorđa Stanojevića. U zapadnom foajeu su slike Jožefa Cijuhe, Janeza Bernika, Lazara Vozarevića, Voje Dimitrijevića, drvena skulptura vajara Ilije Kolarevića. Tu su i slike Slavka Tiheca, Đorđa Andrejevića Kuna, Milana Konjovića, Stojana Aralice, mozaik Mila Milunovića, kao i bela skulptura žene koja se budi, hrvatskog vajara Frana Kršinića...Nacrt za tepih rad je slikara Marinka Benzona. saloni Posle ovih slika i skulptura, obilazak salona na prvom spratu Palate Srbije samo vam i bukvalno stavlja do znanja da su bratstvo i jedinstvo i ravnopravnost naroda i narodnosti bili najvažniji i u oblikovanju ovih prostorija – Makedonski, Crnogorski, Slovenački, Srpski, Bosanskohercegovački i Hrvatski salon izvanredno su očuvani. LJubazni i izuzetno posvećeni kustos ovog zdanja Slavomir Anđelić kaže nam da je svaki od salona uređivala republika kojoj je pripadao, po svom nahođenju: „Makedonski salon uredio je arhitekta iz ove bivše jugoslovenske republike Niko Tozi sa svojim timom, u modernom etno-stilu i podseća na jednu dobru modernu kafanu balkanskog tipa, sa finom intimom. Počev od lustera, do tavanice i zidova obloženih lamperijom, a sa strane su klupe. Tu su i rozete urađene u čuvenoj Debarskoj školi, koja je najpoznatija drvorezbarska škola u nekadašnjoj Jugoslaviji.“ Na naše pitanje da li su posle raspada zemlje pojedine republike i pokrajine tražile nazad svoje slikare, vajare, svoje salone...gospodin Anđelić odgovara: „Ne, niko nije ništa tražio, jer je Srbija uglavnom sve to platila. Osim, ako su hteli da imaju baš nešto svoje, kao što je u Slovenačkom salonu mermer donet iz rudnika Hotevlje, u Bosanskom salonu se nalazi lamperija od javorovog drveta iz Bosne, a u Crnogorskom salonu je takođe zid obložen mermerom iz Crne Gore“. Svi saloni se prema potrebi koriste, stranim delegacijama se ponudi repertoar pa oni biraju. Recimo, Karla del Ponte je najviše volela da razgovara u Makedonskom salonu. Upućeni kažu zato jer ju je najviše podsećao na kafanu. U Srpskom salonu koji je oblikovao arhitekta Ivan Antić, nalaze se tri čudesna tepiha rađena po nacrtu Lazara Vujaklije, na kojima su motivi Kosova, centralne Srbije i Vojvodine. Jedan zid u Hrvatskom salonu, po dužini, predstavlja dalmatinski krš Otona Glihe, hrvatskog slikara jevrejskog porekla, a tu je i impresivna tapiserija Jagode Buić, sa grbovima jadranskih gradova. slike U istočnom foajeu su dela Boška Petrovića, Olivere Seke Galović, Olivere Kangrge, Lazara Vujaklije, Milana Konjovića, Ignjata Joba, Frana Kršinića, Bate Mihailovića, grafika Slavomira Anđelića, triptih Đorđa Andrejevića Kuna, moderna tapiserija Milice Zorić Čolaković (supruge visokog jugoslovenskog funkcionera Rodoljuba Čolakovića). Po mišljenju kritike, u ovom delu se nalazi i možda najbolje delo slikarke Zore Petrović – Seljak i seljanka u narodnoj nošnji, kao i najpoznatija slika Jovana Bijelića, Bosanski pejzaž pored jezera. zidovi Stariji gledaoci pamte da su često na televiziji gledali snimke sa sednica Savezne vlade i pamte najveću salu u ovoj zgradi koja se nekada zvala Jugoslavija, danas, prirodno, Srbija. Da li ste se nekada zapitali kolikih je dimenzija? Dugačka je 40 a široka 20 metara. Na jednom zidu je Petar Lubarda 1962. godine oslikao svoju ekspresionističku kompoziciju snažnog kolorita Let u kosmos, inspirisan ikonom Svetog Ilije koji umire i odlazi na nebo vatrenim kočijama. Na drugom zidu, na 150 kvadratnih metara, triptih-mozaik akademika Mladena Srbinovića Stvaranje nove Jugoslavije. U sredini je hor koji slavi stvaranje nove Jugoslavije, desno je predstavljena industrija a levo kultura! Još jedan miljenik tadašnjeg režima koga na zidovima ima u izobilju, Lazar Vujaklija, islikao je 20 metara dugu i pet metara široku sliku Putevima Jugoslavije. Zidove ove sale krasi i tapiserija umetnika Matije Rodičija, Albanca katoličkog porekla, koji je predstavio kosovskometohijski kolorit u crno-bež-narandžastim-crveno-belim bojama, kao i tapiserija Boška Petrovića koja simbolično predstavlja Nojevu barku. U poređenju sa sličnim nacionalnim institucijama u svetu, u umetničkom smislu ova palata je najvrednija, kaže kustos Slavomir Anđelić, ubeđen da je i kao arhitektonsko zdanje jedna od najlepših sazidanih u 20. veku: “Pre tri godine dolazio je ovde tim evropskih stručnjaka predvođen arhitektama iz Španije i bili su fascinirani. Za njih je ova zgrada pravo remek-delo Mihaila Jankovića, jednog od najboljih učenika slavnog francuskog arhitekte švajcarskog porekla Le Korbizjea, i đak čuvene škole Bauhaus u Vajmaru. Mi zaista možemo da budemo ponosni i na ovo zdanje, i na njeno umetničko bogatstvo.“ Kraj serije Gradile su je omladinske brigade Zvali su je Zgrada SIV-a (Saveznog izvršnog veća), bila je Palata federacije, danas je Palata Srbije. NJena izgradnja je počela juna 1947. u Novom Beogradu, i gradile su je omladinske radne brigade iz tadašnje Jugoslavije, po projektu četvoročlanog tim zagrebačkih arhitekata sa Vladimirom Potočnjakom na čelu, koji su pobedili na konkursu. Potočnjak je umro 1952. godine, gradnja je obustavljena, a radove je nekoliko godina kasnije nastavio beogradski arhitekta Mihailo Janković (1911-1976), koji je izmenio plan dodavši nove elemente. Palata Srbije se prostire na 64.256 kvadratnih metara korisnog prostora, ima pet spratova, 744 kancelarije, 13 sala za konferencije, šest salona na prvom belim bračkim mermerom, dok su otvori napravljeni od belog metala. Počev od 1961. godine, kada je održana Prva konferencija nesvrstanih zemalja, Palata federacije primila je mnoge strane državnike i delegacije. Luster od devet tona Sala Srbija, dok se zvala Jugoslavija, primala je po 2.000 ljudi. U njoj je održana Prva konferencija nesvrstanih 1961. godine, kao i skup povodom pet decenija od nastanka pokreta nesvrstanih, prošle godine. U njoj su dodeljivane nagrade AVNOJ-a, a reditelj Emir Kusturica je bio njen poslednji laureat, čiji je govor tada uzbudio kulturnu javnost. Ona predstavlja jednu od najatraktivnijih dvorana za sastanke napravljenih u 20. veku. Najimpresivniji u njoj je luster težak devet tona, prečnika 18 metara. Kroz njegove kristale prelama se svetlost 4.300 sijalica.