Arhiva

Logično ćutanje vlasti

Milan Radonjić | 20. septembar 2023 | 01:00
Kada je u leto 2018, jedan kosovski gradonačelnik odlučio da je najnormalnija stvar na svetu graditi magistralni put za Rožaje, kroz posed manastira Visoki Dečani, iz Beograda je odmah usledila burna, i opravdana, reakcija. Najviši državni zvaničnici eksplicitno su zahtevali od evropskih predstavnika da intervenišu i spreče ugrožavanje srpske kulturno-istorijske baštine na Kosovu. „Očekujem da oko toga nema razgovora, i da se na tome radi na način kako je civilizacijski ispravno“, izjavila je tada predsednica Vlade Srbije, Ana Brnabić. Ipak, kada je nekolicina moćnih ljudi u samom Beogradu donela odluku da izgradi čitav stadion u neposrednoj blizini jedinog manastira u gradskom jezgru prestonice, i zgrade Arhiva Jugoslavije, niko od državnih zvaničnika nije se ni osvrnuo. Žalbe sestrinstva manastira i čelnika Arhiva svojim nadređenima, da je reč o neadekvatnom izboru lokacije za jedan sportski objekat tog tipa, bile su uzaludne. Gradnja stadiona FK Grafičar započeta je u leto 2020. godine. Reč je o modernom stadionu natkrivenih tribina koje će, prema projektu, moći da prihvate čak 3.500 posetilaca, i sa pratećim objektima poput fudbalske akademije i hotela za smeštaj igrača. I pored nekoliko pokušaja, magazin NIN nije uspeo da stupi u kontakt sa rukovodstvom ovog kluba na čijem se čelu nalazi Slobodan Govedarica, ranije istaknuti navijač fudbalskog kluba Crvena zvezda i nekadašnji vozač Zvezdana Terzića, aktuelnog generalnog direktora ovog najvećeg srpskog fudbalskog kluba. Slobodan Govedarica nekadašnji je vlasnik restorana Sen Žak u Ulici Koste Glavinića broj 2 na Senjaku, koji je trenutno zatvoren, a ranije je bio poznat kao mesto okupljanja navijača Crvene zvezde iz famozne grupe Ultra bojs. Nelegalno proširenje bašte ovog objekta izazvalo je pre nekoliko godina proteste građana, pa je ista morala biti uklonjena. Inače, obeležja ove navijačke grupe mogu se videti na svakom koraku u okolnim ulicama, u Ulici Vase Pelagića u neposrednoj blizini budućeg stadiona a nekadašnjeg igrališta FK Grafičar, odnosno istoimenog renomiranog restorana. Restoran Grafičar u vlasništvu je Ivana Radojevića, ugostitelja bliskog SNS i vlasnika turističke agencije Big blu. Uprkos lošem vremenu, na gradilištu na Topčiderskoj zvezdi ovih dana je veoma živo, a radovi napreduju velikom brzinom, iako nigde nije istaknuta tabla sa obaveštenjem o investitoru, vrednosti projekta i izvođaču radova. Ipak, prema procenama Kancelarije za javna ulaganja, koja je pod vođstvom Marka Blagojevića najavila izgradnju šest novih, i rekonstrukciju dva postojeća stadiona u Srbiji do kraja 2021, vrednost ovakvih objekata procenjuje se na oko 1.500 evra po sedištu. Ovo je inače najniža procena cene koštanja izgradnje ovog tipa objekta, a ona u nekim slučajevima doseže i do 8.000 evra po sedištu. Jednostavnom računicom dolazi se do iznosa od 5,2 miliona evra kao najmanje moguće cene izgradnje jednog ovakvog objekta, ne računajući budući hotel i prateće objekte. Imajući u vidu ruiniranost postojeće sportske infrastrukture klubova koji se takmiče u nižem rangu, ali i nekih superligaša poput OFK Beograd i njegovog Omladinskog stadiona koji podseća na antičke amfiteatre, zanimljivo je kako je jedan mali klub ovog tipa obezbedio sredstva za jednu ovakvu kapitalnu investiciju. Fudbalskom klubu Grafičar prethodna sezona bila je izuzetno uspešna. Dobri rezultati doveli su ga na čelo Prve lige Srbije, odnosno omogućili ulazak u elitno fudbalsko takmičenje - Superligu, od čega je klub ipak odustao, zbog partnerstva sa Crvenom zvezdom, čija je klub sa Senjaka – filijala. Ova odluka nije ni na koji način indikativna u pogledu ambicija Grafičara, koji je pored ogromnih ulaganja u infrastrukturu u stanju da u svoj prvi tim čak i dovodi kvalitetne igrače iz inostranstva, poput Normana Kempbela, fudbalskog reprezentativca Jamajke. U nemogućnosti da i pored brojnih pokušaja stupimo u kontakt sa rukovodstvom Grafičara, nedeljnik NIN obratio se FK Crvena zvezda sa pitanjem da li najveći srpski fudbalski klub učestvuje u ovoj investiciji i - ostao bez odgovora. Direktor FK Crvena zvezda Zvezdan Terzić odgovorio je na naš upit o saradnji sa FK Grafičar SMS porukom koja je ispravno implicirala da nas zanima izvor finansiranja milionski vrednog projekta izgradnje fudbalskog stadiona kluba koji se nadmeće u drugorazrednom takmičenju. Umesto odgovora, dobili smo poruku sa emotikonom aplauza i odbijen poziv. Inače, Slobodan Govedarica hapšen je u Crnoj Gori 2014. godine pod optužbama za pokušaj iznude 250.000 evra od jednog beogradskog biznismena, zajedno sa Markom Vučkovićem, poznatim kao Mare Komandant i Ivanom Bogdanovim, alijas - Zver. Bogdanova je šira javnost upoznala 2010, kao kolovođu nereda koji su doveli do prekida fudbalske utakmice reprezentacija Italije i Srbije u Đenovi 2010. godine. Protiv njega je podneto osam krivičnih prijava zbog krađa, tuča, napada na policiju, posedovanja droge i nasilničkog ponašanja, kao i brojne prijave zbog držanja opasnih životinja bez dozvole. Osuđen je na godinu i 11 meseci zatvora zbog napada na policiju i učešća u masovnoj tuči pred košarkaški meč Partizan - Zvezda 2006. godine. Vučković, iako manje poznat, važi za lidera grupe poznate kao Ultra bojs, koju pored ljubavi prema fudbalu povezuje i to što su sve njene vođe poreklom sa Senjaka. On je takođe sakupio brojne krivične prijave za 11 krivičnih dela nanošenja teških telesnih povreda, razbojničke krađe i ometanje službenog lica u obavljanju poslova bezbednosti. Osuđen je na 11 meseci zatvora zbog prebijanja na Senjaku S. M. koja mu je „pretila da će ga prijaviti ako nastavi da prodaje drogu“. Presudu je oborio Apelacioni sud zbog nedostatka dokaza i vratio proces na ponovno suđenje. Prema istraživanju Insajdera, upravo Vučković stoji iza firme Ultra Kop, čije sedište se nalazi u Ulici LJutice Bogdana u neposrednoj blizini stadiona Crvene zvezde, a o čijim su unosnim državnim poslovima ranije opširno pisali beogradski mediji. Državne institucije ostale su neme na upite NIN-a ko je dozvolio da se takav sportski objekat, ali i hotel i drugi prateći objekti grade na poljani između Arhiva Jugoslavije i manastirske porte. Milan Terzić, direktor Arhiva Jugoslavije, odbio je da na ovu temu govori za NIN, uputivši nas na nadležne državne institucije. A jedna od nadležnih, Ministarstvo kulture, odgovorila je na naš upit na sledeći način: „Ministarstvo kulture i informisanja je na zahtev direktora Arhiva Jugoslavije Milana Terzića, uputilo dopis Zavodu za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda i gradonačelniku Beograda, kao nadležnim za predmetno pitanje. Ministarstvo kulture i informisanja povodom ovog pitanja uputilo je dopis Zavodu za zaštitu spomenika kulture grada Beograda 10. avgusta 2020. g. i dva dopisa gradonačelniku i zameniku gradonačelnika grada Beograda od 25. avgusta i  25. septembra 2020. godine.“ Pitanje je kako su se mogli osećati zaposleni u Arhivu Jugoslavije, ustanove kulture od prvorazrednog značaja, smeštene u zgradi nekadašnje Vojne gimnazije, takođe pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika, dok su prošlog leta gledali kako buduća tribina stadiona niče na svega nekoliko metara od zgrade Arhiva potpuno zaklanjajući njenu vizuru do polovine drugog sprata, a prozore u prizemlju i prvom spratu istočnog krila čini sasvim nepotrebnim. Oni naime sada gledaju u zid tribine visoke bar šest metara, koja i dalje raste. Iz kabineta gradonačelnika Beograda Zorana Radoičića i pored nekoliko pokušaja do zaključenja ovog broja nismo dobili odgovor na pitanje kako je gradska uprava i na osnovu kojih kriterijuma dozvolila izgradnju ovakvog sportskog objekta, na svega nekoliko metara od dva kulturna dobra. Na naše upite nisu odgovorili ni nadležni u opštini Savski venac, odnosno u gradskom sekretarijatu za urbanizam i planiranje. Prema informacijama iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda, zgrada Arhiva Jugoslavije utvrđena je za spomenik kulture još 2007. godine. Izgrađena je u periodu od 1930. do 1933, kao reprezentativan i monumentalan objekat pozicioniran na istaknutoj tački grada. Arhitektonski je oblikovana u duhu akademizma a građena prema projektu arhitekte Vojina Petrovića pod nazivom Dom kralja Aleksandra I za učenike srednjih škola u Beogradu. Prvobitnoj nameni - za potrebe školovanja pitomaca Muške gimnazije kralja Aleksandra I Karađorđevića, služila je svega nekoliko godina, do Drugog svetskog rata. Nakon rata u objektu su bile smeštene više vojne i političke škole, a od 1969. godine do danas u objektu se nalazi Arhiv Jugoslavije, jedna od najznačajnijih ustanova kulture koja baštini dokumente od važnosti za nacionalnu istoriju i kulturu. Ipak, kada je reč o najnovijem građevinskom poduhvatu istaknutih sportskih radnika, u Zavodu nemaju informaciju o pomenutom dopisu Ministarstva kulture. „U proteklom periodu Zavodu za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, u postupku pribavljanja lokacijskih uslova u okviru elektronske objedinjene procedure koju propisuje Zakon o planiranju i izgradnji, obraćali su se Arhiv Jugoslavije i to za rekonstrukciju objekta i Direkcija za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda za izgradnju pristupa manastiru Vavedenje u Beogradu. Drugi zahtevi za ove objekte i njihovu najneposredniju okolinu ovom Zavodu nisu upućivani.“ Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice sagrađen je 1937. godine kao zadužbina poznate beogradske dobrotvorke Perside R. Milenković, a utvrđen je za kulturno dobro 2005. godine. Izgrađen je po projektu istaknutog srpskog arhitekte Petra  J. Popovića, koji je uticao na pokret za obnovu nacionalnog stila u savremenom srpskom graditeljstvu. Na manastirskoj crkvi došla je do izražaja simbioza različitih elemenata i rešenja pozajmljenih iz nasleđa srpske arhitekture 13. i 14. veka. Unutrašnjost crkve je obrađena u skladu sa opštom arhitektonskom koncepcijom. U okviru manastirskog kompleksa, južno od crkve, podignut je konak, čiji je projekat izradio takođe arh. Petar J. Popović. Jednostavnog oblika, nad njegovom južnom stranom se uzdiže zvonik kapele. U porti se nalazi groblje na kom su sahranjene igumanije manastira i srpski mitropoliti, dok riznica čuva veliki broj vrednih ikona iz različitih vremenskih perioda. Nekoliko monahinja manastira Vavedenje potvrdilo nam je usmeno informaciju da se sestrinstvo zbog izgradnje fudbalskog stadiona žalilo čelnicima SPC. Igumanija Teodora razgovarala je tim povodom sa počivšim patrijarhom Irinejem, i objasnila mu kako će se time potpuno devastirati ambijent manastira, rekla je za NIN jedna od monahinja manastira Vavedenje koja nije želela da se predstavi. Ona nas je takođe uputila da se za sve informacije o ovom slučaju obratimo Patrijaršiji. Odatle takođe, do zaključenja ovog broja, nismo dobili nikakav odgovor. „Ideja da se tu pravi stadion je nešto najskarednije što se može zamisliti“, govori za NIN Matija Bećković, akademik i prijatelj manastira Vavedenje. „Taj manastir bio je duhovno utočište i mesto mira u samom gradu i ne mogu da prihvatim da je neko došao na tako ciničnu ideju da se takav objekat gradi baš na tom mestu. Sa druge strane, poznato je da je u jednom periodu i Gračanica služila kao zatvor, tako da nisam sasvim iznenađen.“ Dok vlasti Beograda nedeljama ne odgovaraju na upite NIN-a, za samo nekoliko minuta koliko je bilo potrebno našem foto-reporteru da načini fotografiju objekta na Topčiderskoj zvezdi, na isto mesto stigao je i beli automobil seat leon. NJegovi putnici i vozač sa velikom pažnjom su ispratili naše kretanje tokom snimanja, i posle njega. Zanimljivo je da je istovremeno sa kružnog toka Topčiderska zvezda otišao, na tom mestu ranije parkiran, policijski džip.