Ima neka tajna veza

Nedavno objavljeni rezultati prošlogodišnjeg popisa stanovništva po nacionalnoj pripadnosti ukazuju na dramatičan pada broja Mađara koji žive u Srbiji. U odnosu na popis iz 2011. godine, kada je u zemlji bilo 253.899 Mađara, danas ih u Vojvodini živi 184.442, što je pad od 27,4 odsto. Iako su razlozi za ovakvu situaciju višestruki, veruje se da je politika Viktora Orbana i davanje mađarskog državljanstva etničkim Mađarima izvan Mađarske (2011) bitno doprinelo emigraciji stanovništva iz Srbije u Mađarsku i druge zemlje Evropske unije. Meštani pograničnih područja tvrde da se vojvođanska sela prazne i da su migracije konstantne, a razlozi za odlazak su ekonomske, političke i socijalne prirode. Do sada je više od 100.000 državljana Srbije dobilo mađarski pasoš, uključujući 10 do15 odsto onih koji nisu etnički Mađari, ali su im preci živeli u Austrougarskoj do 1920. Uprkos negativnom trendu iseljavanja stanovništva, mađarski pasoš je mnogim građanima Srbije olakšao kretanje, boravak, rad i studiranje u EU i SAD. Teško je utvrditi koliko je Mađara napustilo Srbiju budući da Republički zavod za statistiku ne vodi evidenciju o međunarodnim migracijama. Nacionalni savet mađarske nacionalne manjine takođe nema podatke o iseljavanju vojvođanskih Mađara, ali pojedini članovi Nacionalnog saveta ističu da su migracije drastičnije nego devedesetih. Dugoročni efekat iseljavanja Mađara iz Vojvodine je slabljenje društvene kohezije i multikulturalnosti. To je najuočljivije na nivou obrazovnog sistema i odlaska mladih iz Vojvodine na školovanje u Mađarsku radi boljeg života, izgradnje karijere i ostvarivanja većih primanja. U poslednjih deset do petnaest godina značajno se smanjio broj učenika mađarske nacionalnosti koji pohađaju nastavu na mađarskom jeziku u osnovnim i srednjim školama. U poređenju sa padom broja učenika u osnovnim (10 odsto) i srednjim školama (skoro 14,7 odsto) u celoj zemlji, pad broja učenika mađarske manjine je četiri puta izraženiji - skoro 40 odsto. Nasuprot padu pohađanja nastave na mađarskom jeziku, udvostručen je broj učenika u osnovnim školama koji nastavu prate na srpskom jeziku, ali uče „mađarski sa elementima nacionalne kulture“. Iseljavanje Mađara iz Srbije podstaklo je mađarsku vladu da uvede posebne mere i pokrene investicionu shemu za ekonomski razvoj mađarske zajednice u Vojvodini. Od 2016. mnoga preduzeća, preduzetnici i poljoprivrednici u Vojvodini su kroz Fondaciju Prosperitati sa sedištem u Subotici dobili skoro 252 miliona evra bespovratne pomoći i subvencionisanih kredita od mađarske vlade za privredne delatnosti, poput kupovine zemljišta i seoskih kuća, poljoprivredne mehanizacije, ulaganja u sisteme za navodnjavanje, stočarstvo, promocije turizma i započinjanje biznisa. Međutim, ekonomsko osnaživanje etničkih Mađara se ubrzo pretvorilo u koruptivnu shemu za finansiranje Saveza vojvođanskih Mađara (SVM) i njegove klijentelističke mreže, posebno tokom izbora. Prema istraživačkim novinarima, 58 odsto sredstava (146 miliona) iz Fondacije završilo je u „džepovima“ četiri odsto kandidata povezanih sa SVM i Fidesom, ali i vladajućom Srpskom naprednom strankom. Fondaciju vodi Balint Juhas, član predsedništva SVM, a troje od šest članova odbora fondacije su takođe članovi SVM ili su bili kandidati stranke na ranijim izborima. Pretpostavka je da ulaganje novca u mađarske zajednice u inostranstvu u suštini služi za podršku vladajuće partije Fides na čijem čelu je Orban. Mađari izvan Mađarske se u načelu doživljavaju kao glasači Fidesa, što nije iznenađujuće s obzirom na to da im je mađarski premijer dodelio mađarsko državljanstvo i biračka prava uz izdašnu finansijsku podršku. Na izborima 2022. godine, na primer, od ukupno 267.834 glasa iz mađarske dijaspore, skoro 94 odsto je bilo za Fides. Prema podacima Nacionalne izborne kancelarije Mađarske, ukupan broj građana Srbije upisanih u birački spisak je 68.557, a na parlamentarnim izborima u Mađarskoj 2022. glasalo je njih 44.729 ili 65,31 odsto. Nije poznato kako su državljani Srbije glasali, ali je poznato je da je SVM bio aktivno uključen u mobilizaciju sunarodnika da se registruju za izbore i glasaju za Fides. Presedan predstavlja to što su politički i nevladini aktivisti u vezi sa SVM delili glasačke listiće iz Mađarske dvojnim državljanima u Srbiji. Štaviše, prema pisanju medija, aktivisti SVM-a su čak pomagali građanima da popune glasački listić nudeći građanima da te listiće umesto njih predaju konzulatu Mađarske u Subotici. Ocena lokalnih mađarskih političara, poput Arona Čonka, jeste da tako nešto ne bi bilo moguće bez direktnog dogovora predsednika Srbije Aleksandra Vučića, mađarskog premijera Orbana i lidera SVM Ištvana Pastora. Demografski pad i emigracija vojvođanskih Mađara stvorili su utisak da bi Mađarska mogla da izgubi svoj politički uticaj u Srbiji. Deo vojvođanskih Mađara i lokalnih političara su mišljenja da je Vojvodina „politički spaljena zemlja“, a SVM na čelu sa Pastorom je najjača politička opcija, bez takmaca. SVM uživa relativno stabilnu podršku u pogledu broja glasova, a jedan od glavnih takmaca SVM-a, Mađarski pokret, raspao se posle opštih izbora u Srbiji 2022. godine. Kao rezultat toga, SVM je bila jedina stranka koja je podnela listu za izbore za Nacionalni savet mađarske manjine u novembru iste godine, osvojivši svih 35 mesta. Dakle, nema bojazni da će politička moć saveznika Fidesa opasti ako u Vojvodini bude manje Mađara. Međutim, ako sadašnje stanje potraje, Mađari neće imati drugog izbora nego da glasaju za SVM. Ministar spoljnih poslova Mađarske Peter Sijarto je 2022. godine ocenio da su Mađari u dobroj poziciji, jer se vlada u Srbiji prema njima odnosi „krajnje pošteno“. Na republičkom nivou, SVM je u koaliciji sa vladajućom strankom i trenutno ima pet mesta u republičkom parlamentu, a njihovi nosioci imaju uticajne pozicije u Narodnoj skupštini. Poslanica Elvira Kovač, na primer, jedna je od potpredsednica Narodne skupštine i predsednica Odbora za evropske integracije. No, dobri koalicioni odnosi i srdačni lični odnosi između čelnika Srbije i Mađarske nisu pretočeni na nivo društva. Političko približavanje Srbije i Mađarske predstavlja salonsko pomirenje lidera, a ne pomirenje dvaju naroda budući da Orban i Vučić ne rade na pomirenju naroda. Odnosi većinskog stanovništva i Mađara u Srbiji pogoršani su od 2011. godine zbog nacionalističke retorike i politike, ali i nadmetanja Saveza vojvođanskih Mađara i Srpske napredne stranke u multietničkim sredinama. Pokušaj Mađarske da preko lokalnih elita revidira istoriju je dodatno narušio srpsko-mađarske odnose i doveo do niza protesta protiv podizanja spomenika „nevinim žrtvama 1944/45“ komunističkog režima. Kontroverze oko spomenika su da su među „nevinim žrtvama“ bili i zločinci iz Racije 1942, koje je Mađarska osudila kao ratne zločince u Drugom svetskom ratu. Posledica svega toga je getoizacija Mađara. Štaviše, nacionalističke politike sa obe strane doprinele su da se zaboravi na suživot, a dominantan je utisak da Mađari i Srbi danas žive jedni pored drugih, a ne zajedno. Maja Bjeloš viša istraživačica Beogradskog centra za bezbednosnu politiku