Lokacija nije odbijena

Noć se spušta na ostrvo, dok se brodom približavamo obali Iskije, iz pravca Napulja. Topao vazduh nas omamljuje već pri silasku, baš kao i svetlosti koje dopiru sa svih strana. U pitanju je najveće ostrvo u toj regiji, saznajemo ubrzo od nasmejanog taksiste. I zaista, tih pet dana provedenih na ostrvu, čini se da je osmeh nešto što je povezivalo ljude koje smo tu sretali, bili oni starosedeoci ili gosti. A kako i ne bi bili ozareni, kad iz svakog ugla Iskija izgleda poput nestvarnog pejzaža, već spremne filmske scenografije. Brzo se preslišavamo dela sedme umetnosti koja su tu snimljena. Već u pristaništu, pojavljuje se prva slika – Kleopatrin dolazak brodom, u megaskupom filmu s početka šezdesetih koji je istovremeno bio i megadebakl, ali je ostao važan jer je spojio ikonični bračni par za sva vremena, Elizabet Tejlor i Ričarda Bartona, koji su svoju romansu započeli neposredno pre, pri početku snimanja tog istorijskog spektakla u Rimu. Iskija je tada zamenila Tarsus, i „glumila“ veliko pristanište spremno za veličanstveni dolazak kraljice, u punoj pratnji regate, odevene u kičaste kostime. Dovoljno za nezaborav. Sledeći važni filmovi snimani na Iskiji su obe adaptacije romana Patriše Hajsmit Talentovani gospodin Ripli, bilo da je u pitanju verzija Antonija Mingele iz 1999. ili slobodna adaptacija iz 1960. sa Alenom Delonom, tada nazvana Plein soleil, u tadašnjoj Jugoslaviji prevedena kao U zenitu sunca. U oba slučaja, plaže Iskije pokazale su se idealnim kako bi oslikale imaginarni grad Monđibelo iz romana, ali i da ga dodatno omađijaju. Šetajući Iskijom, prepoznajemo lako kulu ispred koje se, po svom dolasku na italijansko primorje iskrcao Met Dejmon kao Ripli, u potrazi za Dikijem Grinlifom u tumačenju DŽuda Loua, što je tek početak njihovog fatalnog odnosa... Priča se da je i za seriju Ripli, koja će biti premijerno prikazana na Netfliksu krajem godine i u kojoj naslovnog junaka igra vrsni britanski glumac Endrju Skot, Iskija u nekima od svojih kutaka, poslužila kao ponovna rekonstrukcija „Monđibela“. Za ljubitelje pisane reči i popularne književnosti, Iskija je poznata kao letovalište koje se nekoliko puta pojavljuje u romanima „misteriozne“ spisateljice Elene Ferante. Čitavom utisku dodatno doprinosi i zamak Aragoneze, koji sam čini čitavu planinu dok se proteže visoko iznad mora. Kada se saberu svi prvi utisci o Iskiji, nimalo ne čudi što je ovo ostrvo poslužilo i kao idealan set za jedan tematski filmski festival, koji evo već 21 godinu, u jednoj sedmici između juna i jula, upotpunjuje inače bogatu letnju turističku ponudu. Dok prelazimo dugačak most ka zamku u kome se čitav festivalski program odvija, a koji zapljuskuju noćni talasi mora, čini se da Aragoneze postaje sve veći pred nama. U podnožju je lift, koji vodi ka vrhu zamka. U samom liftu možete da birate samo između dva broja – nula i jedan. Već pritiskom na broj jedan, počinje duga vožnja ka vrhu. Više puta smo pitali šta se dešava ako se lift zaglavi, s obzirom na to da prolazi kroz samu planinu i da put nije nimalo kratak. Nonšalantni kakvi već jesu po prirodi, domaćini iz Italije uz smešak odgovaraju da ne bismo čekali duže od deset minuta da se lift popravi. Srećom, to iskustvo nismo doživeli. Već po otvaranju vrata lifta, otkriva se grad za sebe koji kao da živi nezavisno na vrhu te planine, gde je i klima daleko prijatnija od vreline u podnožju. Dok šetamo tim lavirintom od kaldrma i planinskih zidova, pred nama se nižu terase s fantastičnim pogledom na svetlosti ostrva, zatim nekoliko sala za filmske projekcije na otvorenom, izlagački prostori na koje se tek tako slučajno nabasa tokom šetnje kroz zidine zamka, ali i ženski manastir već duže vreme napušten. I to su samo neki od prizora koji nas ostavljaju i začuđenim i zadivljenim. Ubrzo postaje sasvim jasno da je zamak, svim svojim specifičnostima, prosto nametnuo temu svom osnivaču Mikelanđelu Mesini, po kojoj će Iskija biti prepoznata i kao festivalski centar u ovoj oblasti Italije i u ovom dobu godine, a to je da se ovde prikazuju ostvarenja koja su fokusirana na lokacije i na panorame različitih kultura, na identitete onih teritorija koje ispričaju neke sasvim nove filmske priče. I zaista, šaroliki program ovogodišnjeg festivala u mnogo čemu je to i dokazao. Filmovi iz različitih delova sveta predstavljaju brojne tačke spajanja i razdvajanja kultura, skrivene predele i ljude koji ih čine. Za Mikelanđela Mesinu, inače iskusnog menadžera lokacija za različite filmske produkcije, upravo festival u Iskiji, još od osnivanja 2003. godine, promoviše neologizam koji je, kako kaže, on sam izmislio – Cinetourism (filmoturizam), kojim se ujedno kroz audio-vizuelno stvaralaštvo predstavlja sama regija Italije. Tako Iskija svake godine prikazuje i nagrađuje ona ostvarenja koja upravo doprinose toj ideji – promociji teritorije i kulturnog identiteta kroz filmske narative. Program festivala podeljen je u nekoliko sekcija, u kojima ima mesta i za kratke i dugometražne filmove, bilo da su igrani, dokumentarni ili animirani. Sasvim očekivano, domaći italijanski filmovi privlačili su najveću pažnju publike, i gotovo svaki naslov recentne produkcije imao barem po jednog predstavnika na festivalu. S obzirom na to da se čitava manifestacija odigrava na otvorenom, koncept je takav da program počinje dolaskom gostiju i zvanica na crveni tepih, šarmantno postavljen ispred plaže u neposrednoj blizini zamka, tek negde predveče oko pola sedam. Nakon fotografisanja, gosti se ukrcavaju na brodić, koji sporom vožnjom odvodi do zamka. Drugi, koji bi još šetali po suncu, odlučuju se za još jedan prelazak 700 metara dugačkog mosta. Odmah nakon duge vožnje liftom, očekuje nas prvi koktel, uz predstavljanje onih koji su tog dana stigli na Iskiju. Prvi film počinje oko devet sati, po zalasku i poslednjih sunčevih zraka, čiji ispraćaj teče dok na scenama pozornica gosti predstavljaju publici svoje autorske radove, čije projekcije slede. A nakon filma tu je i novo druženje filmskih radnika. I tako do duboko u noć. Iskija se trudi da svake godine ugosti po jedno zvučno ime iz sveta filma, te je tako, nakon DŽona Tortura, Pitera Grinaveja ili Olivera Stouna, koji su bili gosti nedavnih izdanja, ove godine došao red na vremešnog glumca Kristofera Lambera, s kojim smo se nažalost mimoišli tokom te festivalske sedmice. Ali ni ostatak filmske „porodice“ okupljen ove godine na Iskiji nije bio zanemarljiv. Žirije programskih celina činili su filmski radnici različitih senzibiliteta, što je dovelo i do vrlo zadovoljavajućih priznanja. Tako je žiriju za kratkometražni film predsedavala Nurhan Sekerđi-Porst, dugogodišnja producentkinja i saradnica Fatiha Akina, koja je potpisala gotovo sve njegove filmove, a društvo su joj pravile italijanske kolege Stefano Čipani i Đulio Sanđorđo. Po njihovoj oceni, najbolji film selekcije je kratkometražno delo iz Irana Adjustment (Prilagođavanje), koje vešto istražuje rodni identitet i predrasude društva, podstičući dijalog o toleranciji i prihvatanju. Žiri za najbolji dugometražni film zasedao je u sastavu Emre Kajiš, reditelj iz Turske s boravkom u Nemačkoj, koji je prošle godine osvojio festivale sa svojim filmom Anadolijski leopard, prikazanim i kod nas na Palićkom filmskom festivalu, zatim Vuk Perović, dugogodišnji filmski novinar, urednik filmskog i serijskog programa Radio-televizije Crne Gore, te Mira Staleva, iskusna producentkinja iz Bugarske, koja je i u srpskoj kinematografiji ostavila vidljiv pečat, koproducirajući filmove Mrak Dušana Milića i Leto kada sam naučila da letim Raše Andrića. U njihovom raznovrsnom izboru našli su se filmovi How (Kako) iz Kine, kome je pripala nagrada za najbolju fotografiju, Mountaineer (Planinar) iz Italije, koji je nagrađen za najbolju scenografiju i dizajn, te komedija Mountain Onion (Planinski luk) iz Kazahstana koja je proglašena najboljim filmom, dok je Dubravka Turić nagrađena za najbolju režiju svog filma Tragovi, hrvatsko-litvansko-srpske koprodukcije, koji je i publika videla na minulom Festu. Konačno, festival na Iskiji ukazao mi je čast da ja budem deo trećeg žirija, koji je ocenjivao program intrigantno naslovljen Location Denied (Lokacija odbijena), u društvu beskrajno šarmantne i energične italijanske glumice i odnedavno rediteljke Suzi Laude i stamene Ejlin Mjuriel Taska, advokatice i producentkinje koja je radila tri poslednja filma Jeržija Skolimovskog, zahvaljujući čemu ju je njegov poslednji film IO doveo i do dodele Oskara ove godine. Program Location Denied je koncipiran od pet dugometražnih dokumentarnih i pet kratkometražnih filmova, kojima je spojnica sagledavanje lokacija iz jednog sasvim drugog ugla, odatle i potiče tako neobičan naziv. I u slučaju specijalnih priznanja i glavnih nagrada, bili smo saglasni, bez dugih i oporih diskusija. Sasvim je bilo jasno da su se u kategoriji kratkometražnih odmah izdvojili jedna dirljiva priča o devojčici koja ispraća oca u kovčegu na njegovo poslednje putovanje ka grobnici u filmu Sur la tombe de mon père (Na očevom grobu), koju je marokanska rediteljka DŽavahine Zentar u svom debitantskom filmu ispričala iz sopstvenog sećanja, zahvaljujući čemu je u tako kratkom filmskom periodu razvila duboku emociju, i film Estrellas del desierto (Pustinjske zvezde) čileanske rediteljke Katerine Harder, gotovo bajkovito oslikane priče o gradu koji nestaje iz perspektive dvanaestogodišnjaka i prolaznosti njihovog detinjstva. Slično je bilo i sa dugometražnim dokumentarcima. U vremenima u kojima se čini da je svaka priča ispričana, teško je pronaći novi pripovedački ugao, te je specijalno priznanje pre svega za originalnost u narativu otišlo mladom turskom autoru Firatu Uzeleru za film Kavur, krajnje neobičnoj biografskoj priči o prerano preminulom reditelju Omeru Kavuru, čiji se životni put na neobičan način pretapa sa slikama napuštenih i urušenih gradova. Ni u slučaju najboljeg ostvarenja nismo imali nikakvu dvojbu. Ruski film The Voices of Arctic (Glasovi Arktika) Ivana Vdovina vodi nas, kroz tri odvojena narativa, u vrlo hladne a slikovite krajeve tog dela sveta, gde jedna nacionalna manjina pokušava da preživi vreme modernih tehnologija, a da se ne udalji od svoje tradicije. To čine predstavljajući muziku svog podneblja kao osobeno sredstvo za opstanak kroz njihove male rituale, što je ujedno i savršena parabola svih nacionalnih manjina... Iskiju napuštamo u danu čini se toplijem od prethodnih. Sva čula su ispunjena slikama predela i slikama iz filmova. I tim glasnim smehom, čija graja ne jenjava. Dragan Jovićević