Agenti humanitarne industrije

Nije to bio prvi put da je predsednik Kosova Ibrahim Rugova u Prištini primio američku delegaciju, ali retko kad je neka američka poseta južnoj srpskoj pokrajini prošla tako malo zapažena kao ova (osim ako je bila tajna, naravno), iako je tajming bio dosta upadljiv. Jer, još se nisu bili slegli talasi negodovanja prouzrokovani spornom preporukom Međunarodne krizne grupe (MKG) da Kosovo mora da postane što pre samostalno, kada su Rugovini gosti iz zemlje s one strane Atlantika 15. februara sleteli u Prištinu da bi “kosovskom Gandiju” predali dragoceni poklon – Nacrt ustava za nezavisnu i suverenu državu Kosovo.

Rugova je na ovaj dar uzvratio srdačnom zahvalnošću i obećao da će ga što pre pustiti u skupštinsku proceduru, odmah pošto se domaći stručnjaci malo pozabave i upoznaju s tim dokumentom. Sudeći po dinamici događaja s ove i s one strane slavne administrativne linije, sasvim je izvesno da će Srbija doživeti još jedan bar propagandni poraz u bici za Kosovo – parlament u Prištini će svečano, pred kamerama svetskih medija, usvojiti ustav svoje samostalne države – standardi onamo-ovamo – daleko pre nego što će se u Beogradu uopšte naslutiti kraj još neotpočeloj raspravi o ustavnom uređenju Srbije, uključujući Kosovo. Sudeći po borbenom raspoloženju potencijalnih učesnika, ta rasprava će biti još jedno beskrajno mrcvarenje i još jedan dokaz notornog srpskog nejedinstva i još jedan ubedljiv argument takozvanoj međunarodnoj zajednici da popusti pred pritiskom onih koji bar jasno znaju šta hoće, iako možda nisu u pravu.

Pred svršenim činom usvojenog ustava za nezavisno Kosovo, Beograd će se opet naći, po definiciji, u negativnoj ulozi onoga koji protestuje, odbacuje i odbija. Pri tome je formula za propagandnu prednost koja ravna put političkom uspehu prilično jednostavna – treba delovati proaktivno, a ne reaktivno.

Istina, nisu samo Srbi Srbima vukovi, nego su oni okruženi čitavim stadima tih neprijateljskih bića, što mnoge stvari dodatno otežava. Uzmimo primer Nacrta ustava za suverenu državu Kosovo. Čovek koji je ovaj dokument uručio Rugovi, a koji je istovremeno jedan od njegovih autora, zove se Pol Vilijems i izvršni je direktor američke nevladine organizacije Public International Lanj & Policdž Group (PILPG) (Javna međunarodna grupa za zakon i politiku). Da bi se razumele prave razmere ovog, na prvi pogled jednostavnog postupka, treba otkriti ne samo ko stoji iza te organizacije sa zvučnim imenom nego i šta – koje strukture i šta one znače u današnjoj globalizovanoj političkoj komunikaciji.

Pol Vilijems, jedan od osnivača PILPG, profesor je i stručnjak za međunarodno pravo i međunarodne odnose, bivši savetnik Biroa za pravno savetovanje Stejt departmenta, bivši viši naučni savetnik Zadužbine Karnegi za međunarodni mir i, uopšte, čovek sa mnoštvom raznih funkcija. Prema sopstvenim navodima, Vilijems je asistirao “desetinama država i poddržavnim entitetima u mirovnim pregovorima” i bio član delegacija, između ostalog, u Dejtonu (na bošnjačkoj strani), Rambujeu (na albanskoj strani) i u pregovorima između Podgorice i Beograda (na crnogorskoj strani). On se istakao još za vreme rata u Bosni u brojnim autorskim komentarima od “Vašington tajmsa” do “Monda”, između ostalog, kao zagovornik naoružavanja Bošnjaka, a jedna od knjiga koju je napisao bavi se haškom optužnicom protiv Slobodana Miloševića, iznoseći dokazni materijal Tribunala i upoređujući suđenje u Hagu pravno i politički sa Nirnberškim procesom. (Koautor ove knjige je, sasvim usput rečeno, izvesni Norman Sigar, profesor za strateške studije na vojnom koledžu američkih marinaca, savetnik Haškog tribunala i Bosanskog instituta, autor nekoliko knjiga o ratovima u Hrvatskoj i Bosni i jedne o Vojislavu Koštunici iz 2001. godine, koja zastupa tezu da je aktuelni srpski premijer “Milošević posle Miloševića”, pa možda čak i gori od ovog, a za koju je Sonja Biserko napisala predgovor.)

Vilijems rukovodi organizacijom PILPG zajedno sa Majklom Šarfom, koji se ranije u Stejt departmentu bavio pravnim i obaveštajnim pitanjima, a sada ima zvanja profesora prava i direktora američkog univerzitetskog programa za istraživanje ratnih zločina, i DŽejmsom Huperom, bivšim američkim diplomatom pre svega u muslimanskim zemljama, bivšim direktorom vašingtonske kancelarije Međunarodne krizne grupe i bivšim rukovodiocem balkanskog programa iste nevladine organizacije. Šarf i Huper su devedesetih godina ratove na području bivše SFRJ komentarisali u svim značajnim štampanim i elektronskim medijima od zapadne preko istočne američke obale pa do Evrope.

Iako PILPG (zvanično osnovan 1996. godine, mada je nezvanično delovao ranije) opisuje svoj delokrug uopšteno kao rad u oblastima “izgradnje mira, suvereniteta, ljudskih prava, pravde i prava i životne sredine”, devedeset odsto aktivnosti ove organizacije je usredsređeno na Balkan. Tako je PILPG bio pravni savetnik sarajevske vlade u Dejtonu i u arbitraži oko pitanja statusa Brčkog, a zajedno sa diplomatama Turske, Malezije, Maroka i Pakistana formulisao rezoluciju za Generalnu skupštinu Ujedinjenih nacija u kojoj se tražilo ukidanje embarga na oružje Bošnjacima. Vladu Crne Gore je pravnim savetima podsticao u secesionističkim težnjama, a kosovske Albance pomagao u pravnim pitanjima od Rambujea do nezavisnosti.

Od specijalnih programa koje je PILPG ostvarivao u kooperaciji sa partnerima treba izdvojiti pre svega Laboratoriju za istraživanje ratnih zločina koja je nastala 1996. u jedinstvenoj saradnji sa tadašnjim glavnim tužiocem Haškog tribunala Ričardom Goldstonom, današnjim članom saveta MKG. U programu su bili angažovani studenti prava koji su pod rukovodstvom PILPG snabdevali Hag “stotinama hiljada stranica” pravnog i dokaznog materijala i formulisali 120 pravnih memoranduma o pitanjima ratnih zločina i genocida na području bivše SFRJ, za koji smatraju Miloševića i Srbe krivim. Danas je taj program institucionalizovan u obliku stalnih projekata nekoliko američkih univerziteta i naučnih ustanova, među njima renomirani Nenj England School of Lanj.

Osim što je PILPG već 2000. godine počeo da radi na projektu simulacija pregovora oko finalnog statusa Kosova, i to u kooperaciji sa poznatim Američkim institutom za mir, on je, zajedno sa njim, takođe već nekoliko godina angažovan na obrazovanju Bosanske komisije za istinu i pomirenje.

Kao posebno značajan program, PILPG ističe osnivanje Akcionog saveta za Balkan (Balkan Action Council, BAC) koji ima zadatak da o spornim pitanjima vezanim za Balkan utiče na javnost i promoviše najbolje solucije. Izvršni odbor BAC čine sami bivši predstavnici američke administracije, među njima DŽin Kirkpatrik i Pol Vulfovic kao i Morton Abramovic i Zbignjev Bžežinski, obojica takođe članovi izvršnog odbora MKG. BAC je bio aktivan pre svega za vreme NATO-bombardovanja Jugoslavije, kada su spomenute, a i druge ličnosti, uz pomoć američkih PR-agencija, vodili obuhvatnu kampanju ne samo u američkoj javnosti za ulazak kopnenih trupa na Kosovo i u Jugoslaviju. Kasnije je BAC, preko Nacionalne zadužbine za demokratiju (National Endonjment for Democracdž), fundirao i obučavao delove srpske opozicije protiv Miloševića.

Nabrajanjem i detaljisanjem aktivnosti PILPG i njegovih članova i saradnika mogao bi da se napuni čitav broj ovog lista, i više od toga, ali bi na ovom mestu bilo samo još od koristi da se istaknu nekoliko donatora ove nevladine organizacije, kao što su – pored “privatnih anonimnih sponzora” – Američko društvo za međunarodno pravo, Karnegi korporacija, Sorosov Fond za otvoreno društvo, Američki institut za mir i Američko-albanska fondacija. Inače, PILPG sarađuje sa svim već spomenutim organizacijama i institucijama, ali i sa drugima kao npr. sa Nacionalnim američko-albanskim savetom.

U suštini, PILPG je dobro plaćena i još bolje organizovana grupa za političko lobiranje, koja svoj legitimitet i svoj moralni ugled gradi na (prividnoj) nezavisnosti i formuli o borbi za ljudska prava, odnosno, koja se krije iza ovih epiteta. Time se PILPG svrstava u gotovo nepregledan red svetskih nevladinih organizacija (NVO) koji su stručnjaci nazvali “humanitarnom industrijom” sa moći “paralelnih vlasti”.

Dok su NVO kao fenomen koji se pojavio posle Drugog svetskog rata sa svrhom promovisanja i podsticanja civilnog i građanskog društva donedavno važile za nedodirljive čuvare svetinja liberalne demokratije, danas se javljaju, upravo od strane liberalnih naučnika, sve žešće kritike na njihov račun. Konačno je uočeno da su NVO na osnovu njihove brojnosti i globalne umreženosti, ali i njihovog uticaja, dobile razmere “transnacionalnih režima” koje niko više ne kontroliše.

Marijela Pandolfi, profesor antropologije na Univerzitetu u Montrealu i jedan od najboljih poznavalaca albanskog društva u Albaniji i na Kosovu, oštri je kritičar “humanitarne industrije” upravo na primeru Albanaca. Kada je doživela za vreme NATO-bombardovanja Jugoslavije da vidi kako su humanitarci okupirali glavni štab NATO-pakta u Tirani, nesmetano koristeći tajne NATO-mape i izveštaje, bilo je to njoj poslednji dokaz za njihovu agresivnu i destruktivnu moć. Opisujući međunarodno prisustvo u Albaniji i na Kosovu “od 1991. pa do onih ključnih ratnih meseci”, Pandolfi ističe da su “pravi agenti vojno-ekonomsko-humanitarne akcije bile međunarodne organizacije, agencije, fondacije i nevladine organizacije, čije operacije su bile označene privremenošću nužde. Ovi agenti se prihvataju legitimnosti prava za intervenisanje, retorike izgradnje institucija i zapadne, neoliberalne, prinudne demokratizacije jugoistočne Evrope. Moć koju oni iskazuju je realna i jača je od birokratskih procedura i dugotrajnih pregovora između vlada.”

Na osnovu istraživanja i drugih naučnika, Pandolfi zaključuje da je usled “porasta globalne komunikacije i legitimizacije diskursa i politike ljudskih prava” došlo do jednog sistema “vanteritorijalnog suvereniteta” koji se nalazi u rukama NVO i koji se, prema potrebama, seli sa jednog svetskog kriznog područja na drugo. Takva vrsta suvereniteta nadmoćna je nad lokalnim vlastima i državnim administracijama, uz posledicu da u borbi za ljudska prava degradira čoveka kao žrtvu krize ili rata na puko ljudsko biće i goli život, lišavajući ga tako svih njegovih istorijskih i društvenih dimenzija. Takve intervencije, konačno, stiču logiku “biopolitičke tehnologije” koja ne prihvata njoj strane argumente.

Nije teško doći do zaključka da države koje su okupirane “migrantskim suverenitetom” nevladinih organizacija, imaju krajnje suženi akcioni radijus što se tiče uobičajene bilateralne i multilateralne političke komunikacije. Jer, NVO su umrežene i sa klasičnim i etabliranim političkim strukturama.

Tako PILPG, na primer, ima savetodavni status pri Ujedinjenim nacijama. A početkom februara je kandidovan za ovogodišnju Nobelovu nagradu za mir.