Srbi ne vole spiskove

Dr Milica Pavlov, predsednica Samouprave Srba u MaĐarskoj

Višegodišnja iscrpljujuća polemika u Mađarskoj o modifikaciji Zakona o manjinama, iz 1993. godine, završena je nedavnim političkim kompromisom vladajuće MSP i najveće opozicione stranke FIDES. Odmah posle toga, mađarski parlament doneo je odluku kojom prihvata modifikaciju Zakona o manjinama. Nakon objavljivanja konačne verzije zakonskog teksta, sedam od 13 zvanično priznatih nacionalnih manjina u ovoj zemlji najavilo je žalbu Ustavnom sudu Mađarske zbog sadržine pojedinih odredbi pomenutog zakona.

Među neprihvatljivim odredbama je način registrovanja birača i potpuno isključenje manjina iz procesa kontrole izbornog postupka.

- Za srpsku nacionalnu manjinu u Mađarskoj jedna od najspornijih odredbi je registracija birača kod izbornog postupka, odnosno formiranje biračkih spiskova na osnovu etničke pripadnosti. Novo u Zakonu je, dakle, da manjinske samouprave mogu da biraju samo oni građani Republike Mađarske koji se o svojoj nacionalnoj pripadnosti prethodno pismeno izjasne mesnom javnom beležniku (notaru). To, praktično, znači da aktuelne manjinske strukture, kao i kandidati za članove manjinskih samouprava, neće imati uvid u biračke spiskove, niti će biti u prilici da znaju ko su njihovi potencijalni birači – rekla je dr Milica Pavlov, predsednica Samouprave Srba u Mađarskoj, dodajući da pored srpske, ova odredba ne odgovara ni bugarskoj, grčkoj, rumunskoj, jermenskoj, ukrajinskoj i poljskoj nacionalnoj manjini u Mađarskoj. Iako je potrebno da se svega 30 birača izjasni da su pripadnici određene manjine, čime bi ispunili cenzus za pokretanje formiranja dotične manjinske samouprave u jednom naselju, po mišljenju doktorke Pavlov, ljudi jednostavno neće želeti da se registruju. Neće da se pojavljuju niti da budu ni na kakvom “spisku”, a razloga je više. Jedan je i taj što imaju negativna istorijska iskustva kad su u pitanju registrovanja.

Zakon o manjinama je i ovoga puta izostavio njihovo zastupništvo u državnom parlamentu. Zašto?

- Nema političke volje vodećih mađarskih stranaka da manjine imaju zastupništvo u parlamentu. Nikada nije ni bilo ozbiljnih pregovora o tome. Doista, bilo je javnih rasprava na tu temu, koje su još više “patirale” poziciju manjine, što samo ide u prilog onima koji ne žele da ih vide u parlamentu. Na tribinama su, naime, potencirana dva pitanja na koja niko nije mogao da odgovori. Prvo je bilo: “Da li svih 13 manjina treba (i mogu) da uđu u Parlament Mađarske”, a drugo: “Zašto neke od manjina ne mogu da imaju više od jednog predstavnika kada ih ima nekoliko desetina hiljada ili preko pola miliona, kao recimo Roma”? Tu su, uz to, i problemi većinskog stanovništva Mađara. U javnom životu, naime, sve više se govori o promeni same strukture državnog parlamenta. Shodno potrebama zemlje, Mađarska ima nesrazmerno veliki parlament (386 poslanika). Ima razmišljanja da Parlament ima dva doma, gornji i donji...

Na ugarskom prostoru znatan deo Srba živeo je i pre Velike seobe. Sklanjajući se od turskog zuluma, Arsenije Čarnojević je 1690. godine u te krajeve preveo preko 40 hiljada srpskih porodica sa blizu 200 000 duša! Poslednji popis stanovništva u Mađarskoj, obavljen 2000. godine, pokazao je da u ovoj zemlji danas živi 3 900 osoba srpske nacionalnosti i preko 6 000 onih koji su izjavili da su privrženi srpskoj kulturi, jeziku i tradicijama. Gde je za samo 315 godina “nestalo” 190 000 Srba sa teritorije današnje Mađarske?

- Ima četiri razloga. Asimilacija, optacija, mešoviti brakovi i brakovi bez dece. Tu je i statistika koja govori da su Srbi u Mađarskoj još u tri kategorije s prefiksom “naj”. Najbolje smo od svih 13 nacionalnih manjina u ovoj zemlji očuvali svoj maternji jezik. U Mađarskoj nikada nećete upoznati nijednog Srbina koji ne zna da govori srpski jezik. Ima ih i koji govore “kako-tako”, ali govore. Drugo, Srbi su najobrazovanija manjinska zajednica u državi, jer ih najviše ima sa fakultetskim diplomama. Treće “naj” nije za pohvalu. Srbi imaju najmanji natalitet od svih 13 zvanično priznatih nacionalnih zajednica u Mađarskoj. I ne samo to. Duplo smo slabiji od većinskog stanovništva, Mađara, koji donedavno nisu zadovoljavali ni prostu reprodukciju. Imali su u proseku po jedno dete.

Za srpsku, kao i za sve ostale nacionalne manjine u Mađarskoj, tipično je da nisu skoncentrisane na jednom mestu, iako ima takvih delova gde ih je prisutno više, izuzev zapadnih krajeva Mađarske gde ih nema. Srbi su prvenstveno naseljeni u Budimpešti i njenoj okolini, pa onda u Segedinu i njegovoj okolini.

- Srbi u celoj Mađarskoj imaju jednu jedinu srednju školu – poštansku gimnaziju na Trgu ruža – u čijem sklopu je i srpska osnovna škola, zabavište i đački dom. Osnovnu školu u osmogodišnjem trajanju još samo imaju u Batanji, dok nastavu srpskog jezika deca u Lovri i Desci pohađaju u prva četiri razreda. U Segedinu postoji Centralna mađarska škola koja prima učenike iz svih osnovnih i srednjih škola, kao i gimnazije iz tog grada, koji su zainteresovani da srpski jezik uče kao manjinski jezik, dva puta nedeljno po dva časa u popodnevnoj nastavi.

U javnosti se često govori kako srpski političari dolaze na razgovore sa mađarskim partnerima nedovoljno upućeni u probleme srpske manjine i da nemaju spremne kontraargumente kada im se u Budimpešti stavljaju primedbe na kršenja manjinskih prava u Srbiji. Da li ima načina da se to promeni?

- Možda je i bilo takvih slučajeva, u vreme kada su kontakti bili izuzetno retki. Lideri iz matice su tada stizali zaista nepripremljeni. Od prošle jeseni, kada su međudržavni razgovori intenzivirani, uvek sam imala priliku da budem član delegacije. Ako u zvaničnom delu pregovora problemi srpske manjine nisu mogli da budu tema diskusija, uvek se našla prilika da se u razgovorima sa predsednikom Republike Srbije ili premijerom iznesu naša konkretna pitanja, očekivanja, zahtevi, ono što nam se ne dopada, gde tražimo pomoć...

Vlastimir Vujić