Kina – lav koji pobeđuje

Kada smo avgusta ove godine krenuli u Kinu kao delegacija Udruženja književnika Srbije u posetu Svekineskom savezu pisaca, nismo mogli ni pretpostaviti sa kojom Kinom ćemo se sresti: da li sa onom starom, dinastičkom, sa Maovom Kinom ili sa zaostalom i siromašnom zemljom iz naših pretpostavki i uverenja. Sreli smo se sa svakom od njih i nijedna nas nije toliko iznenadila i opčinila kao ona u kojoj se sve one nalaze, današnja Kina, koja možda ni samu sebe ne prepoznaje, koja svaki dan izmiče iz sopstvene slike pokretima skoro kosmičkih razmera.

U susretu sa takvom Kinom zastao bi iznenađen svaki dobronameran čovek sa bilo kojeg meridijana, a kamoli srpski pisci koji imaju razloga da u Kini vide prijateljsku zemlju i imaju potrebu da se nadaju da će ona takvim razvojem možda moći da pomogne uspostavljanju izgubljene ravnoteže današnjeg sveta. Ona je jedan od onih globalnih igrača koji može presudno uticati na sudbinu sveta kao što već sada vidljivo utiče na prekompoziciju centara njegove ekonomske i ukupne snage i moći. A u pitanju je zemlja o kojoj se ne tako davno govorilo da je “uspavani lav” ili da je “invalid istočne Azije”. Tako je bilo sve dok nije doneta odluka o prihvatanju slobodnog tržišta i ekonomskog otvaranja Kine. Prihvatanjem pravila te igre, od nerazvijene i zatvorene zemlje, za nepune dve decenije postala je ekonomski yin, ali sve to bez znatnijih promene političkog sistema.

Govoreći o potrebi objavljivanja antologije kineske poezije u Srbiji i srpske u Kini, jedan mi je pesnik rekao da antologija kineske poezije nikada neće biti sastavljena većinom od pesama kakve se pišu “na svakom američkom univerzitetu”, na kakve se antologije može često naići u mnogim zemljama. Pomenuo je kako i malobrojni kineski pisci koji “kopiraju Zapad” računaju na prođu, a možda i na nagrade, slično onom što se dešava sa indijskim piscima koji pišu na engleskom. “Kopije” služe trenutnim potrebama pojedinaca, a na duži rok za “duhovnu kolonizaciju”, koja je priprema za svaku drugu.

U razgovorima sa piscima u Pekingu, Tjencinu, Sijanu i Šangaju ukazivali smo na to da tradicionalno dobra saradnja Udruženja književnika Srbije sa Svekineskim savezom pisaca može da se unapređuje većim prevođenjem i objavljivanjem srpskih pisaca u Kini i kineskih u Srbiji. Posebno sam ukazivao na nedovoljno prisustvo u Kini našeg nobelovca Ive Andrića. Bilo je zadovoljstvo čuti da svi znaju za Andrića i da su istog mišljenja. Prošle godine jedan izdavač objavio je Andrićeva dela Na Drini ćuprija, Prokleta avlija i dve pripovetke u jednoj knjizi, u okviru objavljivanja dela pedeset nobelovaca, ali bez obraćanja Zadužbini Ive Andrića u Beogradu za autorizaciju. Pored uvažavanja Andrića, bilo je prijatno čuti ocene da je Hazarski rečnik Milorada Pavića čitan i cenjen. To su jedina dva srpska pisca koje su pominjali.

Ono što je predstavljalo iznenađenje jeste da u Kini tiraži pesničkih knjiga nisu veći od 500 primeraka! Za naše prilike isti tiraži su, bar za poznatije pesnike, uobičajeni. Da li je moguće da se bar u nečemu možemo upoređivati sa Kinom? Nasuprot tome, tiraži proznih knjiga, mahom romana, u zavisnosti od teme i autora, idu u po nekoliko stotina hiljada primeraka.

Kineski pisci su uvereni da nisu dovoljno prisutni u svetu. Moglo se zaključiti da će to biti deo sledeće faze kineskog “otvaranja”.

Kina povlači poteze kojima je cilj razvoj kulture. Tako je pre nekoliko godina u Pekingu, u lepoj i modernoj zgradi u stilu tradicionalne kineske arhitekture namenski za to građenoj, otvoren Nacionalni muzej savremene kineske književnosti. Prva faza gradnje je završena, a na velikoj površini, na kojoj se muzej nalazi, sledi druga faza. Trenutno muzej ima tri izložbene sale sa po 500 kvadratnih metara površine. Prvi nivo je posvećen sedmorici najvećih kineskih pisaca dvadesetog veka, a svaki od njih dobio je poseban prostor. Na drugom nivou nalazi se izložba posvećena savremenoj kineskoj književnosti, gde se nalaze podaci o 420 autora. Na trećem nivou, pored ostalog, nalazi se 55 biblioteka od isto toliko pisaca koji su svoje knjige poklonili muzeju, sa 80 000 knjiga. Na ogromnoj vazi u ulaznom holu nalaze se potpisi 5 000 kineskih pisaca. Otvoren prostor oko muzeja ispunjen je skulpturama.

Da li bi sada bilo vreme da se kod nas pristupi otvaranju muzeja srpske književnosti kada država vrši velika ulaganja u niz važnih projekata? Možda bi se mogao naći prostor u nekoj od tolikih zgrada bivše zemlje koji još nije priveden nekoj nameni.

Kako nastoji da brine o savremenom stvaralaštvu, tako Kina poklanja dosta pažnje spomenicima kulture iz svih istorijskih epoha, kao i njihovoj prezentaciji. Od nekadašnjeg dinastičkog sedišta, pa potom komunističkog, Zabranjenog grada u Pekingu pa do Kineskog zida, od Muzeja moderne istorije Tjencina, koji je u privatnom vlasništvu, do jedinstvenog Muzeja ratnika i konja u prirodnoj veličini od terakote kod Sijana, od šangajskog muzeja voštanih figura o istoriji grada do televizijskog tornja “Istočni biser”, pa do pagoda i hramova, kuća slavnih pisaca i specijalnih parkova koje smo posetili, svugde se naplaćuju ulaznice i svugde su vidljivi red i čistoća, ali i mase ljudi koji su svaki dan prisutne. Čuveni muzej ratnika kod Sijana godišnje poseti preko dva miliona ljudi, što je svakako znatno manje od broja posetilaca Zabranjenog grada u Pekingu.

I pored prihoda od ulaznica, država u velikom broju slučajeva ulaže sredstva u izgradnju i održavanje mnogih lokaliteta. Srbija bi i po tom pitanju mogla da vidi korisna iskustva i da se podseti na potencijale koje ima, od Gamzigrada i Lepenskog vira do drugih spomeničkih lokaliteta iz raznih vremena. Nije uvek samo problem u novcu, mnogo je veći problem odsustvo ideja i preduzimljivosti. Isti problem koji imamo i u sferi ekonomije.

Sigurno je da utisci koje posetilac ponese iz Kine prevazilaze sva očekivanja. Ne mogu se pri kratkoj poseti videti svi procesi koji se dešavaju u tako velikoj zemlji, niti koliko je u svakodnevnom životu prisutna partijska isključivost. Onaj ko bi rekao: a gde nije, bio bi u pravu. Može se pretpostaviti da birokratija i korupcija nisu zanemarivi faktori života savremene Kine. Ali, zadivljuju snaga i odlučnost sa kojima je ta zemlja ušla u otvaranje prema svetu i u promene. Rezultati su više nego uverljivi. Posledice su po ceo svet vidljive, ali i podsticajne. Svet više nikada neće biti onakav kakav je bio pre buđenja toga “uspavanog lava”.

DRAGAN DRAGOJLOVIĆ