Naslov: Banat

U komadu “Banat”, sastavljenom od dvadeset kratkih scena, u kojima intenzivno pulsira život, Uglješa Šajtinac je, iz neočekivanog ugla, ne zaobilazeći ni tamne strane naše istorije, opisao istorijsko razdoblje, koje počinje šestoaprilskim bombardovanjem Beograda, a okončava se nekoliko godina kasnije, u trenutku kad pobedonosna revolucija slama u Jugoslaviji stari društveni poredak.

On je, zapravo, prikazao zbivanja u vojvođanskom selu, gde žive jedni pored drugih i Srbi i banatski Nemci, u stvari sudbinu nekoliko mladića i devojaka, koji odrastaju u ratnom okruženju, prerastaju iz dece u odrasle, nesrećne, tragične ljude. To su mladi Nemac, u početku opčinjen Hitlerom, a potom, kad bude obogaljen na Istočnom frontu, lišen svih iluzija, dva tek zadevojčena deteta u kojima se budi ženstvenost, dogmatični skojevac s knjigom “Kako se kalio čelik” u rukama i srcu, i, najzad, jedan student, sin protivnika partizanskog pokreta, opsesivni filmofil, koji iz blatnjavog seoskog okruženja neprestano beži u idealizovani svet na filmskom platnu, s detinjskom bezazlenošću i očaranošću otkriva da tamo negde napolju postoji i jedan drukčiji, uzbudljiv i nepoznat svet. Ti junaci, psihološki dobro obrazloženi, upleteni su u složene, tanane međusobne odnose, što njihov slučaj čini i verodostojnim i zanimljivim s ljudskog stanovišta.

S druge strane, u komadu ponešto nije ni uspelo. Šajtinčeve dramske prizore, koji deluju kao posebne celine, ne povezuje razvijen zaplet, već to čini istovetan okvir u kojem se oni odigravaju, naracija koja više pripada romanu no drami. Takav postupak dovodi i do redukovanja fabule na ogoljenu okosnicu zbivanja, unekoliko zamagljuje njihov dublji smisao i složenije značenje.

Tu seriju scena, nalik na dovršene priče, Dejan Mijač je postavio na blago iskošenu padinu, čiji je jedan ugao zaravnjen. Na tom platou, s nekoliko komada nameštaja, naznačen je enterijer seoske kuće, u kojoj se odigrava završni čin tragedije jedne folksdojčerske porodice, koja, i zbog postupaka jednog od svojih članova, i zato što mora da podeli kolektivnu krivicu s etnosom kojem pripada, gubi vekovni zavičaj i odlazi u neizvesno izgnanstvo. Iza tog pozorja života, dok se naglo okončavaju sentimentalne simpatije i mladalačka drugovanja, reditelj projicira na horizontu sliku beskrajne, pustošne banatske ravnice, bezmerno dubokog neba nad njom, sugerirajući nam da je priroda ravnodušna prema ljudskoj patnji. A sličnu funkciju ima i uzbudljiva muzika Isidore Žebeljan, u koju je inkorporirana i muzika iz ondašnjih nemačkih sladunjavih filmova, prvenstveno pesme Zare Lenader. I dotle je sve u redu, sve u duhu ovog komada.

Ali, Dejan Mijač čini i jednu krupnu grešku. On glavne uloge, Magdalene i Svetislava, Đuđe i Ervina, dodeljuje ili tek potvrđenim ili sasvim neafirmisanim glumcima, prve dve Dubravki Kovjanić i Milutinu Miloševiću, dve druge Jeleni Petrović i Petru Benčini. Oni uspevaju samo da skiciraju osnovne obrise likova, pri čemu ne produbljuju ono u njima što je jedva vidljivo, diskretno nagovešteno, što kao tanana motivacija visi na tankom koncu, što u atmosferi koja se oko njih širi lebdi u vazduhu. Još manje im polazi za rukom da postignuto u prethodnom prizoru prenesu u produbljenom obliku u sledeću scenu kako bi likovi postali punokrvniji i životniji.

Pa ipak, i s tim očevidnim nedostacima, predstava na kojoj se prikazuje komad Uglješe Šajtinca “Banat” imaće pozitivan efekt, makar i zato što unapređuje status jednog očigledno darovitog dramskog pisca u punom sazrevanju, što ojačava poziciju savremene srpske drame u času kada ona, i s promenama kroz koje prolazi Sterijino pozorje, postepeno gubi prestiž s pravom stečen u proteklim decenijama.