Zle kaluđerice i dobri UČK

Prvo i za sada jedino izdanje kosovskog vodiča ugledalo je svetlost dana u novembru 2007. u Londonu. Kuća Bradt Travel Guides Ltd, specijalizovana za turističke vodiče, reklamira se kao izdavač posvećen „istraživanju puteva kojima se ređe ide”. Pisci Vodiča kroz Kosovo su Verena Kraus i Gejl Varender, od kojih je jedna došla sa Oksforda, a druga bila u proslavljenom Rojtersu. Obe su radile na projektima koje EU finansira na KiM i obe odlično govore albanski jezik, ali ne i srpski. Na prvi pogled, Vodič kroz Kosovo je jedan od pokušaja izdavača da predstavi države i regione Balkana, jer je on u više izdanja objavio i vodiče kroz Abaniju, Bosnu i Hercegovinu, Hrvatsku, Mađarsku, Makedoniju, Crnu Goru, Srbiju i Sloveniju. Ali ako se zagleda u one delove knjige koji se obično preskaču, a to su uvodne izjave zahvalnosti, može se steći i utisak u pogledu izvora koji su bitno uticali na konačni izgled dela: jedno srpsko i desetine albanskih imena. Tako je već na prvim stranicama određeno „načelo multietničnosti”, za koje se autori toliko zalažu. To što sledi sasvim je u skladu sa izborom savetnika: odsustvo svake izbalansiranosti u opisivanju kako prošlih tako i sadašnjih vremena. OVK je gotovo romantičarski pokret za samoopredeljenje, pojedine vođe se upoređuju sa Če Gevarom, jugoslovenska (srpska) vojska i policija su klasični negativci (kao u vesternima ili starim dobrim filmovima o Drugom svetskom ratu), a bilo kakvo srpsko udruživanje u postkumanovskom Kosmetu karakteriše se kao kriminogena ili bar sumnjiva organizacija. Za ratom razorene spomenike kulture albanskog življa, krivci su naravno Srbi, čak i kada je reč o posledicama NATO bombardovanja, a srpski spomenici su bezlično „uništeni”, kuće „spaljene” – kao da je Božja kazna u pitanju. Albanci da nešto spale, to piscima vodiča uglavnom ne bi palo na pamet. Prosto se desilo. Najveće „dostignuće” predstavlja pronalazak da je „moderno vreme slava ovog mesta (reč je o Dečanima) povezana s imenom porodice Haradinaj”. Ali ima još takvih, kao ono o 2004. spaljenoj Bogorodici Qeviškoj, gradskoj crkvi jedinstvene arhitektonske vrednosti, čuvenoj i po nekad izuzetnom živopisu. Woj je posvećeno jedva deset redova, u koje je uredno stalo i da je reč o objektu iz dardanskog perioda, koji su Sloveni/Srbi pretvorili u pravoslavnu bogomolju. Tvrdnje o postojanju džamija i pre dolaska Turaka (za staru džamiju u Gnjilanu kaže se da je podignuta u XIV veku, iako je odavno utvrđeno i potvrđeno da je izgrađena 1772. godine) moglo bi svemu dati i humorističku notu kad bi čitalac počeo da proverava navedene činjenice. Ali, na sajtu izdavačke kuće navodi se da je vodič namenjen turistima, dijaspori i brojnim nevladinim organizacijama, a oni će ovu knjigu prigrliti svom snagom. Sve izmišljotine će se pretvarati u „suštu istinu”. Upozorenje! Ne preporučuje se, niti je bezbedno, voziti po Kosovu automobil sa srpskim registarskim tablicama, posebno sa beogradskim, iako oznake možete videti u srpskim područjima. Van srpskih područja to bi moglo predstavljati metu ekstremistima. Izuzetak su srpske registarske tablice iz područja u Srbiji koje nastanjuju Albanci ili koja su prijateljski nastrojena prema Albancima: VR – Vranje, NP – Novi Pazar i NS – Novi Sad. Registarske tablice iz Crne Gore, posebno ako imaju crnogorski simbol i naročito PG – Podgorica, UL – Ulcinj, BR – Bar, BA – Berane, ali i BD – Budva, u celini uzev, bezbedne su na Kosovu. Nikakvih problema nema sa makedonskim, bugarskim, hrvatskim, albanskim ili bosanskim tablicama. Priština – u zemlji čuda: Najveći izazov u Prištini predstavlja relativni haos koji vlada kada je reč o imenima ulica. Decenijama je davanje imena ulicama bilo visokopolitizovan proces, a imena su se menjala koliko često su se menjali i režimi. Ono što je danas Ulica Nene Tereze (Majke Tereze) svojevremeno se ponosno zvala Ulicom maršala Tita. Bulevar Bila Klintona bio je Lenjinova ulica, a Ulica Tirane zamenila je nekadašnju Beogradsku ulicu. Može se dogoditi da jedna ulica ima tri imena: pređašnja Dubrovačka sada nosi ime Gazmenda Zajmia, a neki stranci koji su tu živeli nazvali su je ulicom San Franciska, zato što se strmo penje uzbrdo. Ma koliko prvi pogled zbunjujuće, najpouzdaniji način da se odredi pravac kretanja je da se pozovete na neki gradski toponim. Nije neuobičajeno da, recimo, kažete policijska avenija za ulicu koja vodi ka policijskoj stanici. Građani Prištine su navikli na međunarodne posetioce i bićete iznenađeni kad shvatite koliko prolaznika govori strane jezike. Ako ne govore engleski, uvek možete da probate sa nemačkim ili srpskim. Kosovski muzej: Najčuveniji eksponat u obimnoj arheološkoj i etnološkoj zbirci svakako je mala statua od terakote, ne viša od 30 centimetara. To je Boginja na tronu za koju se veruje da je stara oko 6.000 godina. Pronađena je u blizini Prištine 1956. Nekoliko meseci pre poslednjeg rata statua je “kidnapovana” i preneta u Beograd sa još 1.247 eksponata. U maju 2002, posle intervencije UN na visokom nivou, Boginja na tronu je vraćena u Prištinu. Na istaknutom je mestu u prizemlju, u stalnoj postavci muzeja. Nijedan drugi ukradeni eksponat nije vraćen. Ahtisarijev plan predočen Savetu bezbednosti UN sadrži kao jedan od uslova povraćaj eksponata. Centralno Kosovo: Nacionalistički pisci iz XIX veka, kao što je bio Vuk Karadžić, preobrazili su kosovski mit u sveprožimajuću nacionalnu ideologiju. Srpski nacionalni identitet koji se u to vreme stvarao definisan je u oštrom kontrastu prema identitetu osmanskih Turaka. Istorijski trenutak poraza od turske vojske iskorišćen je za predstavljanje srpske nacije kao junaka koji su se žrtvovala u borbi protiv turskih zavojevača. Iživljavanje Lazarevog kulta je bilo korisno sredstvo za pripremu stanovništva za proglašenje nove srpske kraljevine 1882. Ovo je možda sitnica, ali vredi zabeležiti: u najranijim hronikama, onim napisanim neposredno posle bitke, Kosovska bitka je opisana kao srpska pobeda nad turskom vojskom. Zapadno Kosovo, Peć – nova imena ulica: Celo Kosovo, a posebno Peć, predstavlja jedno od onih malobrojnih mesta u svetu gde ulice dobijaju imena po političarima koji su još živi. Ovaj izbor odražava najnoviju istoriju Peći. Ulica Tonija Blera dobila je ime u znak sećanja na napore koje je britanski premijer uložio ne bi li stekao podršku Evropljana i saveznika u NATO za odluku da se bombarduje Srbija. Vilijam Voker, veteran među američkim diplomatima, bio je prvi svedok masakra u Račku u januaru 1999. na funkciji šefa verifikacione komisije OEBS-a na Kosovu. Voker je 16. januara javno osudio ubistvo 45 seljana na zapadnom Kosovu u masakru za koji je optužio srpske snage bezbednosti. Milošević ga je odmah proglasio za personu non grata. Wegov izveštaj o masakru u Račku uzbunio je Zapad i utro put pregovorima u Rambujeu na kojima srpski i albanski vođi nisu uspeli da sklope mirovni sporazum. Kosovska verifikaciona misija s Vokerom na čelu evakuisana je sa Kosova 19. marta 1999, samo nekoliko dana pre nego što je počelo bombardovanje NATO. U Peći se nalazi i Ulica NATO kao i ulica koja nosi ime po američkom državnom sekretaru Madlen Olbrajt. Kongresmen Eliot Engel, ne samo da je dobio ulicu, već je tu i njegov džinovski poster koji gleda pravo na tržni centar Meta Barjaktari (vlasnik tog tržnog centra je Albanac iz Sjedinjenih Država). Demokrata iz Wujorka, kongresmen Engel poznat je kao strasni pobornik prava kosovskih Albanaca na samoopredeljenje. U američkom Predstavničkom domu je član Odbora za odnose sa inostranstvom i kopredsedavajući albanskog kokusa. Pećka patrijaršija: Iz centra Peći lako možete pešice do Pećke patrijaršije. Ona je na pola sata hoda od glavne autobuske stanice. Najbrži i najjednostavniji način jeste da zaustavite taksi na ulici ili pozovete radio-taksi. Naći ćete nekoliko takvih stajališta na glavnom trgu i u Ulici Eliota Engela. Ako dolazite kolima iz Prištine, krenite levo kod prvog skretanja (Ulica Bila Klintona), pa onda ponovo levo kod drugog skretanja (Ulica Mbreteresha Teuta). Posle 200 metara skrenite desno i nastavite Ulicom generala Veslija Klarka do kontrolnog punkta italijanskog Kfora, na ulazu u Rugovsku klisuru, odmah iza pećke bolnice. Kaluđerice su vrlo izbirljive kada odlučuju koga će pustiti unutra. Na italijanskom kontrolnom punktu morate da pokažete identifikacioni dokument sa slikom i možete se samo ponadati da će se kaluđericama dopasti kako izgledate. Nekoliko godina kaluđerice odbijaju da dopuste da uđe bilo ko čije im ime deluje albanski. To može biti izuzetno neprijatno i razočaravajuće ako putujete sa prijateljem koji je kosovski Albanac i sigurno ne pomaže poboljšanju odnosa među zajednicama. Selo Crkolež – crkva Sv. Jovana: Na oko pola puta od Mitrovice do Peći u opštini Istok nalazi se mala crkva na brdu u selu Crkolež. Ako dolazite iz Srbice, skrenite desno između sela Čitak i Rakoš. Zemljani neasvaltirani put vodi u brdo oko tri i po kilometra. Dok vozite videćete s leve strane nekoliko uništenih srpskih kuća, a potom skrenite desno ka crkvi. Dečani: Mesto je najpoznatije po manastiru Visoki Dečani u šumi Dečanskog kanjona. To je stvarno remek delo pravoslavnog umeća podizanja manastira, spoj različitih stilova i možda najmirniji i najimpresivniji spomenik na današnjem Kosovu. Nešto što zaista mora videti svako ko dolazi na Kosovo, jer nijedan drugi spomenik ne odaje svu lepotu kosovskog kulturnog nasleđa kao Dečani. Manastir koji godinama obožavaju i štite sve zajednice, muslimanska i hrišćanska, preživeo je vekove ratova i sukoba. U moderno vreme slava ovog mesta je tesno povezana sa imenom porodice Haradinaj. Ramuš Haradinaj je bio najistaknutiji komandant OVK u ovom delu Kosova. Posle rata uniformu je zamenio odelom i osnovao Alijansu za budućnost Kosova, koja je na izborima 2004. bila treća. Godine 2004. Ramuš Haradinaj je postao predsednik vlade, ali je posle 100 dana bio prinuđen da se povuče s položaja kako bi se suočio sa optužbom za ratne zločine pred Haškim tribunalom. Junik: Vlasnik juničke kule i direktor Regionalnog instituta za zaštitu spomenika u Peći Abdul Hodžaj rado će vam ispričati istoriju te građevine i kazati nešto više o svom čukun-čukundedi, članu Prizrenske lige. Delegati iz Junika sastali su se u kuli da bi usaglasili stavove, pre nego pošalju predstavnika u Prizren 1878. U ovoj kuli se sastajalo i Veće staraca koje je kontrolisalo način sprovođenja običajnog prava. Ako krenete od glavnog trga u brda i prođete policijsku stanicu, naići ćete na staru vodenicu koja pripada porodici Gačaferi. U prošlosti je vodenica korišćena za valjanje vune za sukno od koga su pravljene tradicionalne pantalone. Voda iz ereničkog potoka (Ereniku) prolazila je ispod vodenice i pokretala vajavicu (mašinu koja se koristila za valjanje vune) i ovo prvi “industrijski” pogon u Juniku. Tokom rata 1999. pripadnici OVK su tu uspostavili privremeni operativni centar a struju dobijenu iz ereničkog potoka koristili su za napajanje svojih kompjutera. Đakovica: U Đakovici su postojale dve pravoslavne crkve: jedna podignuta 1823. godine u kojoj su se nalazile mnogobrojne ikone i freske, i druga iz perioda 1992-1998, okružena velikim gradskim kućama sa baštama. Prva crkva uništena je u martu 2004. godine, dok je druga, ona novija, uništena 1999. Okolina Đakovice, Radonjićko jezero: Ovo jezero je akumulaciono, koristi se kao rezervoar vode za piće, tako da je potpuno opravdano zabranjeno kupanje u njemu. Jezero je izgrađeno 1976. u okviru projekta koji je finansirala Svetska banka, a brana i sistem filtracije i danas je moderan i dobro funkcioniše. Celo područje oko jezera je vrlo privlačno i pogodno je za šetnju. Južno Kosovo, Prizren: Krajem XIX veka porodica Rotul imala je značajan uticaj na upravljanje zbivanjima u Prizrenu, a 1875. počela je da štampa prve dvojezične srpsko-turske novine Prizren. Broj stanovnika Prizrena se povećavao pa se procenjuje da je 1836. u gradu živelo 26.000 stanovnika. U periodu 1874-75. godine (kad je Prizren sedište vilajeta) u gradu je živelo između 30.000 i 40.000 ljudi; od toga 80 do 90 posto su muslimani (mahom Albanci), 8.000 bili su Srbi (mahom pravoslavne vere), a bilo je i 2.000 katolika. Stanovništvo je obuhvatalo i oko 2.000 Vlaha (Slovena koji su govorili latinizovanim jezikom) i oni su bili poznati kao Gogi (zidari, tesari). Krajem 60-ih godina XIX veka osnovali su školu u kojoj se nastava odvijala prvo na grčkom i srpskom, a potom samo na grčkom. Postojale su i turske, srpske, italijanske i albanske škole koje su uživale podršku raznih vlasti. U spisima iz XIX veka vidi se da je u Prizrenu bilo 25 džamija, osam tekija, 13 krčmi i dva hamama. Vlaška manjina je koristila crkvu Svetog spasa koju je srpsko pravoslavno stanovništvo 1869. pokušalo da povrati, što je podstaklo Vlahe da zapale ikonostas. Vremenom je Vlahe asimilovala srpska zajednica. Politički život postojao je sve nemirniji krajem XIX veka. U toj fazi Prizren je bio sedište vilajeta, njegova sudbina je samim tim bila tesno povezana sa sudbinom sve slabijeg Osmanskog carstva. Odnosi Albanaca i Srba prvi put su počeli da se naglo kvare dolaskom stotina muhadžirskih izbeglica (muslimanski Albanci) prognanih iz Niša i okolnih područja u Srbiji krajem sedme decenije XIX veka, kako je napredovala srpska vojska. Albanci su u sve većoj meri zabrinuti zbog teritorijalnih ambicija Srbije, strahujući da bi mogla da ih zadesi sudbina koja je zadesila i muhadžire. Prizren je postao sedište prvog albanskog nacionalnog pokreta – Prizrenske lige; pokret je formiran oko grupe vodećih intelektualaca i bogatih zemljoposednika. Grad Prizren predstavljao je logičan izbor za sastanak i sedište pokreta, jer je iz njega bilo mogućno obezbediti pristup stranim ambasadama radi lobiranja. Međutim, diplomatski napori Prizrenske lige nisu urodili plodom i Osmanska imperija je, smatrajući da se Liga okreće nasilnom separatizmu, preduzela oštre mere protiv pripadnika; neki su zatočeni u tvrđavi Kaladža. Crkva Sv. Đorđa: Izgradnja ove srpske pravoslavne saborne crkve počela je 1856, a završena je i oslikana 1887. godine. Izgradnju su finansirali srpski trgovci iz Prizrena. Unutrašnjost crkve bila je veoma bogato ukrašena i projektovana, sa kamenim pločama različitih boja, od poliranog oniksa i mermera; na zidovima su freske freskoslikara iz Debra i mnoštvo ikona. Godine 1903. podignut je drveni zvonik. U crkvi se nalazilo mnoštvo starih knjiga i ikona iz drugih crkava koje su ruinirane 1999. Nažalost, sve je to izgubljeno u martovskim nemirima 2004. godine, kada je ova crkva prvi put opljačkana i spaljena, a na zidovima su ispisani agresivni grafiti. Rekonstrukcija crkve se obavlja u okviru programa rekonstrukcije kosovske vlade. U neposrednoj blizini, preko puta velike crkve Sv. Đorđa je još jedna mala crkva. Na putu ka gradu na brdu prolazite područje napuštenih srpskih kuća u kojima više od tri godine niko ne živi, tako da su zarasle u korov. Srbi su počeli da se vraćaju, ali su pobegli posle nemira u martu 2004. Dok se dalje penjete s desne strane, iza bodljikave žice koju je postavio Kfor, nalazi se pravoslavna crkva Hrista spasitelja. Crkva je podignuta u XIV veku, u vizantijskom stilu. Za vreme vladavine Mahmut-paše Rotulija 1882. (na zgranutost lokalnog srpskog stanovništva) odlukom osmanskih vlasti data je na upotrebu vlaškom stanovništvu. To je dovelo do žalbe koja je 1869. podneta porti u Istanbulu. Crkva je vraćena Srbima 1912, u vreme kada su Vlasi već uveliko bili asimilovani. Oslikana u dve faze – prvo, deo oko oltara negde oko 1335. godine, a potom ostatak crkve oko 1348. godine. Razjarena gomila je 2004. godine uspela da se popne do ove crkve i posmatrača sa strane može samo da začudi kako Kfor nije uspeo da ih zaustavi, s obzirom na to da postoji samo jedan pristupni put, ali se može pretpostaviti da je taj put bio previše uzan za tenkove. Nažalost, crkva je tom prilikom oštećena i sada se rekonstruiše. Crkva Svete nedelje, koju je 1371. godine podigao kralj Marko, nalazi se nešto dalje na brdu, ali joj je sada teško prići zbog napuštenih, u korov zaraslih kuća. Bogorodica Qeviška – crkva Sv. Petke: Ova crkva očigledno potiče iz vremena pre dolaska Slovena u Prizren, još iz dardanske ere. Identifikovano je najmanje sedam građevinskih slojeva, počev od Rimljana, uključujući obnovu u IX veku. Sloveni su je pretvorili u pravoslavnu crkvu i to je ostala do dana današnjeg. Godine 1307. obnovio ju je Milutin koji je angažovao Grka freskoslikara. Kasnije u vreme osmanske vladavine crkva je ponovo pretvorena u džamiju (veruje se da je to bilo negde oko 1756. godine) i nazvana je Obećanom džamijom; na vrh je postavljeno minare (ostaci minareta mogu se naći u obližnjem arheološkom muzeju). Godine 1923. minare je srušeno. U martovskim nemirima 2004. crkva je veoma teško oštećena. Okolina Dragaša, Restelica: Najveći deo stanovnika naselja živi u Italiji i vraća se tek u julu i avgustu, jer ovde nema posla. Put je asfaltiran od Dragaša. Kad bude do kraja izgrađen trebalo bi da vodi još 18 kilometara, do makedonske granice. Makedonci već imaju graničnu postaju, ali granični prelaz na strani Unmika još nije gotov, pošto Unmik okleva da pušta veliki broj ljudi na taj prelaz. Na 30 kilometara od granice je makedonski zimski centar Mavrovo. Mir potpune divljine sa vrhovima Vrsač i Crni kamen, povremeno poremeti samo poneka ovca, šarplaninac ili vuk. Lokalni Goranci će vas upozoriti na opasne Albance za koje kažu da prelaze albansku granicu i upućuju se naoružani u Makedoniju. Mi smo, međutim, utvrdili da su ti incidenti retki. Orahovac: Izvesnu predstavu o prošlosti Orahovca steći ćete zahvaljujući Halvetijskoj tekiji. Ona se nalazi tik uz veliku džamiju sa dva minareta u arapskom stilu (Arapi su je i finansirali), džamiju koja je neadekvatna zamena za drevnu osmansku džamiju iz XV veka. Za razliku od džamije tekija je, međutim, zadržala najveći deo osnovnih obeležja. Stara je više od 350 godina, a osnovao ju je sin čoveka koji je osnovao Halvetijsku tekiju u Prizrenu. Godine 1973. stavljena je pod zaštitu države. Dana 20. jula 1998. godine 300 do 400 ljudi našlo je utočište u tekiji, krijući se od srpskih snaga. Prema kazivanju svedoka koga je intervjuisala organizacija Amnesti internešenel, srpska policija je saopštila šeihu da će, ako ti ljudi ne napuste tekiju, policijske snage ući u nju, ali su potom, kada su ljudi počeli da izlaze, srpske snage otvorile vatru. Sutradan je 76-godišnji stari poštovani šeih Mehudin Šehu pogođen u leđa u dvorištu; ubili su ga pripadnici srpskih paravojnih snaga. Bio je to kraj mukotrpnog ali časnog života čoveka koji je u dva navrata ukupno proveo 13 godina u zatvoru (godine 1945. osuđen je na tri godine zbog saradnje sa Nemcima, da bi 1955. bio osuđen za “dela” protiv države). Tokom 50-ih i 60-ih godina komunističko rukovodstvo se naročito okomilo na verske vlasti. Šehuu je oduzet jugoslovenski pasoš i lišen je biračkog prava, ali mu je vlada Lihtenštajna izdala diplomatski pasoš. Wegov sin, ako odete u tekiju, pokazaće vam fotografije i upitati vas želite li da se upišete u knjigu posetilaca – bili su i Bob Dol, komandanti Kfora i bivši specijalni predstavnici generalnog sekretara. Danas je šeih u tekiji sinovac pokojnog šeiha Mehudina Šehua. Okolina Orahovca, Velika Hoča: Velika Hoča je srpsko selo u kome živi oko 700 stanovnika, na oko osam kilometara od Orahovca, u pravcu Suve Reke. U selu je čitav niz drevnih istorijskih građevina i poznato je po karakterističnoj atmosferi, odiše mirom, po čemu se veoma razlikuje od ostatka okoline Orahovca. Vredi ga posetiti, iako može biti teškoća kada pokušate da obiđete neke istorijske građevine, jer je srpsko stanovništvo vrlo sumnjičavo prema posetiocima. Stanovnici su, međutim, pripremljeni za posete švajcarskog Kfora, tako da se u selu nalaze i natpisi kojima se reklamiraju lokalna rakija, med i medovina. Godine 1198. Stefan Nemanjić je poklonio ovo zemljište manastiru Hilandar tako da se tu razvio važan duhovni centar. U dokumentima je zabeleženo postojanje najmanje 12 crkava, mada su danas samo tri preostale. Suva reka – okolina, Crkve u Mušutištu: Sela Mušutište i Povoljane smeštena su u podnožju Visokog brda, s leve strane puta Priština – Prizren. Mušutište je od 14. veka značajan verski centar, a velika crkva podignuta je 1315. godine. Nažalost, crkva je sada potpuno uništena, tako da, baš kao i druge crkve u ovom području, predstavlja samo ruševine. Gnjilane: Broj stanovnika i veličina Gnjilana i okolnog područja uvećali su se posle 1999. na oko 133.000, uključujući tu i više od 12.000 kosovskih Srba. Oni mahom žive u selima, i redovno dolaze autobusom da prodaju robu na pijaci u bočnim ulicama kraj crkve. Često možete da vidite žene u crnim maramama kako dolaze u banke da podignu penziju, a na ulicama Gnjilana govori se srpski. Uroševac: Preko puta Glavnog trga, iza blistavog centralnog hotela, zajedničko dvorište dele pravoslavna crkva okrečena narandžasto i blistava bela modernizovana džamija; to je redak primer tolerancije u Uroševcu. Crkva je zaključana iza kapije i vreća sa peskom i odiše atmosferom zapuštenosti i zapostavljenosti. Okolina Uroševca, Nerodimlje: Selo se nalazi šest kilometara zapadno od Uroševca. Tu se sreće bifurkacija koja je, kako uče svi dobri kosovski đaci, jedinstvena u Evropi. Reka Nerodimka se deli i teče u dva različita pravca – jednim delom ka Egejskom moru, dok drugim teče ka Bugarskoj i Crnom moru. Nerodimlje je važno iz srpske istorijske perspektive. Ovde je 1321. preminuo kralj Milutin, a Stefan Dušan je krunisan 1335. Stefan Dečanski je ovde proveo dosta vremena, kada je pripremao povelju i planove za manastir Visoki Dečani. U Nerodimlju se nalazi veliki park i palata, kao i crkva Vaznesenja Gospodnjeg (manastir Stefana Uroša). Manastir Svetih arhanđela u Nerodimlju, podignut još u XIII veku, nažalost je uništen u leto 1999. Pregovori o trgovinskim pravima vođeni su u ovoj palati sa dubrovačkim trgovcima; pregovaralo se i o pravu na trgovinu srebrom iz Novog Brda. Kamp Bondstil: Bondstil se nalazi na putu Vitina – Uroševac. Logor koji je dobio ime po DŽejmsu L. Bondstilu, junaku vijetnamskog rata, nije grad, ali je u suštini veliki kao grad; u njemu je jedini pravi restorani burger-king i Antoni’s pica na Kosovu, tri gimnastičke dvorane i dve kapele, kao i obrazovni centar Lora Buš koji je povezan sa univerzitetima u Merilendu i Čikagu. Tu je heliodrom, kao i zatvor, u kome navodno ima i vojnih zatvorenika koji nisu Amerikanci i nisu sa Kosova, mada niko nije sasvim siguran u to. Ovo je najveće namenski izgrađeno vojno postrojenje koje su SAD podigle od završetka vijetnamskog rata – odavde se hrani i snabdeva oko 7.000 američkih vojnika pripadnika Kfora. U oblasti Uroševca ovo je najveći poslodavac i izvor raznih poslovnih ugovora. Logor je na površini od nekoliko jutara (konkretno 360.000 kvadratnih metara), a njegov obim je devet kilometara. Tokom gradnje trebalo je iskopati više od 150.000 kubnih metara zemlje. Zahvaljujući debeloj čeličnoj ogradi i činjenici da ima devet kula-osmatračnica, Bondstil je jasno vidljiv sa velike udaljenosti, posebno tokom noći, između ostalog i zato što je snažno osvetljen. Dok UN naglašavaju privremeni status svog boravka tako da su postavile kontejnere koji su i posle sedam godina i dalje privremeni, SAD su se od samog početka čvrsto ukorenile tako da ovaj logor odiše atmosferom trajnosti. Vojnici žive u namenski podignutim drvenim paviljonima. Pošto nije bilo odgovarajuće kanalizacione mreže, za logor je postavljena posebna kanalizacija. Ako nemate poziv ili ako niste Amerikanac sa VIP statusom teško ćete ući u logor čak i ako imate američki pasoš; i ako uđete, malo je verovatno da ćete moći da kupujete u “djuti-fri” sa izuzetno povoljnim cenama. Za mnoge stanovnike Kosova logor Bondstil će najverovatnije ostati prava američka misterija. Kosovski Če Gevara: Adem Jašari je rođen 28. novembra 1955. kao jedno od osmoro dece u porodici Jašari. Otac Šaban Jašari radio je kao učitelj, ali je 1952. optužen za nacionalizam i bilo mu je zabranjeno da se bavi prosvetnim radom. Najstariji sin Rifat emigrirao je u Švajcarsku 1969. i slao novac u Prekaz. Drugi sin je radio u fabrici municije u Srbici dok 1990. nije otpušten. Sam Adem koji je imao petoro dece i nikad stalno zaposlenje. Učestvovao je u protestima 1981. U decembru 1991. srpska policija je opkolila selo Prekaz u potrazi za Ademom Jašarijem i bratom. Tada su uspeli da pobegnu u Švajcarsku uz pomoć Jakupa Krasnićija, nekadašnjeg političkog zatvorenika koji je postao aktivista DSK, a potom i prvi predstavnik OVK. Adem se vratio 1993. da bi planirao formiranje OVK. U julu 1997. u odsustvu je osuđen na 20 godina zatvora. Ubijen je 7. marta 1998. u svome domu i postao je kosovski Če Gevara. Obično ga na slikama prikazuju sa karakterističnom razbarušenom kosom i bradom, u vojnoj uniformi i sa kalašnjikovom u rukama. Ovenčan je slavom junaka i retko se dovodi u pitanje sporna uloga aktiviste-ilegalca, emigranta i atentatora na policiju. Spomenik u Prekazu podignut je u slavu Adema Jašarija kao čoveka koji je branio albansku otadžbinu, a njegov portret ukrašava brojne zidne kalendare i zgrade. Najpoznatija građevina koju ukrašava njegova slika je Sportski centar “Boro i Ramiz” u Prištini. Priredio i preveo Ratomir MilikiĆ, saradnik Instituta za savremenu istoriju u Beogradu