Skica istorije

Ograničenost izložbenog prostora Kuće legata usmerila je Zorana Erića, glavnog kustosa MSUB i autora izložbe, da na hronološki jezgrovit način akcentuje umetničke pojave i umetnike eksperimentalnog duha koji su pomerali granice, menjali jezik umetnosti jugoslovenskog umetničkog prostora između 1951. i 1989. godine. Istovremeno, ovaj istorijski okvir smešta predstavljena dela u kulturno-politički kontekst samoupravne socijalističke Jugoslavije, bez kojeg ni Muzej savremene umetnosti kao reprezentativna institucija savremenosti, ni umetnost ovakvog karaktera nije moguće zamisliti. Tako je, na primer, politički raskid sa SSSR-om svoj umetnički ekvivalent imao u radu Petra Lubarde, koji radikalno odstupa od jugoslovenske međuratne umetnosti, ali i estetike socijalističkog realizma. Zato slikom Fantastični predeo sa ključne izložbe u galeriji ULUS 1951. godine, Zoran Erić otvara svedenu naraciju izložbe.

Postavka dalje prati najznačajnije trenutke promena u umetnosti, ali i unutardecenijske dijaloge između glavnih aktera umetničke scene, kao što su Ivan Tabaković, Leonid Šejka, Olga Jevrić, Vojin Bakić, Julije Knifer, Vjenceslav Rihter, Vladimir Veličković, Dušan Otašević, Mića Popović, Grupa OHO, Marina Abramović, Raša Todosijević, Zoran Popović, Goran Trbuljak, Mrđan Bajić, Mileta Prodanović, Bora Iljovski, Peđa Nešković... Izložbu hronološki zaokružuje slika Crna satenska kutija Marije Dragojlović, koja karakterom već sugeriše umetničku klimu devedesetih, obeleženu raspadom zemlje i njenog kulturnog prostora. Godina nastanka ove slike, 1989, ujedno je i poslednja godina u kojoj muzej sledi politiku otkupa ustanovljenu u razvijenoj kulturnoj politici SFRJ, u kojoj je, iz današnje perspektive, vizuelna umetnost imala posebno mesto. O toj razlici u percepciji možda najbolje govori podatak da je Miodrag Protić otkup u periodu između 1975. i 1979. godine ocenio kao simboličan i sveden na minimum minimuma, iako je muzej u tom periodu bio obogaćen za 265 dela za koja je utrošeno više od milion američkih dolara, što je danas nezamislivo.

Upravo takva politika otkupa omogućila je da mi danas, zahvaljujući izloženim delima, prethodni period možemo da sagledamo u svoj njegovoj protivrečnosti, iako je broj od pedeset izabranih umetnika više nego sveden. Svi navedeni elementi izložbe Zorana Erića u stvari otvaraju pitanja na koja bi nova stalna postavka Muzeja savremene umetnosti morala da odgovori. U prošlosti, profesionalna identifikacija Muzeja savremene umetnosti izražavana je recimo kroz pristupe Miodraga Protića koji je pod uticajem Alfreda Bara, prvog direktora Muzeja moderne umetnosti u NJujorku, usvajao praksu MoMA muzeja. Nešto kasnije, profesor Ješa Denegri je internacionalni profesionalni okvir pronašao u radu Larsa Nitvea i muzeja Tejt Modern u Londonu.

Nova stalna postavka, za koju je Erićeva izložba samo skica, trebalo bi da pronađe način kako da integriše bogatu istoriju i kolekciju muzeja nastalog u određenim prostornim i istorijskim okolnostima, u sasvim drugačiji i politički i kulturno i ekonomski regionalni, evropski i internacionalni kontekst. Ta integracija trebalo bi, istovremeno, da ukaže i definiše i način na koji će biti sakupljana i buduća baština muzeja. Pored toga što omogućava publici da ponovo vidi dela koja dugo nije mogla, vrednost ove izložbe je upravo u tome što oslikava i definiše trenutak preispitivanja pozicije i uloge Muzeja savremene umetnosti, kao najznačajnije institucije savremene umetnosti u našem krhkom umetničkom i kulturnom sistemu.