Plod, čvor, krik

U prostoru Muzeja istorije Jugoslavije (bivši Muzej 25. maj) otvorena je velika retrospektivna izložba slikara Petra Lubarde (1907-1974). To je događaj koji nam dolazi sa zakašnjenjem od godinu dana – trebalo je da se desi prošlog leta, povodom stogodišnjice rođenja čoveka koji se, svojim delom, kandidovao za titulu najznačajnijeg našeg stvaraoca u slikarstvu dvadesetog veka. Time osećaj neobjašnjivog lanjskog propusta nije umanjen, već donekle ublažen. To još i otud što ova izložba nije samo naše delo. NJenu osnovu čini postavka prošlogodišnje Lubardine retrospektive, priređene u Dvoru na Cetinju. Zahvaljujući angažovanju beogradskog Muzeja savremene umetnosti, ta izložba je, za ovu priliku, dopunjena eksponatima iz naših muzeja i zbirki. I sam autor izložbe je “stranac”, istoričar umetnosti Petar Ćuković, bivši direktor Narodnog muzeja Crne Gore. Manemo li se ovakvih pojedinosti, treba da budemo zadovoljni i zahvalni što nam se, kao nikada pre, pružila prilika da sagledamo Lubardino delo, ako ne u celini, a ono u veoma širokom okviru. Autor Ćuković potrudio se da produbi problemsku recepciju tog dela, deleći njegovu prezentaciju na segmente, prema bitnim obeležjima pojedinih faza u Lubardinom stvaranju. Takvom podelom lucidno je implicirano i vreme u kome su nastajala dela u pomenutim fazama, na šta aludiraju i istaknuti nazivi, kao “Samoća”, za vreme pre Drugog svetskog rata, a onda “Plod”, “Čvor” i “Krik”, za stvaralaštvo figuralnog i apstraktnog smera u posleratnom periodu. Ćuković tako nudi novo viđenje Lubardinog slikarstva, u svetlu osećajnosti “posle dvehiljadite”. Tu se više ne ističe u prvi plan glorifikovana Lubardina uloga u prevratu izvedenom u jugoslovenskoj kulturi početkom pedesetih godina prošlog veka, njenog otvaranja prema svetu i ulaska u tokove evropskog visokog modernizma, potisnutog posleratnim skretanjem prema paradigmi sovjetskog socrealizma. Lubarda se, ovog puta, predstavlja kao ličnost analogna globalnom liku modernog umetnika, čije delo nastaje u kontinuitetu stalne promene. To bitno svojstvo umetničkog modernizma oseća se u Lubarde kao “stanje duha”, više nego kao proizvod njegovog htenja. Time se donekle potiskuje u drugi plan i svojevremeno prioritetno pitanje Lubardinog položaja u relaciji novog i tradicionalnog. Sada biva jasno da je sklonost prema genetskom vezivanju Lubarde za tradiciju u doslovnom značenju reči neosnovano. Jer, i onda kada slika zavičajni crnogorski pejzaž, ili kad tematizuje sadržaje nacionalne istorije, ovaj slikar govori univerzalnim jezikom modernog umetnika sa podrazumevanim ličnim akcentom. U takvom monologu može da se oseti trag tradicijske geneze stvaralačke svesti, ali ne i dijalekt tradicionalističkog regionalizma. Na ovoj izložbi se, jasnije nego dosad, nazire gen one vrednosti Lubardinog slikarskog dela po kome je ono danas, u drugom i drugačijem vremenu, potvrdilo svoju istrajnost, opravdalo prisutnost, iskazalo se kao živo, životno...