Krvava Lasa

Tibetanski budizam važi za religiju koja, za razliku od ostalih, niti je fanatična, niti ima čvrste dogme. Tibetanska harmonija vladala je, kažu budisti, dok Kina nije 1959. godine preuzela punu kontrolu nad ovom teritorijom nad kojom tvrdi da ima vekovno pravo. Upravo obeležavawe 49-godišwice gušewa ove pobune bilo je povod za najnoviji krvavi obračun između tibetanskih demonstranata i kineskih snaga, obračun u kojem je, u zavisnosti od izvora, život izgubilo dvadesetak, odnosno oko stotinu qudi. Pored toga što se ne slažu oko broja ubijenih, kineske vlasti u Pekingu i tibetanske vlasti u egzilu ne slažu se ni oko toga ko su žrtve višednevnog nasiqa na ulicama Lase i drugih gradova na Tibetu. Dok jedni tvrde da su žrtve mahom pripadnici najveće etničke grupe u Kini, naroda Han, drugi tvrde da su ubijeni žrtve brutalne represije kineskih vlasti, koje su i inače na Zapadu zloglasne po “niskim standardima qudskih prava”. Istina je da su vlasti u Pekingu sklone zatvarawu političkih neistomišqenika, masovnim izvršewima smrtnih kazni i gušewu antirežimskih demonstracija upotrebom prekomerne sile, kao što je to bio slučaj 1989. godine na trgu Tjenanmen. S druge strane, istina je i da je Peking u posledwe vreme ulagao velike napore da se prikaže u drugačijem svetlu i da pred Olimpijske igre u svetu stvori drugačiju sliku o sebi, te da se ne bi olako odlučio na krvavi obračun sa mirnim tibetanskim demonstrantima koji su mirovali skoro dvadeset godina, svega pet meseci pred početak Olimpijade i dao izgovor zapadnim zemqama da bojkotuju Igre koje za Peking imaju veliku važnost. Tibet u svetu uživa sliku kraqevstva orijentisanog iskqučivo ka duhovnim stvarima, oslobođenog egoizma, praznog materijalizma i poroka koji opsedaju moderni industrijalizovani svet. Zapadni mediji, turističke kwige i romani, a i holivudski filmovi tibetansku teokratiju opisuju kao istinski “Šangri-La”, fiktivni raj na zemqi iz kwige “Izgubqeni horizont” britanskog pisca Yejmsa Hiltona. Slika koja na Zapadu preovlađuje o Tibetu u dobroj je meri iskrivqena. Tibet je u svojoj istoriji bio poprište žestokih religijskih sukoba nalik onima u Evropi za vreme reformacije. Da bi stavio tačku na ta trvewa, u trinaestom veku Kublaj kan postavio je prvog “velikog lamu”, koji je trebalo da bude iznad ostalih lama, poput pape. Nekoliko vekova kasnije, kineski car poslao je svoju vojsku na Tibet kako bi podržao tadašweg velikog lamu, ambicioznog dvadesetpetogodišwaka koji je potom uzeo titulu “dalaj-lame”, vladara čitavog Tibeta. Istorijske li ironije – prvog dalaj-lamu postavila je kineska armija. Ni ostatak istorije Tibeta nije bio baš romantičan, kao što se obično zamišqa. Tokom 170 godina od postavqewa prvog dalaj-lame, petoricu wegovih naslednika ubili su wihovi visoki sveštenici ili dvorjani. Godine 1660. izbila je pobuna u provinciji Cang koju je peti dalaj-lama ugušio uz pomoć mongolske armije, naredivši da sve stanovništvo bude ubijeno “poput jaja razbijenih o kamen”. Pored verskog nasiqa, na Tibetu je postojala praksa ekonomskog izrabqivawa stanovnika. Do famozne 1959. godine Tibet je bio feudalno društvo u kojem su svu obradivu zemqu posedovali ili bogati sekularni zemqoposednici ili lame, dok su je obrađivali kmetovi. Manastir Drepung bio je tako jedan od najvećih zemqoposednika na svetu, raspolažući sa 185 zamkova, 25.000 kmetova, 300 velikih pašwaka i oko 16.000 pastira. U feudalnom Tibetu mučewe i sakaćewe, ukqučujući vađewe očiju, odsecawe jezika, ruku i nogu, bili su načini obračuna sa lopovima i kmetovima koji su pokušali da pobegnu ili su pružali otpor. Šta se zbilo sa Tibetom pošto su kineski komunisti 1951. godine preuzeli punu kontrolu nad wim? Sporazum potpisan te godine pružao je Tibetu široku autonomiju pod vladavinom dalaj-lame, ali je centralna vlast imala vojnu kontrolu i iskqučivo pravo da vodi spoqne poslove. Takođe, komunisti su preuzeli i direktnu ulogu u unutrašwoj administraciji kako bi “sproveli socijalne reforme”. Na početku išlo se lagano, svojina aristokrata i manastira nije bivala konfiskovana i, nasuprot rasprostrawenom mišqewu na Zapadu, Kinezi su se s poštovawem odnosili prema tibetanskoj kulturi i religiji. Problemi su počeli 1956. godine, kada su naoružane tibetanske bande počele da postavqaju zasede konvojima kineske Narodno- oslobodilačke armije. Ustanici su dobili značajnu pomoć CIA, ukqučujući vojnu obuku u kampovima formiranim u susednom Nepalu. Obični Tibetanci nisu se, međutim, pridružili ovoj pobuni, što je osiguralo wen neuspeh, koji je usledio 1959. godine. Zemqa u posedu aristokrata i lama konfiskovana je 1961. godine i podeqena dotadašwim kmetovima, istovremeno sa modernizacijom poqoprivrede. U isto vreme, dalaj-lama tvrdio je da su kineske vlasti ubile “više od 1,2 miliona Tibetanaca”. Prema zvaničnom popisu iz 1953. godine, na Tibetu je živelo 1.274.000 stanovnika, tako da ako su Kinezi ubili onoliki broj qudi, onda šezdesetih godina na Tibetu skoro da nije ostalo žive duše. Krajem sedamdesetih godina Kina je počela da popušta centralnu kontrolu nad Tibetom, a osamdesetih započele su reforme koje su za ciq imale pružawe veće autonomije i samouprave Tibetu. Tokom šezdesetih godina CIA je tibetanskoj zajednici u egzilu davala 1,7 milion dolara godišwe, ukazuju dokumenata koja je Stejt department objavio 1998. godine. Sam dalaj-lama je, prema istom izvoru, dobijao 186.000 dolara godišwe. Stvari se u ovom pogledu nisu promenile ni u 21. veku. Američki kongres Tibetancima u egzilu u Indiji godišwe daje oko dva miliona dolara, a pored toga, dalaj-lama prima novčane subvencije i od američkog biznismena čuvenog po borbi za demokratiju, Yorya Soroša. Sam dalaj-lama optužio je u nedequ Kinu da na Tibetu “sprovodi kulturni genocid”, što je najoštrija kritika Pekingu koju je uputio od 2002. godine kada su wegovi predstavnici započeli pregovore sa kineskim vlastima i zatražio međunarodnu istragu o nasiqu u Lasi. Dalaj-lama, koji se protivi upotrebi nasiqa, istovremeno je negirao da ima ikakvu ulogu u organizovawu demonstracija i zapretio da će podneti ostavku na mesto šefa vlade u egzilu ukoliko se nasiqe na Tibetu nastavi. Kako stvari sada stoje, miroqubivog dalaj-lamu u budućnosti mogao bi da zameni neki trenutno nepoznati vođa nekakve nepostojeće oslobodilačke vojske Tibeta i da nakon borbe protiv kineskih genocidnih ugwetača i okupatora iz redova većinskog naroda Han Tibet postane još jedan “jedinstven slučaj u svetu”.