Nerado viđen gost

Mnoge ključne dileme koje egzistiraju u kulturnom i duhovnom životu sadašnje Crne Gore pjesnik Luče i Gorskog vijenca otvorio je za svog vremena. Opštepriznato i prepoznato je stvaralaštvo NJegoševo kao autentičan hod u najdublja pitanja i probleme ljudske duše i kolektivnog duha, ali Crna Gora se već usudila da poništi Testament i razgrobi pjesnika. A sada se stvara i “kulturni” ambijent u kome je NJegoš ne tako rado viđen gost koga savremena Crna Gora ne može da primi, jer “posmatra” savremene Crnogorce u sočinjeniju novog jezika, nove prošlosti, novog identiteta... Veliki poeta istrajno zadržava aktuelnost, upija se i pamti kako u običnom narodu, tako i na različitim slojevima kulture i nauke (književne teorije, filozofije, religije, lingvistike, antropologije, etnologije), a o “sposobnosti” da se primi njegoševsko iskustvo i kosovsko-zavjetni karakter njegove književne ostavštine, savremeni Crnogorci drugačije su sposobni da čuju nakon 160 godina od upokojenja vladike. Zapitati se čemu govor i razgovor o NJegošu!? Radi njegove instrumentalizacije i opravdavanja ove ili one politike? Ili radi dubljeg preispitivanja i provjere duhovnog identiteta i temeljnosti mogućih odluka. Obje opcije su u igri. Manifestacija nedavno održana u Nikšiću “Dani NJegoševi”, inicirana je kao književnonaučni i pjesnički skup sa raznovrsnom sadržinom – lingvističkom, bogoslovskom, književnoteorijskom. Skup o NJegošu organizovalo je “Književno društvo NJegoš“, sa ciljem afirmisanja NJegošologije kao naučne discipline slavistike i filologije. Ipak, ova vrsta potrebe da se organizovanije i svestranije svjedoči živo prisustvo djela Petra II Petrovića NJegoša, na neki način je svojevrstan odgovor skupu, prethodno održanom na Cetinju, pod patronatom državnim, koji je NJegoša drugačije “čitao”. Okupljanje na Cetinju, čiji pokrovitelji su bili vlada i Opština Cetinje, zacrtano je da omogući profilisanje najmlađe slavističke discipline – montenegristike. Jednoj od tema skupa – “NJegoš i intertekstovna komunikacija sa njegovim djelom”, poseban pečat dao je Novak Kilibarda koji se pozabavio tumačenjem značenja simbola luna i krst i razmatranjem “tamnih mjesta” drugog monologa vladike Danila u Gorskom vijencu i okarakterisao to genocidnom prirodom djela velikog poete. Istrage poturica, koja je osnovna tema Gorskog vijenca, po mišljenju Kilibarde nije ni bilo i da je u pitanju pjesnička vizija NJegoševa, iako na skupu, kojim je predsjedavao slovenački lingvista Vladimir Osolnik, nije bilo istoričara, kao ni istoričara jezika. Sa ovog skupa, iako pompezno najavljivan, izostao je svaki novinski zapis jer se ovdašnji crnogorski mediji nijesu pomirili sa plasiranjem teze o svom najvećem pjesniku i vladici. I šta biva, po Kilibardi? Gorski vijenac postaje jaka ideološka literatura Crnogoraca i “svi oni crnogorski polupismeni ili pismeni vojnici koji su išli na Hercegovinu, na neki način su bili usmjereni NJegoševom poezijom”. NJegoš je, ni kriv ni dužan, završio jednu ideološku misiju jednog vremena. “Mi moramo jednom priznati da u svim genocidima koji su vršeni nad narodom muslimana i Bošnjaka, pa bilo to u Šehovićima 1924. godine, bilo oko Foče u Drugom svjetskom ratu, bilo to u najnovijem ratu, NJegoš je bio na usnama tih koji vrše genocid.” Društvenoj “harmonizaciji” slijedi pretpostavka izmjene obrazovnih programa crnogorskih, a da bi Novak Kilibarda nešto unaprijedio na tom planu, na jednoj tribini u Pljevljima opomenuo je: “Da sam musliman u Crnoj Gori, bojkotovao bih školu nespremanjem djece u škole dok se ne izmijene programi iz društvenih predmeta!” Nadasve, Novak Kilibarda je neko ko je angažovan u konstituisanju novog duha crnogorskog: neizmjerno važnu ulogu ima u formiranju i koordinisanju rada Savjeta za standardizaciju crnogorskog jezika, jedan je od inicijatora i idejnih tvoraca otvaranja Katedre za crnogorski jezik na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, a sada je angažovan na projektu izrade Istorije crnogorske književnosti gdje će, sve izvjesnije, mnogi poput NJegoša zaodjenuti ruho “novog identiteta”. “NJegošev Gorski vijenac je u naopakoj interpretaciji ubojitiji od džeferdara”, već je konstatovala Tatjana Bečanović, profesor crnogorske književnosti sa Filozofskog fakulteta u Nikšiću, koja je uključena u realizaciju projekta pomenutog udžbenika.