Otkriće

Podstaknuta primerom beogradskog Narodnog muzeja koji je delima iz sopstvene zbirke sa mnogo uspeha prikazao fenomen francuskog impresionističkog slikarstva, galerija “Harizma” na Slaviji priredila je izložbu motivisanu geslom: to isto, ali naše. Značaj izložbe o kojoj je reč u tome je što nije predstavljala reviju poznatih dela naših impresionista. Autori izložbe, Miodrag Simić i njegov saradnik, dr Stanislav Živković, uložili su ne mali trud da uđu u trag do danas nepoznatim i nikad izlaganim delima prve generacije srpskih modernih slikara, s početka prošlog veka. “Harizma” je time ne samo pružila neočekivano zadovoljstvo svojim posetiocima, već i stručnjacima dala priliku da nauče nešto o počecima naše moderne. Primerice, nismo znali da je slikar Risto Vukanović, imače poznat po delima istorijskog žanra rađenim u akademskom maniru, u periodu pred Prvi svetski rat prošao kroz jednu impresionističku fazu, o čemu svedoči platno izvanredne lepote sa nazivom “Prolećni dan”. Još veće iznenađenje predstavljaju impresionističke slike Vase Eškićevića (“Selo Voštari”, 1917), danas gotovo zaboravljenog umetnika, svojevremeno poznatog slikara motiva sa bojišta iz Prvog svetskog rata. Posebno otkriće je platno malog formata “Motiv sa Save”, delo našeg najpoznatijeg impresioniste, Koste Miličevića, iz 1910. godine, koje je ko zna iz kakvih razloga, do danas bilo nepoznato, a po vrednosti spada među najbolja Miličevićeva ostvarenja.

Ali, ova izložba nije značajna samo po toj prezentaciji novootkrivenih dela naših impresionista. NJena poruka je opominjuća. U “Harizmi” se, ne bez nelagodnosti, možemo osvedočiti da ni posle sto godina ne znamo šta se sve krije u riznici našeg umetničkog nasleđa. Ovde se i laik može upitati, kakva je to naša kultura koja umetnička dela ovakve vrednosti nema u svojoj evidenciji? Koliko dugo će još trajati naše otkrivanje nas samih?

Izložba u “Harizmi”, daje i jedan “povod za razmišljanje”, više za stručnjake nego za publiku. Reklo bi se da ona verifikuje ispravnost ustaljenog mišljenja o genezi srpskog modernog slikarstva koja započinje impresionizmom. Danas, iz perspektive “posle dvehiljadite”, može se postaviti pitanje: da li je ispravnost pomenutog mišljenja nediskutabilna? Ako je Srbima pre sto godina trebalo da se “desi” moderno slikarstvo, da li je ono baš moralo da sa nemalim zakašnjenjem svoj uzor nađe u francuskom impresionizmu? Zar ne bi bilo prirodnije da se Srbi povedu za primerom slovenske braće Rusa, za njihovom avangardom? Ako se kaže da su prilike bile takve, da Nadežda, Milićević, Milovanović i njihove kolege nisu imali mogućnosti da znaju dovoljno o onome šta rade Maljevič, Gabo, Tatlin i Kandinski, to ne zvuči baš ubedljivo, a još manje impozantno. Nije li naše okretanje Zapadu, Minhenu i Parizu, značilo i kraj za umetnost istočne paradigme, balkansko vizantijske geneze čiji mogući obnovitelji smo mogli biti upravo mi? Ne započinje li sa našim impresionizmom naša, čitav vek duga trka za Evropom koja se, sa promenljivim rezultatima, protegla do danas? Počeli smo sa impresionizmom, a sada smo “srećno” stigli do konceptualizma... Ne krije li se u takvoj našoj borbi za slobodu stvaranja skriveni simptom nesvesnog “bekstva od slobode” na koje je ukazao Erih From kao na fatalno svojstvo globalne svesti našeg vremena?