19.05.
2024.
Iva je iz Kruševca otišla u fabriku ribe na Aljasci: Za mesec zaradiš 10.000 dolara, ali još pamtim šta se kolegi desilo
Iva je iz malog mesta u Srbiji otišla da radi na drugi kraj sveta.
Ako se ostvari projekat izgradnje najvećeg hidrosistema “Buk Bijela” na Drini, biće potopljen kanjon Tare do nadmorske visine od 500 metara i to baš dio sa najvećim bukovima koji je bio razlog njegovog ulaska u baštinu UNESCO-a. Nedavno je u Žabljaku boravio predstavnik venecijanske Kancelarije UNESCO-a, koji je izrazio zaprepašćenost projektom koji se namjerava sprovesti bez uključenja njihovih eksperata i šire javnosti. Nekoliko stotina crnogorskih ekologa u kampanji “Neću baru, hoću Taru”, u koju se uključuju i tamošnje opozicione političke partije, pripremili su deklaraciju o zaštiti rijeke koja će se naći na prvoj redovnoj sjednici parlamenta Crne Gore. U akciji “Crna Gora za Taru” prikupljeno je 10 000 potpisa za jedan dan. Ako deklaracija ne prođe, sakupljaće se potpisi do referenduma. Kampanja je već i internacionalizovana, a obuhvaćeni su mnogi gradovi: Prag, Beograd, Moskva, LJubljana, Zagreb, Barselona, Banja Luka, Novi Sad, Sarajevo, Skoplje...
Vlada Crne Gore je 29. aprila prihvatila Sporazum o saradnji Republike Srpske i Crne Gore na realizaciji izgradnje i korišćenja zajedničkog Hidroenergetskog sistema “Buk Bijela”, iako je aber stigao u javnosti mjesecima kasnije. Ugovor je potpisan bez analize uticaja projekta na životnu sredinu i nije se išlo na javnu raspravu, već se ona tek sad najavljuje. Takođe, ne objavljuju se dokumenti koji su daleko od očiju javnosti vezani za ugovor, a ne objavljuje se mišljenje UNESCO-a iako crnogorska vlast tvrdi da su u kontaktu sa tom organizacijom.
Sa druge strane, u Crnoj Gori nema nikoga ko jasno i argumentovano zagovara taj projekat. Konstruktivna polemika oko izgradnje “Buk Bijele” izostaće i zbog odsustva opozicije u crnogorskom parlamentu.
Nepostojanje strategije energetskog razvoja dovelo je malu Crnu Goru u poziciju elektroenergetski visokozavisne zemlje - uvozi svaki treći kilovat-sat električne energije i za to godišnje izdvaja pedesetak miliona evra. Kako kažu u Grupi za promjene (GZP), elektroprivreda je postala jedno od osnovnih oruđa izvršne vlasti i događa se da radi prosperiteta jedne industrijske grane, jednog kombinata ili jedne željezare, čitavi elektroprivredni sektor trpi i raubuje svoje potencijale do praga izdržljivosti. Takva politika postaje posebno problematična u slučaju u kom se sada nalazimo: Elektroprivrede u državnom vlasništvu i već privatizovane Željezare ili u skoroj budućnosti privatizovanog Aluminijumskog kombinata (KAP). Iz GZP-a postavljaju pitanje kojim se to motivima vodi vlada kada privatizovanoj Željezari u narednom četvorogodišnjem periodu omogućava 2/3 električne energije po cijeni koja je 50 odsto cijene koja je važila za Željezaru u državnom.
U takvoj situaciji Crna Gora se našla “pred istorijskom odlukom” o izboru novog izvora električne energije. Tako je već više od četvrt vijeka. Ponovo su u igri “veliki projekti” - HE na Morači (sa prevođenjem voda rijeke Tare ili bez njega); HE “Buk Bijela” i “Srbinje” u Republici Srpskoj, iz kojih bi Crnoj Gori pripadalo oko 700 miliona kNJh godišnje. Moguć je i drugi blok TE “Pljevlja”.
|
Brojke Za izgradnju i koncesioni ugovor za korišćenje potencijala “Buk Bijele” konkurišu tri konzorcijuma: britanski EFT Vuka Hamovića, najvećeg trgovca strujom u jugoistočnoj Evropi, u saradnji sa domaćom “Hidrogradnjom”, slovenački “Vijadukt” i hrvatska “Montmontaža”. Predviđeno je da snaga buduće hidroelektrane bude 450 megavata, a godišnje će proizvoditi milion i 150 000 kilovat časova električne energije. HE “Buk Bijela” treba da obezbijedi EPCG oko 400 miliona kilovat-sati struje godišnje. NJenom izgradnjom Crna Gora bi smanjila sadašnji deficit za 25-30 odsto i to tek nakon narednih pet do šest godina, po cijenama koje bi se utvrđivale koncesionim ugovorima. |
Predsjednik NVO “Most” Siniša Stevović, jedan od najaktivnijih aktera u kampanji za zaštitu Tare, ukazuje zašto je projekat “Buk Bijela” štetan za Crnu Goru: “Uz Taru gravitira više opština i svaka je razvojno naslonjena na kanjon. U emisiji Bi-Bi-Sija o Crnoj Gori reporter primjećuje da je to zemlja koju za dva sata možeš obići uzduž i poprijeko uz sve prirodne kontraste. Budu li potopljeni bukovi od Brštanovice do Šćepan polja, splavarenje Tarom biće tek nešto zanimljivije od izležavanja na dušeku u najbližem bazenu”, ističe Stevović. Tara je uključena u svjetske rezerve biosfere kao mjesto koje je ostavljeno za cijelo čovječanstvo da bude rezerva koju ne treba dirati. “Pod patronatom je UNESCO-a i više evropskih prirodnjačkih institucija. Šok koji je doživjela Piva najbolje je objašnjenje šta bi doživjela Tara. Izmještani su domovi, crkve, izgubljena su djetinjstva, uspomene, sve što se dogodilo, previše je za malu Crnu Goru”, kaže Stevović.
Profesor Mićko Radulović, geolog sa Građevinskog fakulteta u Podgorici, tvrdi da bi podizanje hidrocentrale “Buk Bijela” imalo krupne posljedice u izmjeni prirodnih uslova sredine. “Bez upuštanja u dublje analize izvjesno je da bi izgradnjom HE ‘Buk Bijela’ došlo do potapanja dijela korita i kanjona Tare u dužini oko 18 km, sve do mjesta Nikovići, odnosno profila Bijeli brijeg, kao i dijela Pive sve do HE Piva. Zatim, zasigurno bi došlo do potapanja izvora duž korita i kanjona Tare i Pive na naznačenom potezu Kaluđerovo vrelo, Čokova vrela i niz drugih. S obzirom da pijaća voda predstavlja jednu od najvažnijih strategijskih sirovina u ovom vijeku, neophodno je hidroenergetsko rješenje podrediti očuvanju vodnih resursa Tare, korigovanjem kote uspora akumulacije za HE ‘Buk Bijela’ ili potpunim odustajanjem od izgradnje ovog objekta. Time bi se sačuvao kanjon Tare i izvori kvalitetne pijaće vode duž korita Pive i Tare a deficit u električnoj energiji nadoknadio u drugim rješenjima”, ističe geolog Radulović. Pored toga, Radulović ukazuje na opasnost poplava i takozvanih indukovanih zemljotresa kakvi su već registrovani u područjima nekih drugih hidroelektrana, odnosno u krajevima sa vještačkim zemljotresima (HE “Piva”, “Grančarevo” na Trebišnici, na nekim hidrocentralama u Albaniji). On pri tom podseća i na veliku tragediju koja se 1963. godine dogodila u sjevernoj Italiji kada je nakon pucanja brane i izlivanjem akumulacionog jezera progutano nekoliko hiljada života i ogroman broj naselja.
Magistar Slavko Hrvačević, hidrogeolog, skreće pažnju da u sklopu davanja saglasnosti crnogorske strane oko “Buk Bijele” interesi Crne Gore nisu dobro razmatrani i da Crna Gora u postojećim okolnostima treba da postavlja uslove a ne da njoj neko to radi, te da “ne treba zaboraviti da sa teritorije Crne Gore u sliv Drine otiče 63 odsto voda, što nije zanemariva stavka u balansiranju hidropotencijala Drine”. On smatra da je sporno šta dobija, a šta gubi Crna Gora I dodaje: “Splavario nijesam. Možda nikad ni neću. Vrlo važno. Ali neko treba da živi i poslije nas.”
U dolini rijeke Tare, u njenoj užoj zoni, kako nam pojašnjava profesor Milutin LJešević sa Geografskog fakulteta u Beogradu, postoji šest tipova pejzaža, od submediteranskog do visokoplaninskog pejzaža iznad
1 400 metara nadmorske visine gdje su najatraktivniji i najimpresivniji prostori u kanjonskom dijelu Tare. Profesor LJešević smatra da bi izgradnja HE “Buk Bijela” dovela do ogromnih izmjena u ekosistemu donjeg dijela kanjona Tare što će se odraziti na čitav basen, dolinu i čitavu rijeku. “Posljedice će se odraziti na izmjenu nivoa donje erozivne baze, što će neminovno izazvati procese zasipanja i bujica 20 km uzvodno. Vrlo izvjesne su podzemne migracije karstnih voda, uspor i izmjene rječnog toka”, smatra LJešević. On podvlači da će u zoni uspora, do maksimalne kote budućeg jezera, doći do potapanja, uzvodno od brane, određenih djelova kanjona, rječne doline, uvala i pritoka, odnosno svih postojećih zemljišnih oblika. “Time se potapa i biljna vegetacija vezana za zemljište, a takođe i razne vrste slabo pokretne faune kojoj je taj prostor predstavljao životnu sredinu.” Profesor upozorava da će izgradnjom HE doći do uništavanja kulturnoistorijskih spomenika/crkva Šćepanica na Šćepan polju i gradski kompleks podgrađa Soko grada, ugrožavanja manastirskog kompleksa i grada utvrđenja Sokola (ljetnja prestonica Hercegovine iz vremena Hercega Stjepana, odnosno posljednje prestonice srpskih vladara koja je pala Turcima u ruke), a doći će i do uništavanja i ugrožavanja niza potencijalnih arheoloških nalazišta.
“Jedinstvena raznolikost predjela i živog sveta Dinarida formirana je u toku miliona godina; ovaj planinski vijenac služio je kao karika između centralne Evrope, Mediterana i Bliskog istoka, i zato se njegove južne padine, na kojima se nalaze NP “Durmitor” i rijeka Tara, odlikuju maksimalnim diverzitetom geoloških, pejzažnih i faunističkih elemenata”, ističe Andrej Bušujev, biolog sa Biološkog fakulteta državnog univerziteta “Lomonosov”, u Moskvi, koji je nedavno došao u našu zemlju. Bušujev se pridružuje onima koji ukazuju da bi izgradnja veštačkog jezera značila kraj za mnoštvo biljnih i životinjskih vrsta, od kojih mnoge žive jedino na tom mjestu i neke još nisu ni izučene.
Izgradnja mini hidroelektrana, privukla je u protekle dvije decenije veliki broj privatnika u centralnoj Evropi. Evropska unija takođe vrši pritisak da se i u Srbiji i Crnoj Gori stvori tržište električne energije, i da se između ostalog, omogući i privatnom sektoru da proizvodi struju. Čak su spremni da i finansijski podrže ovakve projekte sa programima Evropske banke za obnovu i razvoj. Trend u cijelom svijetu su i solarna energija i energija vjetra, što apsolutno može biti primijenjeno i u Crnoj Gori. Posebno napominjemo i mogućnost izgradnje drugog bloka termoelektrane u Pljevljima, za koji već postoji 30 odsto izgrađene infrastrukture koja bi paradoksalno riješila problem zagađenosti ovog grada kao i mnoge druge probleme (toplovod, nezaposlenost, valorizacija rudnika uglja Pljevlja). Rješavanje problema nedostatka energije u Crnoj Gori, kako ukazuje hidrogeolog Slavko Hrvačević, dovršetak je istražnih radova i dalji nastavak izgradnje hidroelektrane “Komarnica”, integralno korišćenje voda rijeke Morače sa jasno definisanim potrebama i strategijom elektroenergetskog sistema Crne Gore. Hrvačevićevo pitanje je jednostavno: ako je Aluminijumski kombinat tako veliki potrošač električne energije, da li on stvarno toliki i takav treba Crnoj Gori? Da li je vredan da se jedinstveni prirodni ambijent čitave Crne Gore mijenja i upropašćava zbog tog jednog jedinog privrednog resursa?
Poučno djeluje primjer Malte, koja nema nijednu hidroelektranu. Raspolaže sa nekoliko malih termoelektrana na mazut, a ima dohodak od oko 30 hiljada dolara po stanovniku.
TATJANA NIKOLIĆ
