Igranje kamenim kuglama

Fotografija je snimljene 1987. godine kod sela Donja Nevlja, južno od Dimitrovgrada. Kugle su postale u doba devona (pre oko 370-400 miliona godina) na rubu jednog od ostrva velikog arhipelaga što se nalazio na obodu kontinenta Gondvana (veličina i morfologija bile su mu kao što je to kod sadašnjeg Sundskog arhipelaga u Pacifiku). Ovo ostrvo se nalazilo tada južno od ekvatora na 15-20 stepeni južne geografske širine (negde oko prostora gde se danas nalazi ostrvo Sveta Jelena na kome je Napoleon umro). Sa ruba ovog velikog ostrva (dubina mora na rubu manja je od 200 metara) odlamao se materijal i haotično klizio u dubinu prema abisalu prema dubini od pet hiljada metara. To su današnje olistostromske formacije, kako ih nazivaju geolozi. U slučaju kad talozi još nisu bili dovoljno skamenjeni, ogromni komadi su se kotrljali i zaoblili se u vidu kugli, kakav je slučaj kod Donje Nevlje. Ako pogledate na mapu južnog Atlantika, videćete da se od ostrva Sveta Jelena prema Africi prostire abisalni basen čija se izobata od pet hiljada metara veoma približava i ostrvu na zapadu i kontinentu na istoku. Olistostromska formacija, prema dr Branislavu Krstiću, veoma je rasprostranjena u kučajskoj i lužničkoj zoni Karpato-Balkanida istočne Srbije u gornjem devonu i donjem karbonu. Tu su se ogromne ploče, nekad kilometarske olistoplake, ili gromade, olistotrimata, koji nisu zaobljeni jer su odlomljeni od očvrslog ruba ostrva uz kontinentalnu platformu Gondvane. U sadašnjoj lužničkoj zoni olistostrome su dolazile sa zapadnog kopna a u kučajskoj zone sa istočnog ali su se sručivale u isti dubokomorski batijalni basen. Zaobljeni nekada davno polulitifikovani komadi pripadaju kučajskoj zoni i srazmerno se retko nalaze. Nisu zabeleženi u toku izrade Osnovne geološke karte SFRJ razmere 1:100.000 (jugoslovenski makroprojekt 1958-1988) već tek kada je započeta izrada Nove geološke karte r. 1:50.000 (koja će, prema intenzitetu finansiranja, biti gotova za četiri stotine godina).

Još ne postoje precizne metode za merenje geografske dužine u prošlosti, ali se po sastavu zajednica izumrlih organizama mogu grupisati čak veoma udaljene oblasti. Tako je za deo doba ordovika, kao tremadok u kome ima fosila što su živeli pre oko 520 miliona godina, ustanovljeno da je naš Bosilegrad bio deo istog kopna kao Portugalija i Devon u Engleskoj – u sve tri oblasti se nalazi zajednica organizama u kojoj je najbrojniji crv Scolithus. Češki paleozoik, iako nam je bliži, pripada sasvim drugom paleoprostoru. Bosilegrad se, po dr Vladi Milićeviću, nalazio na najmanje 40 stepeni južne geografske širine, što je dosta južnije od Južne Afrike.

Što se tiče visoke civilizacije pre 55 hiljada godina koja je, po Osmanagiću, izgradila piramide u Bosni – to je bilo vreme PRE krapinskog kratkog interstadijala (oko 40 hiljada godina pre Hrista). Pre 40 hiljada godina u planinama Balkanskog poluostrva je mogao živeti neandertalac ali ne i naš predak kromanjonac koji je pripadao sasvim drugom tipu ljudi. Kromanjoncima je trebala daleko toplija sredina, kakva je pre 40 hiljada godina bila Afrika.

Pre 55 hiljada godina, u jeku srednjeg stadijala virmskog ledenog doba, u planinskim predelima srednje Bosne nije bilo uslova za opstanak “golog majmuna”, što je čovek tada bio.

O nastanku obala u Evropi POSLE LEDENOG DOBA, to jest pre 10 hiljada godina, upravo teče veoma dobra serija na TV B92, sa prikazom prodiranja ljudi u šume kontinenta koje je počelo pre oko 12 hiljada godina u južnoj francuskoj i Španiji. Kakve visoke civilizacije su mogle postojati čitavih 45 hiljada godina ranije !!!

Po ogromnim močvarama Panonske nizije, u najvećem delu vremena između 200 hiljada i 10 hiljada godina pre današnjice, vetar je navejavao prašinu izduvanu iz karpatskih glečera. Samo retki mamuti mogli su zalutati dalje od čvrstog tla. Na mestu današnje Kikinde jedna stara mamutica, koja se više puta telila, utonula je u živo blato. Wen potpun skelet izvadili su i preparisali stručnjaci Prirodnjačkog muzeja u Beogradu na čelu sa mr Zoranom Markovićem. Sada se rasklopljen skelet čuva u posebnoj, klimatizovanoj prostoriji Industrije građevinskog materijala “Toza Marković” i čeka vreme kad će biti izložen u potpunosti. Pojedinačni zubi i kljove mamuta različitih uzrasta, naneti u prostor gliništa IGM-a vodama pra-Tise i pra-Begeja ili manjih tekućica koje su se slivale sa padina obližnjih Južnih Karpata, sada se nalaze u Muzeju u Kikindi.

Prostor Panonske nizije nije bio stalno zaleđen i na njemu nije bilo kamena da bi nastale “poligonalne strukture” kakve su poznate iz Škotske. Prikaz ledenog klina, u stvari, njegove potonje zapune, o kome piše zagrebački profesor geomorfologije Andrija Bognar, nije dovoljno uverljiv. To su dva dokaza za odsustvo prave večito zaleđene tundre u Vojvodini i šire.

Dr Nadežda Krstić,

penzioner-saradnik Prirodnjačkog muzeja u Beogradu