Istina o teroru 1944.

Kao istraživač zločina nacističke Nemačke u Srbiji odgovorno tvrdim da se nijedan od kolega istoričara nije ozbiljno bavio pitanjem crvenog terora. Kao i u ovom članku, neozbiljno se licitira o ukupnom broju žrtava crvenog terora u Srbiji bez prodiranja u suštinu problema koji treba prikazati kompleksno – od političkih podela u srpskom društvu uoči rata, koje su okupacija, oslobodilačka borba i građanski rat izuzetno produbili i na kraju kao epilog javlja se crvena pravda. Umesto takvog pristupa Kosta Nikolić “veruje da je broj žrtava veći od 35 000”! Nije štetno da on ta svoja “verovanja” iznese usmeno, nego kad ih prenese u uybenik za osmi razred osnovne škole o desetinama hiljada žrtava crvenog terora ili da su četnici došli na Neretvu početkom 1943. ne da se bore protiv NOP-a, nego da se primaknu obali Jadranskog mora zbog mogućeg iskrcavanja Angloamerikanaca. Najpre bi trebalo da izvrši samokritiku svojih uybenika, pa tek onda da kritikuje druge uybenike iz srpske istorije. Takođe i Srđan Cvetković, koji najavljuje knjigu o represijama u Srbiji od 1914. do 1953, procenjuje “da je u Beogradu likvidirano 7 000, a u celoj Srbiji 30 000 ljudi”. Da li je to mogao da zaključi na osnovu prikupljenih oko hiljadu presuda? Svakako da nije.

Uočavajući da će u istoriografiji biti teško rešiti ovo pitanje, predlagao sam početkom '90-ih godina prošlog veka da započnemo mikroistraživanja crvenog terora na užim prostorima, odnosno na teritorijama bivših okruga. Urađen je najpre u užičkom okrugu popis svih žrtava međusobnog obračuna sve tri strane od 1941. do 1953. godine, a nedavno i u čačanskom okrugu u kojem je bio najizrazitiji građanski rat, jer prethodni popisi nisu uzimali u obzir žrtve kvislinga i četnika a pogotovu crvenog terora. U radu Gojka Škora “Istina je u imenima” (2002) za užički okrug, kome sam bio recenzent, došlo se do interesantnih rezultata koji demantuju dosadašnja licitiranja broja žrtava crvenog terora na tome području. Na teritoriji na kojoj je bilo nastanjeno oko 200 000 stanovnika, ukupan broj žrtava tih međusobnih obračuna od 1941. do 1953. iznosio je 1974. Od tog broja 1052 lica stradala su od četnika, 312 zarobljenih partizana legalizovani četnici su predali Nemcima, 95 su bili žrtve nedićevaca a 97 ljotićevaca, dok su 252 saradnika okupatora streljana od strane NOP-a kao i 127 odbeglih četnika i njihovih jataka. Do sličnih rezultata se došlo i u čačanskom kraju. Inače, niko od učesnika u tim događajima posle rata ne navodi podatke o crvenom teroru u Beogradu. Đilas samo napominje da je Tito krajem 1945. revoltirano rekao: “Dosta više s tim smrtnim osudama i ubijanjem. Smrtna kazna nema više efekta.” Jedino je šef britanske misije Meklejn u svojim memoarima naveo oko 2 000 žrtava.

U članku se navodi da je Tito, pošto je bio u poseti Poljskoj kad je uhvaćen Draža, prepustio srpskom rukovodstvu da donese odluku o njegovoj sudbini i da je Krcun prvi predložio smrtnu kaznu. To je mogao da izjavi samo onaj koji ne poznaje način odlučivanja u KPJ. Sve odluke su donošene u krugu velike četvorke Tito, Kardelj, Ranković i Đilas. Ideja o hvatanju Draže uz pomoć Kalabića potekla je od Rankovića. On je i izvestio telegramom Tita u Poljskoj da je uhvaćen Draža, napominjući da bi bez pomoći Kalabića to bilo teško ostvariti. Idejni tvorac suđenja Draži bio je Đilas (on to i ne krije u svojim memoarima) da mu se ne sudi kao protivniku NOP-a, kako je zamislio Miloš Minić, nego kao izdajniku i ratnom zločincu. Ozna je preko islednika Josipa Malovića obećala Draži da će mu poštedeti život pod uslovom da na sudu prizna saradnju sa okupatorom. On je na to pristao i u molbi za pomilovanje navodi da će, ako mu se poštedi život, sarađivati u obnovi države, kao što je sarađivao na sudu. Kad su obavestili Tita o toj “pogodbi”, odgovorio je da je to moguće, pošto je to politički proces, testirajući na taj način svoje najbliže saradnike, koji su se usprotivili da to borci ne bi razumeli, a i rodbina brojnih žrtava od strane četnika.

Venceslav Glišić