Demokratija u tranziciji

Kecmanović nas uvodi u svet ključnih pretpostavki demokratije, ali i savremenih kontroverzi demokratizacije u postkomunističkim zemljama. To nisu samo njegova temeljna demokratološka razmatranja nego i vrlo kreativna poniranja u dramu svakodnevice društava u tranziciji koja obiluju duhovitim analizama, lucidnim opservacijama i originalnim formulacijama. Značenje autorskog pristupa koji konstrukte nauke o politici, ali i vlastite ideje, neprestano selektuje, meri i valorizuje u poređenju sa stanjem na terenu doći će do punog izražaja u drugom delu “Dometa demokratije”. Tu Kecmanović tematizuje nekoliko suštinskih pitanja spontanog, režiranog, pa i direktno nametnutog širenja demokratije sve do granica jedinog univerzalnog poretka. “Može li se uopšte, u kojoj meri i sa kakvim posledicama, liberalna demokratija izvoziti na područja nikakve ili sasvim tanke građanske tradicije i pluralističke političke kulture?” “Kakve su šanse tzv. skraćivanja istorije koje bi zemljama i narodima istočne Evrope, ubrzanim razvojem, nadoknadile ’godine koje su pojeli skakavci’?” “Da li kriza prestrojavanja sa planske na tržišnu privredu, koja u dugim godinama tranzicije ispostavlja cenu dodatnog zaostajanja, može dovesti do delegitimisanja demokratije i okretanja ka nedemokratskim rešenjima?”.

“Prosečni rušilac socijalizma” je očekivao kapitalizam “države blagostanja” koja se oslanja na brojnu i imućnu srednju klasu te progresivnim oporezivanjem najbogatijih vrši budžetsku preraspodelu u korist socijalno ugroženih. Suočio se, međutim, sa neoliberalnom državom nemilosrdne tržišne utakmice koju su na Zapadu utemeljili još Tačerova i Regan, a koja saseca bogate budžete i fondove koji neobrazovanim, siromašnim, bolesnim, starim i nezaposlenim nisu dozvoljavali da potonu. Primenjen u uslovima opšte zaostalosti zemalja u tranziciji, posredstvom uslova, kriterijuma i standarda koje ispostavljaju MMF, Svetska banka, Pariski i Londonski klub, te razne agencije EU, neoliberalni model kapitalizma pretvorio se u surovu prvobitnu akumulaciju kapitala. Sve te nedaće, bez obzira na broj onih koje su nas snašle, sada se tretiraju kao privatni problem lične nesposobnosti da se neizbežne posledice tranzicije anticipiraju i preveniraju. Istovremeno, socijalistička država je poluvekovnim paternalizmom stvorila mentalitet zavisnosti od sveznajuće i svemoguće avangarde koja je obezbeđivala i posao i platu i stan i penziju i školovanje i lečenje. Za većinu neimara tranzicije njeni plodovi se još nalaze na visokoj grani, a da natrag ne može jer se ne zna ni kako ni kuda. Kao ironična, crnohumorna strana istorije deluje kada hiljade gladnih i obespravljenih protestuje pred vladama i parlamentima tražeći da im se obezbede prava koja su im samo koji mesec ili godinu ranije ukinuta.

Svakako je najzanimljiviji treći deo knjige, u kojem autor razmatra uzroke zaostajanja u tranziciji većine republika i pokrajina bivše Jugoslavije. Sadržaj tog dela možemo predstaviti naslovima poglavlja koji su, istovremeno, najfrekventnije hipoteze o tome zašto smo početkom DŽDŽI stavljeni u magareću klupu novog svetskog poretka. Na primer: “Interesi velikih sila”, “Obnova vekovnih omraza”, “Prednosti postale nedostatak”, “Boljševici sprovode tranziciju”, “Srpsko autoritarno nasleđe”, “Ponovo probuđene nacije”, “Sukob civilizacija”, “Demokratija kao rastvarač” ... Nadahnute, dinamične, zanimljive, utemeljene i ubedljive redove, autor nije mogao ispisati samo kao ugledni profesionalac od karijere u političkoj nauci. To ne bi bilo moguće da istovremeno već decenijama nije oštrio pero kao medijski analitičar tekućih političkih procesa, te da se povremeno i sam nije ogledao kao istaknuti državni, stranački i javni akter u burnim decenijama na razmeđu dva veka i dva sistema.

U zaključnom razmatranju Nenad Kecmanović objašnjava “Balkanski demokratski ćorsokak”. “Demokratizacija je pokrenula lavinu fragmentisanih suvereniteta koja je najprije rastočila sovjetski blok i, zatim, i sve socijalističke federacije, a sada ozbiljno prijeti i preostalim višenacionalnim državama na Zapadnom Balkanu. Konsocijativne demokratije u SCG, u BiH, pa i u BJRM, ne pokazuju, pri tome, dovoljan integrativni potencijal da savladaju sve jače centrifugalne sile na Kosovu, u Crnoj Gori, u RS i tzv. Herceg-Bosni te u zapadnoj Makedoniji ... Na okupu ih još uvijek jedva održavaju međunarodni protektorati i evropska uslovljavanja. I to nauštrb demokratije.” Teško bi bilo reći da vreme proteklo od objavljivanja knjige autoru nije dalo za pravo.

Kecmanovićeva razmišljanja nisu štivo za uspavani duh kome je sve jasno i rado deli ljude na prijatelje i neprijatelje. A ni on se ne opredeljuje ideološki ili politički. Kao da kaže: balkanska tragedija (i-ili komedija) se nastavlja, sa nama ili bez nas. “Dometi demokratije” su intrigantna, zanimljiva i inspirativna knjiga, koja se izdvaja iz tematski srodnih koje su proteklih godina kod nas objavljene u oblasti političkih nauka.

Nikola Poplašen