Najbolje ipak u Beogradu

U ovoj zemlji najbolje žive oni koji već imaju stan u Beogradu. Jer za sociološku i ekonomsku definiciju dobrog života, cena stana je pored zagađenosti, neizbežne posledice saobraćaja u gradovima sa milionskim stanovništvom, jedina mana glavnog u odnosu na druge gradove u Srbiji. I stopa kriminaliteta je, istina, ubedljivo najveća u Beogradu, ali izraženo u brojkama koje se u nauci koriste pri određivanju pogodnosti za život u jednom gradu, ni ta, duplo veća stopa kriminaliteta u odnosu na ostatak Srbije nije bila dovoljna da prestonica izgubi vodeću poziciju na ovoj rang-listi. Najpre zato što su i pozitivni parametri za Beograd bili takođe dva puta veći u odnosu na većinu ostalih gradova.

U korist prestonice idu čak i oni podaci koji se na prvi pogled čine štetnim. Tako osim administrativnog, političkog, kulturnog i svakog drugog zbivanja, osim središta svih saobraćajnica i najbolje zdravstvene i obrazovne ponude u zemlji, Beograd najviše privlači i privatni kapital koji, opet, otvara nova radna mesta zbog kojih, iako se drugačije čini, glavni grad ima daleko najnižu stopu nezaposlenosti. I demografski bum je zapravo bum obrazovanog stanovništva, studenata koji se ne vraćaju u svoje rodne krajeve kad diplomiraju i koji ostaju da povećavaju produktivnost i visinu prosečne zarade.

A kad smo kod zarade treba pomenuti Beočin, mestašce od 16 hiljada stanovnika, koji je jedini, po dva osnova, uspeo da “ugrozi” glavni grad, a da se pri tom nije našao na listi. Prosečna neto zarada u Beočinu je, naime, bila za čak šest hiljada dinara veća nego u prvom sledećem gradu, to jest Beogradu, u kome je prosek 27 000 dinara. Zahvaljujući cementari ova opština ima i najveće učešće privatnog sektora u privredi – čak 92,5 procenta. Iako tik uz Novi Sad, ova opština ima samo tu, jednu, očigledno zlata vrednu cementaru, jer oni koji u njoj rade zarađuju toliko da rekord u proseku plata drže uprkos nezaposlenosti od 40 odsto. Dakle, onoj polovini Beočinaca koja ne radi u cementari svejedno je gde je Novi Sad. Dođe im daleko koliko i Belfast, a prinuđeni su da se u njemu školuju i leče.

Ali beočinske zarade dobar su primer jaza između razvijenog severa i nerazvijenog juga Srbije čiji su najveći gradovi u samom dnu liste prosečnih zarada. Najveće iznenađenje severa, opet, bila je opština Inđija čija statistika nije ni blizu onome što se očekivalo od jedine opštine u Srbiji koja nema redove na šalterima i građanima šalje dokumenta na kućnu adresu bez naknade. Zahvaljujući brojnim uspešnim projektima Goran Ješić, predsednik opštine Inđija, postao je jedan od najslavnijih opštinskih “poglavara” koji je od varošice načinio gradić pun zbivanja, retko dobrom reorganizacijom javnih preduzeća i elektronskom upravom. Ali, Inđija ne može preko svojih sposobnosti, pa je tako uglavnom prosečna, a u nečemu i najgora. Nezaposlenost, jedna od najvećih u zemlji, boljka je koja je Inđiju ostavila na drugom mestu ispod liste petnaest gradova najboljih za život.

Na prvom mestu van ove liste prve petnaestorice je Smederevo čija je priča veoma slična beočinskoj zahvaljujući smederevskoj “cementari” – U.S.Steel-u. Visoka primanja, srednja nezaposlenost, ali i veoma nizak narodni dohodak po glavi stanovnika. Ovaj srednjovekovni grad Đurđa Brankovića s bogatom kulturnom ponudom, brojnim tradicionalnim festivalima i jednom od najlepših tvrđava na Dunavu, grad fudbalskog prvoligaša koji je nekoliko puta igrao u Kupu UEFA, ne preporučuje se, ipak, onima koji žele da udišu čist vazduh i da ne čekaju satima kod lekara.

Novi Sad, glavni grad “razvijenog severa”, dok se hvali motom “taman po meri čoveka, ni premalen ni prevelik” u stopu prati “bolesno otuđenu prestonicu”. S nezaposlenošću od 20 odsto i prosečnom platom od 27 hiljada, Novi Sad možda i ne bi bio drugi na listi da sve druge njegove karakteristike nisu primerene drugom najvećem gradu u zemlji. Posebno kulturna zbivanja koja se poslednjih godina gotovo obavezno drugi dan posle premijere u Beogradu repriziraju u Novom Sadu. Petrovaradin i Egzit među vodećim su mamcima za turiste, a i tokom cele godine noćni se život sve više seli iz prestonice u ovaj grad. Novi Sad sa četrnaest državnih i isto toliko privatnih fakulteta i tri više škole drugi je univerzitetski centar u zemlji. Premda ima manje specijalizovanih zdravstvenih ustanova u odnosu na Beograd, Novi Sad je centar za kardiovaskularne bolesti i prednjači u broju pacijenata koje leči jedan lekar.

Vršac, Apatin i Vrbas su oni manji vojvođanski gradovi koji su, za razliku od Beočina, a u prilog tezi o nesrazmernoj razvijenosti zemlje, uspeli da se probiju na sam vrh liste. Vršac, grad od 55 hiljada stanovnika i 16 nacija, za “uspeh” ima najpre da zahvali svom geografskom položaju, na 14 kilometara od rumunske granice i 85 kilometara od glavnog grada. Prodajom fabrike lekova “Hemofarm” Vršac se proslavio, a ništa manje i košarkaškim klubom koji je posle mnogo godina uspeo da poremeti poredak na vrhu tabele, i jednom od najmodernijih sportskih dvorana u Srbiji koja je u ovaj gradić dovela Evropsko prvenstvo u košarci i Dirka Novickog, najboljeg igrača Evrope.

Nacionalni dohodak po glavi stanovnika u Vršcu je veći nego u pet puta većem Novom Sadu, ali ne i u manjem Apatinu, državnom rekorderu po nacionalnom dohotku. Gradu fudbalskog prvoligaša “Mladost” po glavi stanovnika pripada više od tri stotine hiljada dinara što je, poređenja radi, za stotinu hiljada manje čak i od Beograda.

Ekonomisti smatraju da je na brz ekonomski razvoj Apatina presudno uticala čuvena pivara, ali i njegov položaj na granici s Hrvatskom, koja poslednjih godina, ministri se hvale, postaje jedan od glavnih privrednih partnera Srbije. Živorad Smiljanić, predsednik ove dobrostojeće opštine kazaće, opet, da nije zadovoljan baš svim privatizacijama, pogotovo ne tekstilne industrije, i stopu nezaposlenosti od 35 odsto objašnjava upravo otpuštanjem žena, a za budžet Apatina od milijardu dinara zahvaljuje najpre “ulaganjima sa strane”. “Apatin napreduje zato što uvek imamo spremne projekte i uvek budemo prvi kad se pojavi neka investicija”, kaže Smiljanić.

Ni predsednik opštine Vrbas Željko Lainović nije preterano zadovoljan privatizacijama, ni “Karneksa” ni “Vitala”, te kaže da bez obzira na sve veoma visoke ekonomske pokazatelje ovaj grad najviše mami svojom kulturnom ponudom, festivalima poezije i gusala i “negovanjem identiteta kulturnih manjina”.

Niš je drugi po veličini grad u Srbiji, ali četvrti je na listi najboljih gradova za život. Niš se ne može pohvaliti standardom svojih građana, njihovim platama i zaposlenošću, ali je dohodak po stanovniku ipak visok, a zdravstvena usluga najbolja u Srbiji. Jedan niški lekar ima samo 163 pacijenta, osam puta manje od proseka. Univerzitetski je grad sa 14 hiljada studenata, velikom ponudom srednjih škola i najvećim brojem predškolskih ustanova. Industrijski je grad i jedini koji pored Beograda ima aerodrom za civilni saobraćaj. Pored grada u kome je sazidana Ćele-kula, grada rimskog cara Konstantina je i Niška banja, turistički važna destinacija.

Iznenađenje na listi je i Požarevac koji je peti od najpoželjnijih gradova. Sada Požarevac ima Kostolac i u njemu Viminacijum, jedan od najvažnijih arheoloških lokaliteta u Evropi. U Požarevcu se živi sasvim prosečno, ni dobro ni loše, ali se ne oskudeva ni u čemu. Posebno ne u medicinskoj nezi i mestima za rekreaciju i provod. Požarevac je blizu administrativnim centrima i glavnim saobraćajnicama.

Osmo i deveto mesto dele, opet, dva vojvođanska grada – Zrenjanin, grad “Dijamanta”, i Subotica, najseverniji grad Srbije. Približno su istog broja stanovnika, približno istih primanja i standarda koji se kreću na nivou republičkog proseka. Prednosti ova dva grada su iskorišćenost poljoprivrednog zemljišta koje u Zrenjaninu čini čak 82 odsto ukupne površine opštine i veliki udeo privatnog sektora, malih i srednjih preduzeća u ukupnoj privredi. Oba grada imaju fakultete i pozorišta kao i zaštićene prirodne rezervate – Subotica Palić, a Zrenjanin Carsku baru. Palićki festival filma jedan je od najvažnijih kulturnih manifestacija u zemlji.

Desetoplasirani Šabac je sa republičkim prosekom plata i relativno niskim cenama. Šapčani imaju sve povlastice važnih saobraćajnica: drumskih, železničkih i rečnih, a glavni privredni potencijal su im mačvanska plodna zemlja i dve reke – Sava i Drina. Duž Save su i istorijski spomenici iz doba Rimljana i srednjeg veka.

Nekadašnja prestonica Srbije, Kragujevac, devedesetih je s krahom “Zastave” proglašena “dolinom smrti”. Kragujevac je tek na jedanaestom mestu najpoželjnijih gradova Srbije, jer se od propadanja “Zastave” u kojoj je radila polovina grada još nije oporavio. O tome govori i njegov nizak udeo u nacionalnom dohotku po stanovniku, ali je zato grad sa medicinskom, obrazovnom i kulturnom ponudom kakvu imaju oni u vrhu liste. Univerzitetski je centar Šumadije. I dalje je centar srpske automobilske industrije.

Sa zaradama i standardom građana ispred Kragujevca je Sombor, koji je na 12. mestu najgradova Srbije. U osamnaestom veku bio je prestonica Bačko-bodroške županije, druge po veličini od 75 županija u Ugarskoj. Sombor pred kraj liste stavlja i visok broj samoubistava pod uticajem takozvane “ravničarske depresije”.

Kraljevo je na važnim saobraćajnicama srednjeg dela Srbije i na svim najvažnijim pravcima turističkih atrakcija, a standard građana se poslednjih nekoliko godina kreće oko proseka.

Kikinda i Čačak dele četrnaesto i petnaesto mesto. Ekonomski pokazatelji standarda građana su na strani Kikinde, ali su saobraćajnice i prirodne lepote bliže Čačku, gradu sa blizu 120 hiljada stanovnika, ali sa najvećim brojem malih i srednjih preduzeća u zemlji.

NIN-ovo istraživanje se, pre svega, oslanjalo na ekonomske faktore, pokazatelje zarada, nacionalnog dohotka i stope nezaposlenosti, koja je verovatno i najvažniji kriterijum. Jer u Srbiji je danas privilegija uopšte imati posao. Stoga bi valjalo pomenuti još jedan srpski fenomen, a to su “gastarbajterske” varoši. Takva varoš je Svilajnac, čija stopa nezaposlenosti iznosi samo 13 odsto i prosečna plata je veća od mnogih proseka probranih gradova. Ali Svilajnac je najpoznatiji po tome što 90 odsto njegovih meštana ima nekog bliskog rođaka koji živi u inostranstvu. Kada bi se gledalo po Svilajncu i ostalim gast-varošima, onda bi se dalo zaključiti da se najbolje živi u Beogradu i od rođačke pomoći van Srbije.

Petnaest najpoželjnijih 1. Beograd kao glavni i najveći grad Srbije i nekadašnje SFRJ zauzima 3,6 odsto teritorije Srbije, 15,8 odsto stanovnika Srbije živi u Beogradu a 31,2 odsto svih zaposlenih u Srbiji radi upravo u ovom gradu. Sa preko 1 600 000 stanovnika srpska metropola predstavlja glavni politički, ekonomski, obrazovni, sportski, kulturni i svaki drugi centar Srbije, što nije baš dobro za Srbiju, ali je tako. 2. Novi Sad se u poslednjih desetak godina ubrzano uvećava i postaje sve poželjnije mesto za život. Relativno mala udaljenost od Beograda (90 km) omogućava i onima koji rade u glavnom gradu da se u njemu nastane. Novi Sad, posle Beograda, ima najbolju kulturnu ponudu, a organizacijom koncerata najvećih svetskih zvezda u poslednje vreme, kao i Egzit festivalom, povremeno i “pobeđuje”. Jedino što iz godine u godinu razočarava Novosađane jesu neuspesi sportskih ekipa. Osim odbojkaša, ostali timovi nisu na nivou svog grada. 3. Osim što ima veoma povoljan geografski položaj i nalazi se na 14 km od rumunske granice i oko 85 km od Beograda Vršac je od privatizacije kompanije “Hemofarm” postao najpoznatije mesto u Srbiji. Prodaja “Hemofarma” omogućila je ovom, ionako ekonomski prilično razvijenom, gradu da postane jedna od najatraktivnijih opština u Srbiji. Sa Jatovom pilotskom akademijom, savremenom sportskom dvoranom i bogatim kulturnim životom multietnički Vršac sve više privlači pažnju stranih investitora. 4. Niš, drugi od ukupno četiri grada i jedan od pet univerzitetskih centara u našoj zemlji ima oko 250 000 stanovnika. Iako se smatra centrom južne Srbije, i lider je u protivljenju beogradizacije Srbije, Niš ima prilično niske zarade u odnosu na prosek. Pored Beograda jedini je grad u Srbiji sa aerodromom za civilni saobraćaj. 5. Požarevac – Sa platama iznad i nezaposlenošću ispod republičkog proseka, Požarevljani ne kriju da žive komforno u odnosu na ostatak Srbije. Zbog porodične “privrženosti” bivšeg predsednika ovom gradu, zvali su ga “prestonicom Miloševićeve Srbije”. Danas je Požarevac poznatiji po arheološkom lokalitetu Viminacijum, rimskom logoru i prestonici rimske provincije Mezije. 6. Uprkos visokoj stopi nezaposlenosti, Apatin je grad sa skoro najvećim zaradama u Srbiji i kao pogranični grad ima razvijenu trgovinu sa susednom Hrvatskom koja, tvrde naši političari, postaje sve značajniji trgovinski partner Srbije. 7. Vrbas, iako po broju stanovnika spada u manje gradove, predstavlja značajan proizvodno-prehrambeni centar sa fabrikom za proizvodnju ulja i biljnih masti Vital kao i agroindustrijskim kompleksom Karneks. 8,9. Subotica, iako ima fakultete, ne uspeva u dovoljnoj meri da zadrži mlade. Ipak, sa svojom arhitekturom i specifičnom atmosferom, ovaj multietnički grad ima brojne prednosti, koje uz zadovoljavajuće ekonomske pokazatelje mogu biti dovoljan razlog za dobar život. U blizini Subotice je Palićko jezero, mesto koje se često posećuje i zbog uslova za odmor, ali i mogućnosti za zabavu koju pruža. U Subotici je i spomenik samoproklamovanom srpskom caru Jovanu Nenadu Crnom, a na Paliću i jedan od tri zoo vrta u Srbiji. Po broju stanovnika i ekonomskoj razvijenosti sličan Subotici je još jedan vojvođanski grad – Zrenjanin. Čak 82 odsto teritorije ovog grada čini poljoprivredno zemljište, dok u privredi dominiraju mala i srednja preduzeća. 10. Šabac je nekadašnji “mali Pariz” na Savi, poznat po Cicvarićima i šeretskoj čiviji. U novijem razdoblju prošao je nekoliko faza: od pogranične tvrđave Srbije, preko nadaleko čuvenih kafana i bogatih trgovaca do propalog radničkog indistrijskog kolosa. Ali, od svega je ostao samo Gospojinski vašar kao simbol izopačene slike prošlosti. 11. Kragujevac je zbog daleko nižih cena nekretnina nego u Beogradu isplativiji za studente iz centralne Srbije. Međutim, loša ekonomska situacija utiče da kulturno-sportska ponuda ovog grada ne odgovara njegovim potencijalima. Sa ozdravljenjem “Zastave” očekujemo bolji plasman Kragujevca na nekim narednim listama. 12. Sombor je još u 18. veku proglašen za sedište Bačko-bodroške županije, u okviru koje su se nalazili i Novi Sad i Subotica. Danas, Sombor je mesto u koji se dolazi zbog svog kulturnog nasleđa, ali i lova i ribolova. 13. Kraljevo je dobilo ime u znak obnove kraljevstva nakon turskog ropstva. To je možda jedini grad osim Beograda koji svojim stanovnicima pruža gradski derbi na prvoligaškom nivou. Kad igraju košarkaši Sloge i Mašinca, navija se bolje nego što to rade “Grobari” i “Delije”. U blizini Kraljeva nalaze se značajni istorijski spomenici, manastiri Žiča i Studenica 14,15 Kikinda pokriva krovovima celu Srbiju. U Kikindi se nalazi fabrika za proizvodnju crepa “Toza Marković”. Dok je Čačak je grad sa najvećim brojem malih i srednjih preduzeća u Srbiji.