Rekonstruisana realnost

Federiko Felini Kostimi i crteži – naziv je izložbe slavnog italijanskog reditelja i scenariste koja se održava u Italijanskom institutu za kulturu u Beogradu. Zahvaljujući saradnji Opštine Rimini, koja je otkupila deo Felinijevog nasleđa i Fondacije Felini, izložbu crteža, kostima i originalnih plakata ovog sineaste, posle njujorškog Gugenhajma, Puškinovog muzeja u Moskvi, muzeja u Varšavi i Barseloni, ima priliku da vidi i domaća publika. Ovaj višestruki dobitnik Oskara, koji je režirao dvadeset filmova, pre nego što se posvetio sedmoj umetnosti bio je ubeđen da će njegova karijera biti posvećena slikarstvu. Zato, ovaj manje poznati deo Felinijeve stvaralačke ličnosti, naročito crteži, daje mogućnost da se upoznaju različiti vidovi njegove kreativnosti, koji svoj epilog dobijaju u modifikovanim filmskim formama.

Federiko Felini (1920-1993) još za vreme detinjstva koje je proveo u rodnom Riminiju, pokazivao je afinitet ka crtanju i karikaturi, tako da su mu već 1938. bile objavljene dve vinjete, jedna u narodnom dodatku uz dnevni list “Korijere dela sera” a druga u firentinskom časopisu “420”. Putujući spektakli bili su teme ovih prvih publikovanih likovnih ostvarenja, ali kasnije i fabula njegovog filmskog opusa. Preselivši se u Rim 1939. Felini nastavlja da objavljuje humorističke vinjete u listu “Mark Aurelio”, i tu saradnju će sa prekidima nastaviti i posle Drugog svetskog rata. Ta godina je za ovog stvaraoca u izvesnom smislu bila presudna, jer dolazi u kontakt sa svetom filma. Između ostalog, autor je gegova u interpretaciji Makarija u scenariju za film M. Matiolija “Zar ne vidiš kakav si ... zar ne vidiš kakav si ?!” da bi potom postao pisac scenarija i za druge filmove. Nemačka okupacija 1943. prekida Felinijeve filmske aktivnosti ali upravo u tim otežanim okolnostima, u običnim, svakodnevnim situacijama Felini stvara veliki broj crteža kao spontanu belešku trenutka u kojem nastaju. Pravu crtačku satisfakciju doživljava nakon oslobođenja Rima 1944. kada se otvara nova umetnička radionica portreta u kojoj Felini sa uspehom radi veliki broj portreta i karikatura američkih vojnika. Međutim, radionica “The Funny Space Shop”, upravo je mesto gde će Roberto Roselini, predložiti budućem režiseru da sarađuju na scenariju za film “Rim otvoreni grad” što će presudno uticati na čitavu Felinijevu karijeru, odnosno orijentaciju ka filmskoj umetnosti. Na taj način crtanje prestaje da bude primarna Felinijeva vokacija i postaje jedan od modusa njegovog izražavanja kroz koji se manifestuje razigrana mašta, ali istovremeno preispituju i različita rešenja za filmsku ekranizaciju.

Iako je posle Drugog svetskog rata Felini bio jedan od najznačajnijih predstavnika neorealističkog filmskog pokreta, vrlo brzo je razvio tzv. “felinijevski” izraz koji je utemeljen na maniru stvaranja filmskih snoviđenja i halucinacija u inače uobičajenim okolnostima. Wegovo istraživanje smisla ljudske egzistencije, između ostalog, reflektuje se i kroz eksponate predstavljene beogradskoj publici.

U tom kontekstu treba i posmatrati izložbu Federiko Felini Kostimi i crteži, jer ona kao takva daje mogućnost da se na sveobuhvatan način priđe Feliniju kao stvaraocu i percipiraju različita stanja jedne ideje i njene transformacije pre finalne filmske materijalizacije. Kustos izložbe Nađa Botegi napravila je izbor od preko šezdeset crteža, deset kostima pripremljenih za filmove Kazanova i Rim, i jedan broj originalnih filmskih postera. Svi ovi eksponati samo su deo integralnog fundusa koji će biti inkorporiran u muzej Federika Felinija na kome se već nekoliko godina radi u Riminiju.

Brojčano najzastupljeniji na izložbi su crteži – skice za uređenje scene i analizu likova koje je sam Felini okarakterisao kao “neuredne skice i beleške ispisane na brzinu”. Ali, upravo te skice bile su matrica po kojoj je ovaj veliki protagonista svetske kinematografije, zajedno sa D. Donatijem, svojim kostimografom i scenografom, tragao za glavnim akterima, naturščicima i svemu onome što čini jedan film. Sve to upućuje na veliku serioznost i kompleksan pristup ovog stvaraoca koji je na osnovu tih skica i fiktivnih portreta tragao za akterima svojih filmskih drama.

Jedan deo tog tragalačkog procesa može se videti kroz izložene crteže – skice određenih scena za neke od filmova. Izložene su i malobrojne karikature Felinijevih prijatelja i saradnika, dok se osam najznačajnijih karikatura nalazi u njegovoj fondaciji u Riminiju. Najveći deo prezentovanih crteža, baš kao što to i njihovi nazivi eksplicitno ukazuju (Prostitutka, Erotska fantazija, Žena panter i sl.) imaju erotsku tematiku. Vrteška, koja je u njegovim filmovima bila simbol života takođe se može videti na jednom crtežu. Bitan segment Felinijevog crtačkog opusa su i oni radovi na kojima su “zabeleženi” snovi, a koje je autor čuvao u posebnim albumima oniričkih iskustava. Ne treba zaboraviti ni nacrt za plakat za Kanski festival ili pak crteže kao predloške za određene reklame (majonez, dezodorans) koji nasuprot dominantno linearno tretiranim kompozicijama imaju naglašene kolorističke vrednosti. Nastali u trenucima odmora i opuštanja prezentovani crteži otkrivaju najintimniju i najverniju Felinijevu stranu. Svi oni deo su tzv. Knjige snova, odnosno svojevrsne zbirke crteža koja je u septembru prošle godine rekonstruisana, tako da se njeno zvanično predstavljanje u Beogradu tek očekuje.

Međutim, odgovor na pitanje koliki je bio uticaj ovih crteža prilikom pravljenja filmova najbolje opisuju same Felinijeve reči: “Zašto crtam likove svojih filmova? Zašto pravim grafičke beleške lica, noseva, brkova, kravata, torbica, načina na koji neko prekrsti noge, ljudi koji mi dolaze u kancelariju? (...) Mislim da se radi o načinu da se zaustave ideje; ima ljudi koji na brzinu zabeleže reči, utiske, ja crtam, skiciram crte lica, detalje na odeći, držanje neke osobe, izraze, neke anatomske karakteristike. To je moj način da se približim filmu koji snimam, da shvatim kakav je, da ga pogledam u lice. A potom ove skice, ove beleške završe i u rukama mojih saradnika: scenograf, kostimograf, šminker uzmaju to kao matricu za rad, a onda se i oni približe atmosferi priče, njenoj prirodi i njenim konotacijama. Tako da film, u ovim skicama, dobije neku anticipaciju, neku vrstu spekularne fragmentarnosti”.

Nasuprot najčešće pojednostavljenim, svedenim, i često grotesknim ali istovremeno i vrlo ekspresivnim crtežima, izloženi kostimi plene svojom raskošnim odorama. Efekat sjaja i glamura postignut je na najrazličitije načine, poput ukrasa sa božićnih jelki koji su korišćeni za dekoraciju nekih haljine. Ta teška odeća, obogaćena različitim aplikacijama u funkciji je postizanja odgovarajućih efekata, što izloženi kostimi biskupa, venecijanskog dužda, ljubavnica itd. iz filmova Kazanova i Rim i potvrđuju. Felinijeva potreba da rekonstruiše realnost na sebi svojstven način kroz raskoš i kostime kardinala, biskupa i drugih crkvenih lica ukazuje kakva je bila njegova vizija crkve.

Treći segment izložbe su originalni filmski plakati koji poput krune objedinjuju sve ono što je slavni Federiko Felini želeo da iskaže kroz sedmu umetnost. Tri segmenta izložbe Federiko Felini Kostimi i crteži, odnosno crteži, kostimi i plakati su tri opozita jedne ideje koja svoju sublimaciju ima na filmskom platnu. Ona nam istovremeno omogućava da autora filmova Ulica, Kabirijine noći, Sladak život, Osam i po, Đulijeta i duhovi, Amarkord itd, Federika Felinija upoznamo i na jedan drugačiji način koji široj javnosti nije poznat a koji ne samo da otkriva njegove intimne zabeleške i naglašeni afinitet ka crtežu već i njegove ideje, inspiraciju i veliku studioznost koju je prethodila realizaciji filmskih ostvarenja.

Jedna od potvrda za njegov rad je i peti Oskar, koji je pred kraj života dobio za sveukupni doprinos filmskoj umetnosti. O dalekosežnosti njegovog uticaja možda najbolje govori svakodnevna upotreba “felinijevskog” vokabulara, poput termina “paparaco” kao sinonima za beskrupuloznog lovca na senzacije ili pak izraza “dolce vita”, koji se odomaćio u govoru upravo zahvaljujući Felinijevom istoimenom filmu.