Gorda rimska obrva

Jedan od vodećih teologa u Srpskoj pravoslavnoj crkvi prof. dr Radomir Popović ističe da „Odgovori na pitanja koja se odnose na neke vidike nauka o Crkvi”, koji je početkom jula objavljen u Vatikanu, a onda izazvao burne reakcije, u stvari, „nije za pravoslavni hrišćanski svet u suštini nikakva novost”, jer je „to mnogo puta u istoriji ponovljeno, čak i na grublji način”. Naznake nade da sa dolaskom pape Benedikta XVI, koji često poziva na „jedinstvo Hristovih sledbenika”, može koliko-toliko doći do približavanja razdvojenih hrišćana, gotovo da su potpuno iščezle posle objavljivanja „Odgovora” vatikanske Kongregacije za doktrinu vere. Jer, po njemu, samo je Rimokatolička crkva prava hrišćanska crkva! Dokument je objavljen s blagoslovom pape Benedikta XVI, a potpisao ga je američki kardinal Vilijem Levada, prefekt Kongregacije, koji je na toj dužnosti zamenio upravo aktuelnog papu. Kongregacija koja je donela ovaj dokument zadužena je da se bavi pitanjima čistote vere i učenja Rimokatoličke crkve, a to je počev od srednjeg veka činila uz pomoć Svetog suda (Sanctum officium), što je, kako ističe profesor Bogoslovskog fakulteta u Beogradu dr Radomir Popović, drugo ime za, čak i u Rimokatoličkoj crkvi nepopularnu inkviziciju, koju su uvek vodili dominikanci (monaški red nastao početkom XIII veka, čije članove su upravo zbog bavljenja ovim poslom nazivali Domini canes – psi Gospodnji). Cilj objavljenog dokumenta, kako je naknadno, posredstvom Radio Vatikana, objašnjeno, bio je da se pruži „niz odgovora na pitanja kako bi se izbegla pogrešna ili nepotpuna tumačenja o učenju Drugog vatikanskog sabora o naravi Katoličke crkve”. Dato je pet pitanja i isto toliko odgovora. Prvo pitanje glasi: „Da li je Drugi vatikanski sabor promenio katoličku doktrinu vere?” Papsko veće za dogmu i veru odgovara: „Drugi vatikanski sabor nije promenio niti je imao nameru da promeni ovu doktrinu, već je želeo da je razvije, produbi i opširnije izloži...” Drugim pitanjem, koje je centralno, traži se objašnjenje kakvog značenja su tvrdnje da je kontinuitet Hristove crkve očuvan u Katoličkoj crkvi. „Nabačena lopta” se koristi da se istakne kako je, eto, samo Rimokatolička crkva pravoverna, pa se tako u odgovoru kaže: „Hrist je na zemlji osnovao samo jednu crkvu kao vidljivu i duhovnu zajednicu, koja postoji vekovima i uvek će postojati. U njoj se nalaze svi elementi koje je sam Hrist ustanovio. Ova crkva u koju verujemo kao jedinu, svetu, katoličku i apostolsku, nalazi se u Katoličkoj crkvi, kojom upravljaju naslednik apostola Petra i biskupi sjedinjeni s njim.” Zatim se u nastavku kaže i ovo: „Ispravno je, prema katoličkoj doktrini, reći da Hristova crkva postoji u crkvama i crkvenim zajednicama koje nisu združene sa Katoličkom crkvom, na osnovu elemenata posvećenja i istine koji postoje u njima. Ipak, izraz 'očuvan kontinuitet' može se samo pripisati Katoličkoj crkvi zbog toga što se on odnosi na jedinstvo koje propovedamo u simbolima vere.” Trećim pitanjem se pita zašto Vatikanski sabor (1962-1965) insistira na reči „nalazi se u” umesto da se jednostavno kaže „je”. U odgovoru koji sledi daje se objašnjenje kako reči „nalazi se u” potvrđuju potpunu istovetnost „Hristove crkve s Katoličkom crkvom”, ali i da se izvan njenog organizma ne nalazi neka crkvena praznina, nego se nalaze „mnogi elementi posvećenja i istine”, „koji kao darovi svojstveni Hristovoj crkvi podstiču na katoličko jedinstvo”. Sledi potom novo, četvrto pitanje, kojim se, kao i njegovim odgovorom, još jednom, Pravoslavna crkva „podvodi” pod merila i tretman Rimokatoličke crkve. Tako, postavlja se sugestivno i omalovažavajuće pitanje: „Zašto Drugi vatikanski sabor koristi termin 'crkva' pri pomenu istočnih crkava koje nisu potpuno združene sa Katoličkom crkvom?” Na to se daje odgovor kako one, ipak, jesu crkva, ali „posebne ili lokalne crkve”. A po merilima Rimokatoličke crkve, jedan od glavnih nedostataka pravoslavnih crkava jeste to što one ne priznaju njihovog papu. Konkretno, odgovor Kongregacije ovako glasi: „Sabor je želeo da usvoji tradicionalnu upotrebu termina. Zbog toga što ove crkve, iako odvojene, imaju istinske sakramente (svete tajne) i iznad svega, zbog apostolskog kontinuiteta – sveštenstva i pričešća, zbog čega su tesno vezane za Katoličku crkvu, one zavređuju naziv 'posebnih ili lokalnih crkava' i zovu se sestrinskim crkvama. Međutim, zajedništvo sa Katoličkom crkvom, čiji je vidljivi poglavar rimski papa i naslednik apostola Petra, nije neki spoljni dodatak partikularnoj crkvi, nego jedno od njenih unutrašnjih konstitutivnih načela. Zbog toga partikularnim crkvama ipak nešto nedostaje.” A petim pitanjem traži se objašnjenje zašto se u tekstovima Vatikanskog sabora ne koristi reč „crkva” za hrišćanske zajednice nastale iz reformacije u XVI veku. U odgovoru koji sledi ističe se da „prema katoličkoj doktrini, ove zajednice nemaju apostolski kontinuitet sakramenta sveštenstva, nisu očuvale istinsko i originalno pričešće”, pa iz tog razloga „ne mogu, prema katoličkoj doktrini, biti nazvane 'crkvama' u pravom smislu te reči”. Predstavljajući ovaj dokument na Radio Vatikanu, nadbiskup Angelo Amato, sekretar Kongregacije za doktrinu vere, i sam poručuje: „Jedina Hristova crkva, uprkos podelama, nalazi se kroz istoriju u Katoličkoj crkvi. Stoga nije ispravno misliti da Hristova crkva postoji kao nešto idealno. S rečju 'nalazi se u' Sabor je želeo da izrazi jedinstvenost Hristove crkve: Crkva kao jedinstveni subjekt postoji u istorijskoj stvarnosti.” Kao što se moglo i pretpostaviti, usledila su burna reagovanja sa raznih strana. Protestanti su ocenili da je dokument uvredljiv i da će on otežati međucrkveni dijalog. Iz Anglikanske crkve su poručili da je „ujedinjenje hrišćana moguće tek kada papa prizna greške i odrekne se pretenzija”. A iz Svetskog saveza reformatorskih crkava, koji ima 214 članica u 107 zemalja, saopštavaju: „Ekskluzivna tvrdnja da je Rimokatolička crkva jedina crkva Isusa Hrista je protiv hrišćanskog duha da budemo jedinstveni u Hristu. U ovakvim okolnostima nalazimo se i pred pitanjem da li da nastavimo i dalje da se molimo za jedinstvo hrišćana. Za sada smo zahvalni Bogu što pripadamo crkvi Isusa Hrista koja ne zavisi od interpretacije Vatikana.” Iz Moskovske patrijaršije, posredstvom mitropolita smoljenskog i kaljingradskog Kirila, predsednika Odeljenja za spoljne crkvene veze Ruske pravoslavne crkve, stiže ocena da je to „otvoreno izražavanje pozicije”. Mitropolit Kiril, suprotno vatikanskom stavu, ističe da je upravo Pravoslavna crkva pravna naslednica i naslednica po apostolskom kontinuitetu drevne, nepodeljene crkve. Odmah po objavljivanju „Odgovora” vatikanske Kongregacije za doktrinu vere, u kojem se ističe da je Rimokatolička crkva „jedina istinita”, rumunski patrijarh Teoktist saopštava: „Bili smo zaprepašćeni ovakvom izjavom koja je izazvala nespokojstvo u celom hrišćanskom svetu. Posle ovako grube izjave biće veoma teško da se pronađe način za nastavak bilo kakvog dijaloga sa Rimokatoličkom crkvom, sve dok nas ona ne prizna za Crkvu.” A srpski teolog dr Radomir Popović ističe: „Pravoslavni nikada nisu držali do izjava i merila onih koji su od Crkve otpali. To nam čak nalažu mnogi kanoni vaseljenskih i pomesnih sabora. Ono što eventualno može da zabrinjava Crkvu danas, i o čemu moramo voditi računa na vaseljenskom i svepravoslavnom planu”, predočava profesor Popović, „jeste da svi pravoslavni u svetu, koliko nas ima, imamo isti i jedinstven crkveno-predanjski stav kada su u pitanju sve hrišćanske denominacije u savremenom svetu. Posle burnih reakcija koje su izazvali vatikanski „Odgovori”, predsednik Papskog veća za unapređenje jedinstva hrišćana kardinal Valter Kasper izjavljuje da ovaj „dokument ništa novo ne tvrdi, nego na sintetički način izlaže i tumači stajališta koje je Katolička crkva i do sada zastupala”. To jeste tačno – ničeg novog!